του Δημήτρη Γκάζη*
Η Αγία τριάδα
Τέσσερις μήνες μετά την εμφάνιση του Covid-19 στην ζωή μας και γίνεται κατανοητό ότι η τομή που έχει προκαλέσει ήρθε για να μείνει. Δεν πρόκειται για μια έκτακτη κατάσταση κάποιων εβδομάδων ή μηνών που όταν την ξεπεράσουμε θα επανέλθουμε στην προηγούμενη κανονικότητα. Όλα αυτά τη στιγμή που οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, προετοιμάζουν το άνοιγμα των κοινωνιών τους από τα μέτρα καραντίνας, την επανεκκίνηση των οικονομιών, τη νέα «σχεδόν» κανονικότητα.
Οι αλγόριθμοι
Αυτή η νέα κανονικότητα είναι ένα πεδίο μάχης μεταξύ κρατών, αντιτιθέμενων κλάδων της οικονομίας, διαμορφωτών της πολιτικής στους διεθνείς οργανισμούς, μεγάλων πολυεθνικών και προφανώς της συχνά αποσιωπημένης δύναμης, των κοινωνιών που με την κίνηση και τα θέλω τους επιβραδύνουν ή επιταχύνουν δυναμικές, μπλοκάρουν ή επιβάλλουν εξελίξεις. Σίγουρα η πανδημία δεν είναι ένα σκοτεινό σχέδιο των ισχυρών, όμως πολλά, όχι και τόσο σκοτεινά, σχέδια των ελίτ σπεύδουν να συντονιστούν με τις ανάγκες που γεννάει η πανδημία και να την εκμεταλλευτούν ως προνομιακό πεδίο μετασχηματισμού του κόσμου στα πρότυπα τους
Ένα απ’ τα εν εξελίξει σχέδια είναι αυτό του μεγάλου ψηφιακού άλματος, με επιτάχυνση της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης και την πλήρη υπαγωγή όλων των σφαιρών της κοινωνικής εμπειρίας στις νόρμες που αυτή επιβάλει. Η ψηφιακή τεχνολογία αναδεικνύεται σε βασικό ελκυστή μέσα και μετά την πανδημία. Καταφέρνει να είναι η βασική οργανωσιακή σταθερά που αντέχει μέσα στην πανδημία και δίνει λύσεις σε μια σειρά πεδία (επικοινωνία, τηλεκπαίδευση, τηλεργασία, ηλεκτρονικό εμπόριο, αυτοματισμός αλυσίδας παραγωγής και διανομής κ.ά.). Αυτό ανοίγει την όρεξη στις μεγάλες πολυεθνικές του κλάδου, και στο ενιαίο κόμμα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης να δούνε στην πανδημία μια ευκαιρία ξεπεράσματος της κρίσης της παγκοσμιοποίησης προς όφελός τους.
Μια τέτοια εξέλιξη κινείται στον αντίποδα των πραγματικών κοινωνικών αναγκών. Έχει ως σκοπό τη μεγαλύτερη αποσάθρωση των κοινωνικών σχέσεων, κι ας ήταν η αλληλοβοήθεια αυτών των κοινωνικών σχέσεων που κράτησε όρθιο τον κόσμο αυτούς τους μήνες της καραντίνας. Έχει ως σκοπό τη μείωση ισχύος των εθνικών κρατών, κι ας ήταν τα κράτη που κλήθηκαν να σηκώσουν το βάρος της διαχείρισης της πανδημίας τη στιγμή που οι υπερεθνικές δομές κατέρρεαν υπό το βάρος του ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.
Τρία στοιχεία συνθέτουν την «τεχνολογική τριάδα» της οποίας ο Bill Gates είναι αρχιερέας – ψηφιακός τραπεζικός λογαριασμός, κινητά τηλέφωνα για χαρτογράφηση και βιομετρική ταυτοποίηση
Ποια είναι όμως τα πρώτα βήματα αυτών των σχεδιασμών μέσα στην κρίση της πανδημίας; Πρώτα απ’ όλα, ο έλεγχος της πανδημίας μέσω της βιομετρικής χαρτογράφησης των ανθρώπων, με χρήση των έξυπνων τηλεφώνων ή άλλων έξυπνων συσκευών. Αυτό ήδη προωθείται σε χώρες τόσο της Ασίας όσο και της Δύσης και παρουσιάζεται ως η μοναδική απάντηση οικιοθελούς ή επιβαλλόμενης επιτήρησης αφού οι παραδοσιακές δομές κοινωνικής οργάνωσης και τα συστήματα υγείας έχουν αποτύχει. Στην συνέχεια η διατήρηση και επέκταση της τηλε-ζωής σε όλες τις μορφές, τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, ηλεκτρονικό εμπόριο και συναλλαγές κ.ο.κ. ως μια μορφή προσαρμογής προς τα κάτω ως προς την ποιότητα και τα περιεχόμενα αυτού που βιώνεται ως ανθρώπινη εμπειρία. Τέλος, και σε συνδυασμό με τα παραπάνω, τα περιβόητα πιστοποιητικά αντισωμάτων, πιστοποιητικά υγείας, με ψηφιακή ή όχι μορφή, που θα ορίζουν τη δυνατότητα ή μη των ανθρώπων να κινούνται μεταξύ των περιφραγμένων ζωνών του νέου μας κόσμου. Και κάπως έτσι η δυαδικοποίηση και οι διαδικασίες απόρριψης θα πάρουν μια νέα μορφή, στο όνομα μάλιστα του κοινού καλού και της προστασίας του δημόσιου συμφέροντος.
