Του Ευάγγελου Βαλλιανάτου
Πηγή: Counterpunch 28/08/2019
Μετάφραση: Σπύρος Σπυρόπουλος
Η αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα φέρνει μαζί της την οσμή ενός νέου Μεσαίωνα. Ο χριστιανισμός και το ισλάμ αναμετρώνται σε μικρής κλίμακας σταυροφορίες. Περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο μουσουλμάνοι μισούν την Αμερική, επειδή η Αμερική είναι σύμμαχος του Ισραήλ και επειδή η Αμερική κατέστρεψε το Ιράκ, εποφθαλμιώντας το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής. Ακόμα και οι Ευρωπαίοι φθονούν την επιτηδευμένη ιδιαιτερότητα, την αίσθηση υπεροχής και τη στρατιωτική ικανότητα της Αμερικής.
Ο καπιταλισμός πυροδοτεί την κλιματική αλλαγή
Πέρα όμως από τις θρησκευτικές συγκρούσεις, περισσότερο βαρύνουσα για τη σημερινή κατάσταση είναι η εφεύρεση και η παγκόσμια εξάπλωση των δυτικών πυρηνικών όπλων και των άλλων όπλων μαζικής καταστροφής. Επιπλέον, η Δύση καμαρώνει για τον καπιταλισμό, τον πυρήνα ενός, σε μεγάλο βαθμό, ανήθικου, ιδιωτικού και κρατικού, εμπορικού και επιχειρηματικού συστήματος, που υποβαθμίζει καθημερινά τον πλανήτη, την ιερή Γαία ή Γη των Ελλήνων.
Κάτι δεν πάει καλά: Εμείς οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων, όπως και οι κυβερνήσεις, έχουμε πυροδοτήσει τη φωτιά της κλιματικής αλλαγής. Αυτή η ανθρωπογενής πρωτοβουλία ίσως αποδειχτεί η τελευταία πρωτοβουλία της ανθρωπότητας.
Ξεπερνάει κατά πολύ το έγκλημα του Προμηθέα: την κλοπή της φωτιάς από τους θεούς προς όφελος των ανθρώπων. Αυτήν τη φορά, ασήμαντοι άνθρωποι, φουσκωμένοι από άγνοια και μέσα στην Ύβριν, πράττουν ως παράφρονες. Εξόρυξαν τα ορυκτά καύσιμα χιλιετιών χρησιμοποιώντας τα για την αποκόμιση κέρδους. Δεν σκέφτηκαν πόσο κακό κάνει η καύση αυτού του πρωτογενούς υλικού. Εξακολουθούν να αρνούνται να παραδεχτούν ότι η καύση του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του άνθρακα προκαλεί την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή. Δεν πέρασε από το μυαλό τους ότι η κλιματική αλλαγή αλληλοεπιδρά με τον θεό Ήλιο, τη Γη, τον Κόσμο και τα πράγματα των θεών.
Τα στελέχη των εταιρειών των ορυκτών καυσίμων και οι πολιτικοί που ελέγχουν αρνούνται την κλιματική αλλαγή και την επακόλουθη ανατροπή της φυσικής και της ανθρώπινης τάξης.
Οι Έλληνες στο περιθώριο
Αυτή η καταστροφική κλιματική αλλαγή δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να συσχετιστεί με τους Έλληνες. Με έναν θεμελιώδη τρόπο, το έγκλημα της κλιματικής αλλαγής πιστοποιεί πόσο μακριά βρισκόμαστε από αυτούς.
Σύμφωνα με τον Άντριου Στιούαρτ, μελετητή της ιστορίας της ελληνικής τέχνης, «Ο μοντερνισμός έχει εξοβελίσει τους Έλληνες». Οι Αμερικανοί, για παράδειγμα, γνωρίζουν πολλά περισσότερα για τον Έλβις ή τη Μαντόνα, παρά για την Αφροδίτη, τον Μέγα Αλέξανδρο και τον Αχιλλέα. Περιστασιακά η ελληνική τέχνη γνωρίζει μεγάλη δημοσιότητα σε εμπορικά πετυχημένες εκθέσεις, αλλά, όπως τονίζει ο Στιούαρτ, η ελληνική τέχνη δεν αποτελεί παρά αντικείμενο περιέργειας για τους τουρίστες, εμπόρευμα για την αποκομιδή κέρδους, αντικείμενο συσσώρευσης για τους συλλέκτες και επίδειξης για τα μουσεία, αντικείμενο λεηλασίας για τους μεταμοντέρνους και μελέτης για τους ακαδημαϊκούς.
