Από την Καθημερινή
Πριν από τις εθνικές εκλογές του 2012 στην Ελλάδα, η Ε.Ε. και το ΔΝΤ είχαν προετοιμάσει το μυστικό Σχέδιο Ζ, που αφορούσε τον τρόπο μετάβασης της χώρας από το ευρώ στη δραχμή, όπως προκύπτει από τη δεύτερη συνέχεια της μεγάλης έρευνας των Financial Times για την κρίση της Ευρωζώνης.
Σύμφωνα με τη βρετανική εφημερίδα, το σχέδιο για το οποίο εργάστηκαν επί μήνες μικρός αριθμός αξιωματούχων της Ευρωζώνης, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, προέβλεπε από σφράγισμα των ΑΤΜ και συνοριακούς ελέγχους για την παρεμπόδιση φυγής κεφαλαίων μέχρι την κυκλοφορία ειδικών χρεωστικών σημειωμάτων (IOU) ως προσωρινού νομίσματος.
Το σχέδιο τελικώς δεν χρειάστηκε να εφαρμοστεί, καθώς η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ αποφάσισε ότι ήταν εξαιρετικά ριψοκίνδυνη η έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη και η νέα ελληνική κυβέρνηση δεσμεύτηκε να υλοποιήσει τα συμπεφωνημένα με την τρόικα.
Πώς καταστρώθηκε πριν από τις εκλογές του 2012
Ενώ η Ελλάδα προετοιμαζόταν για τις εκλογές του Ιουνίου του 2012 σε κλίμα έντονης πολιτικής αβεβαιότητας και η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ δεν είχε ακόμη αποφασίσει αν θα ήταν συνετό η Ελλάδα να οδηγηθεί σε έξοδο από το ευρώ, μια εξαιρετικά ολιγομελής και κλειστή ομάδα αξιωματούχων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Eurogroup, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έβαζε τις τελευταίες πινελιές στο μυστικό σχέδιο Ζ: πώς θα οργανωθεί με κάθε λεπτομέρεια η μετάβαση της ελληνικής οικονομίας από το ευρώ στη δραχμή και πώς θα προστατευθούν τα υπόλοιπα μέλη της Ευρωζώνης από τη μετάδοση της κρίσης.
Στο δεύτερο μέρος της έρευνας για το πώς άλλαξε η Ευρωζώνη τα χρόνια της κρίσης, οι Financial Times περιγράφουν το άκρως απόρρητο σχέδιο Ζ (το τελευταίο γράμμα του λατινικού αλφαβήτου), που προέβλεπε τι έπρεπε να γίνει στην περίπτωση που η ελληνική κυβέρνηση δεν θα κατάφερνε να εφαρμόσει το Μνημόνιο και τελικά θα οδηγείτο σε έξοδο από την Ευρωζώνη. Η σοβαρή επεξεργασία του σχεδίου Ζ άρχισε στα τέλη Ιανουαρίου του 2012 και κορυφώθηκε μετά τον Μάιο του 2012, όταν είχε διαφανεί πιθανή μια εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ αλλά υπήρχε και διάχυτος φόβος για ενδεχόμενη μαζική απόσυρση καταθέσεων από τις τράπεζες (bankrun). Το σχέδιο Ζ ήταν τόσο μυστικό, ώστε οι είκοσι τέσσερις αξιωματούχοι που το επεξεργάζονταν δεν συνέταξαν ποτέ ούτε ένα έγγραφο, προκειμένου να μην υπάρξουν διαρροές. Αξιωματούχοι που εργάστηκαν πάνω στο σχέδιο Ζ υποστηρίζουν στους F.T. πως αυτό είχε διπλό ρόλο: Πρώτον, να χρησιμεύσει ως επιχείρημα κατά της εκδίωξης της Ελλάδας από το ευρώ, διότι οι οικονομικές, πολιτικές και τεχνικές προκλήσεις που προέκυπταν σύμφωνα με τους Financial Times, ήταν τρομακτικές.