Η απόστασή μας από την ομορφιά και τον σκοπό της ελληνικής τέχνης καταδεικνύει το σχίσμα ανάμεσα στους πολιτισμούς μας. Ο ελληνικός τρόπος του βίου και του στοχασμού για την κοινωνία και τον κόσμο δεν έχει καμία σχέση με τις σύγχρονες παθογένειες: σταυροφορίες, πυρηνικές βόμβες, καταστροφή της φύσης και κλιματική αλλαγή, υπονόμευση της δημοκρατίας.
Οι Έλληνες δεν ήταν τέλειοι. Πολεμούσαν αδιάκοπα μεταξύ τους. Είχαν δούλους και δεν έδιναν στις γυναίκες τα ίδια δικαιώματα που έδιναν στους άντρες. Δεν ανταποκρίνονταν πάντα στα ιδανικά τους και με αυτή τους την αποτυχία καθρεφτίζουν την τραγικότητα της ανθρώπινης κατάστασης.
Οι ποιητές τους, ο Πίνδαρος, ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής, στηλίτευσαν τη φαντασματική ανθρώπινη πραγματικότητα, η οποία, από τα ύψη του ηρωισμού και του μεγαλείου, μπορεί, μέσα σε λίγες στιγμές, να κατρακυλήσει στην καταστροφή και τον αφανισμό, με όλο το ανθρώπινο οικοδόμημα να φαντάζει σαν ένα θολό γυαλί το οποίο, σε δύσκολες ώρες, μπορεί κανείς να αφανίσει με ένα σφουγγάρι.
Παρ’ όλα αυτά, οι Έλληνες αναγνώρισαν την εξαιρετικά εύθραυστη φύση των ανθρώπων. Προσπάθησαν να παραμείνουν στη δική τους τροχιά διατηρώντας τις αρχαίες παραδόσεις τους και την ευσέβεια προς τους θεούς τους, εγκωμιάζοντας την κοινή τους κουλτούρα. Οι Ολυμπιακοί και οι Πανελλήνιοι αγώνες τούς έφερναν κοντά.
Μία δημοκρατία θεών και ανθρώπων
Οι Έλληνες κατανοούσαν το άδικο της δουλείας. Ο Αλικιδάμας, δάσκαλος της ρητορικής γεννημένος το τελευταίο τέταρτο του 5ου π.Χ. αιώνα, έλεγε πως οι θεοί έδωσαν την ελευθερία σε όλους τους ανθρώπους, ενώ η φύση δεν έκανε κανέναν δούλο.
Οι Έλληνες τραγικοί ποιητές έδωσαν έξυπνους και ηρωικούς ρόλους σε γυναίκες. Η Αντιγόνη υπερασπίστηκε τις ευγενέστερες αρετές του ελληνικού πολιτισμού, την αγάπη της αδελφής για τον αδελφό της και την ανωτερότητα του θείου έναντι των αυθαίρετων ανθρώπινων συμβάσεων. Από αυτή την κατανόηση των Ελλήνων –ότι δηλ. Έλληνες και μη, άνδρες και γυναίκες, μοιράζονταν μία κοινή ανθρωπότητα– πείθονται στη Δύση κατά τον 18ο αιώνα να τερματίσουν τη δουλεία και, περίπου έναν αιώνα αργότερα, να μειώσουν την ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Ο δρόμος για τα ανθρώπινα δικαιώματα ξεκινά επίσης από τους Έλληνες. Εκείνοι, παρά τις πολλές αδυναμίες τους, είναι οι πρώτοι που ζουν τον «εξεταστικό βίο» του Σωκράτη, του μεγάλου τους ηθικού φιλοσόφου. Εκτίμησαν, ακόμα, τον πολιτισμό ξένων, όπως των Αιγυπτίων και των Αιθιόπων.
Ο Ηρόδοτος έγραψε μερικές από τις πιο συναρπαστικές σελίδες της αιγυπτιακής και της περσικής ιστορίας. Όταν αυτός και οι Έλληνες μιλούσαν για βαρβάρους αναφέρονταν σε εκείνους που ζούσαν τη ζωή δούλων.
Οι Έλληνες υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι αντικείμενο διαμάχης. Είναι της μόδας στα αμερικανικά πανεπιστήμια η απόρριψη και το μίσος για τους Έλληνες για διάφορους πολιτικούς λόγους, αλλά και επαγγελματικές σκοπιμότητες. Αυτή η δυσφήμιση είναι τόσο παλιά όσο και οι Έλληνες.