Δεύτερον, το σχέδιο Ζ περιέγραφε με κάθε λεπτομέρεια πώς θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένα νέο χρηματοπιστωτικό σύστημα για την Ελλάδα. Οι προβλέψεις του προέβλεπαν δραστικά μέτρα, όπως παύση λειτουργίας όλων των αυτόματων μηχανημάτων ανάληψης μετρητών και επαναφορά των συνοριακών ελέγχων προκειμένου να αποτραπεί η μαζική φυγή κεφαλαίων. Αλλά και την έκδοση ειδικών χρεωστικών σημειωμάτων (IOU) με αξία ίση περίπου με το 50% του ευρώ. Το ενδεχόμενο να γίνει προσπάθεια εκτύπωσης δραχμών άμεσα απορρίφθηκε ως επιλογή για πρακτικούς λόγους, διότι απαιτούσε πολύ χρόνο. Παράλληλα, θα έπρεπε να κατασκευαστεί εκ του μηδενός νέο σύστημα για την εκκαθάριση όλων των συναλλαγών, από τη στιγμή που η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το Ευρωσύστημα. Μια άλλη απειλή ήταν ότι η αδυναμία πληρωμής ενός κρατικού ομολόγου ύψους 3,1 δισ. ευρώ που έληγε στις 20 Αυγούστου του 2012 θα οδηγούσε πιθανότατα στη διακοπή της χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών από την ΕΚΤ και συνεπώς η ελληνική οικονομία θα κατέρρεε. Εξίσου μεγάλη απειλή που θα μπορούσε να οδηγήσει την Ελλάδα εκτός ευρώ ήταν μια επιδρομή στις τραπεζικές καταθέσεις στο διάστημα μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων, την ίδια στιγμή που η ΕΚΤ δεν θα μπορούσε να τους παράσχει ρευστότητα διότι δεν διέθεταν εχέγγυα. Μέχρι τις εκλογές του 2012 στην Ελλάδα μεταφέρθηκε σε μετρητά το αστρονομικό ποσό των 28,5 δισ. ευρώ. Την ίδια στιγμή στο Βερολίνο η κ. Μέρκελ προσπαθούσε να εξακριβώσει ποιες θα ήταν οι συνέπειες μιας εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Οι απαντήσεις που λάμβανε ήταν αντικρουόμενες, ενώ ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε επέμενε ότι η Ελλάδα θα πρέπει να εκδιωχθεί από το ευρώ για να μην οδηγήσει σε διάλυση ολόκληρη την Ευρωζώνη. Αλλοι σύμβουλοι της κ. Μέρκελ εκτιμούσαν πως η ελληνική έξοδος θα οδηγούσε σε ντόμινο με αύξηση του κόστους δανεισμού και τραπεζικές επιδρομές σε Πορτογαλία, Ιταλία και Ισπανία. Η συμβουλή του κ. Γιοργκ Ασμουσεν προς την κ. Μέρκελ ήταν ότι η έξοδος «μπορεί ήδη να έχει προεξοφληθεί από τις αγορές και να μην επεκταθεί (η κρίση) ή μπορεί να καταλήξουμε με μια Ευρωζώνη με δέκα μέλη». Τελικά, το σχέδιο Ζ ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκε, διότι μετά τις εκλογές του Ιουνίου του 2012 σχηματίστηκε η τρικομματική κυβέρνηση, που δεσμεύτηκε να εφαρμόσει το Μνημόνιο, και η κ. Μέρκελ αποφάσισε ότι η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ ήταν εξαιρετικά ριψοκίνδυνη επιλογή.
Οπως αναφέρουν οι Financial Times, μετά τις εκλογές, με την έγκριση της δόσης των 34,3 δισ. ευρώ να εκκρεμεί και τον κ. Σαμαρά να συνεχίζει να ζητάει αναθεώρηση του προγράμματος διάσωσης, ο κ. Μπαρόζο αποφάσισε να επισκεφθεί την Αθήνα. Οι συνομιλίες διήρκεσαν δύο ώρες. Ο κ. Μπαρόζο είπε στον νέο πρωθυπουργό ότι θα έπρεπε να σταματήσουν οι απαιτήσεις για αναθεώρηση του προγράμματος. Σύμφωνα με παρόντες αξιωματούχους, παρότρυνε τον κ. Σαμαρά να συνεχίσει για τουλάχιστον ένα χρόνο να εφαρμόζει τις υπάρχουσες δεσμεύσεις. Υστερα από αυτό, θα μπορούσε να τεθεί θέμα αναθεώρησης. Αλλά η εφαρμογή του προγράμματος έπρεπε να προηγηθεί. «Μη ζητάτε νέους όρους. Δεν υπάρχει περίπτωση», θυμάται ένας από τους παρισταμένους τον κ. Μπαρόζο να λέει.