Μία πιο ισορροπημένη άποψη για τους Έλληνες εκφράζει ο Βρετανός μελετητής Γκίλμπερτ Μάρρεη το 1921:
«Φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι Έλληνες οφείλουν πολύ λίγα σε ξένες επιρροές. Ακόμη και στην παρακμή τους υπήρξαν μια φυλή συνηθισμένη ‘‘να παίρνει λίγα και να δίνει πολλά’’. ‘Έχτισαν τον πολιτισμό τους για αυτούς τους ίδιους. Πρέπει να ακούσουμε με τη δέουσα προσοχή τις κριτικές που τονίζουν όλα τα υπολείμματα της βαναυσότητας και της δεισιδαιμονίας που εντοπίζουν στην Ελλάδα: τον δουλοκτήτη, τον φετιχιστή πιστό, τον μάγο θεραπευτή, τον καταπιεστή των γυναικών, τον αιμοβόρο μισάνθρωπο για καθέναν έξω από τη δική του πόλη ή ομάδα. Δεν είναι όμως αυτοί που συνιστούν την Ελλάδα όλοι αυτοί βρίσκονται παντού, σε όλες τις ιστορικές εποχές. Δεν υπάρχει κάτι σταθερό και ακίνητο που να χαρακτηρίζει την Ελλάδα αυτό που κάνει ξεχωριστή την Ελλάδα είναι το κίνημα που κατευθύνεται από όλους αυτούς προς τον ‘’σοφιστή’’ του 5ου αιώνα που καταδικάζει και αρνείται τη δουλεία, που εξαλείφει όλες τις βάναυσες δεισιδαιμονίες και διακηρύσσει μια θρησκεία βασισμένη στη φιλοσοφία και τον ανθρωπισμό, που διεκδικεί για τις γυναίκες τα ίδια πνευματικά δικαιώματα με τους άντρες, που βλέπει όλα τα ανθρώπινα πλάσματα σαν αδέλφια και τον κόσμο σαν μία μεγάλη Πόλη θεών και ανθρώπων. Αυτό το κίνημα δεν αναπτύσσεται πουθενά αλλού παρά μόνο εκεί που βρίσκονται τα αγάλματα του Φειδία, οι πλατωνικοί διάλογοι και τα ποιήματα του Αισχύλου και του Ευριπίδη».
Έχουμε αναμφισβήτητα πολύ δρόμο να διανύσουμε μέχρι να νιώσουμε άνετα με την ελληνική κληρονομιά. Τη χρειαζόμαστε όμως για να ανανεώσει ξανά τον δυτικό μας πολιτισμό, ενισχύοντάς τον με την αλήθεια και το ήθος της, επιφέροντας ίσως μια νέα Αναγέννηση.
Μία νέα Αναγέννηση
Ο διακεκριμένος κλασικιστής Γκίλμπερτ Χάιετ, μετά από έναν άγριο Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα, γράφει στα τέλη της δεκαετίας του 1940:
«Αυτό που έκανε η Αναγέννηση του 15ου και 16ου αιώνα ήταν να σκάψει τη λάσπη του χριστιανισμού, να βρει τις χαμένες ομορφιές της ελληνικής και ρωμαϊκής κουλτούρας και να τις μιμηθεί».
Πρέπει να κάνουμε το ίδιο: να σκάψουμε τη λάσπη της κακής επιστήμης και της καταστροφικής οικονομικής ανάπτυξης που βασίζεται στην καύση ορυκτών καυσίμων, την αποψίλωση των δασών, τη βιομηχανική γεωργία, τη γενετική μηχανική των καλλιεργειών και την υπεραλίευση. Αυτές οι δραστηριότητες απειλούν τη Γη με καταστροφικές αναταράξεις. Οι παρενέργειες αυτής της γιγαντιαίας κρίσης εκδηλώνονται με ανησυχητικές θρησκευτικές εντάσεις, βίαιες τεχνολογίες και ύπουλες αντιδημοκρατικές πρακτικές.
Πρέπει να ανακαλύψουμε εκ νέου τα ελληνικά κείμενα και να μιμηθούμε τον αγώνα των Ελλήνων για έναν οικολογικό τρόπο ζωής και έναν έντιμο και ελεύθερο δημοκρατικό βίο.