Η αγία τριάδα και ο αρχιερέας Bill Gates
Χαρακτηριστική των παραπάνω είναι η αποκαλυπτική ανάλυση που δημοσιεύθηκε στον ιταλικό ιστότοπο «Sinistra in Rete» με τίτλο «Δέκα σημεία για τον κορωνοϊό: Η τεχνολογική τριάδα και ο νέος κόσμος»(www.sinistrainrete.info) της οποίας κάποια αποσπάσματα παρουσιάζουμε παρακάτω. Στη συγκεκριμένη ανάλυση, γίνεται μια διεισδυτική σύνδεση των σχεδιασμών για τον μετα-Covid κόσμο και των προγενέστερων πειραμάτων ψηφιοποίησης και αλγοριθμοποίησης της ζωής των ανθρώπων ως μοναδικό μέσω ευημερίας.
Εκκινώντας απ’ τα εν εξελίξει πειράματα σε χώρες του τρίτου κόσμου όπως η Ινδία, όπου φιλάνθρωποι όπως το ίδρυμα Bill and Melinda Gates, προωθούν εδώ και χρόνια την πλήρης αντικατάσταση των χρηματικών συναλλαγών από το πλαστικό χρήμα, με σκοπό την αποστράγγιση του πλούτου από τις κοινωνίες, την παρακολούθηση των συναλλαγών και τον τεχνικοπολιτικό έλεγχο απ’ τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Περνά στα μαζικά πειράματα βιοπολιτικού ελέγχου στο Μπαγκλαντές, όπου κύματα μαζικών εμβολιασμών σε συνδυασμό με συλλογή βιομετρικών δεδομένων μετέτρεψαν ολόκληρες περιοχές σε εργαστήρια για τις μεγάλες φαρμακευτικές. Και συνεχίζει τονίζοντας πως «Αυτά τα τρία στοιχεία συνθέτουν την “τεχνολογική τριάδα” της οποίας ο Bill Gates είναι αρχιερέας – ψηφιακός τραπεζικός λογαριασμός, κινητά τηλέφωνα για χαρτογράφηση και βιομετρική ταυτοποίηση». Για να παραθέσει εν συνεχεία το πώς καλλωπίζουν αυτούς τους σχεδιασμούς οι ίδιοι εμπνευστές τους: «Δεν επινόησα εγώ τον όρο «τεχνολογική τριάδα» αλλά το περιοδικό GeekWire στο άρθρο του με τίτλο “Το ίδρυμα Gates αναγνωρίζει μια τεχνολογική τριάδα για να ενισχύσει την ψηφιακή ένταξη σε όλο τον κόσμο”». Το ενδιαφέρον αυτού του άρθρου είναι ότι μιλά για όλα αυτά με ενθουσιασμό και άρα δεν μπορεί να κατηγορηθεί για συνωμοσία. Στην ουσία το πρώτο πράγμα που μας λένε είναι ότι ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε να συμβάλει στη διανομή πόρων πιο αποτελεσματικά και δίκαια στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σημειώστε τη χρήση μέσα σε λίγες γραμμές δυο λέξεων κλειδιών της εποχής μας, «ένταξη» και «δίκαιη». Οι άλλοι όροι που αρχίζουν να απογειώνονται σε οικουμενικές αξίες είναι η «πράσινη και βιώσιμη ανάπτυξη» και τώρα θα γίνει η «υγεία», η «πιστοποιημένη υγεία», το «επιστημονικά αναμφισβήτητο δημόσιο συμφέρον», η «κοινωνική ευθύνη».
Στιγμές κρίσης όπως αυτή παρουσιάζονται ως ευκαιρίες για τους διαμορφωτές της παγκόσμιας πολιτικής, προηγούμενα επεισόδια, όπως ο SARS στις αρχές του αιώνα μας ή η «γρίπη των χοίρων» το 2009, ή ο Έμπολα, που είχε οδηγήσει τον Bill Gates να κάνει την πρόβλεψη πως «αν κάτι θα σκοτώσει 10 εκατομμύρια ανθρώπους τις επόμενες δεκαετίες είναι πιο πιθανό να είναι ένας πολύ μεταδοτικός ιός και όχι τα βλήματα ενός πολέμου» ήταν οι χαμένες ευκαιρίες. Δεν είναι συνωμοσιολογία, ούτε πρόβλεψη, αλλά στρατηγικές που έχουν εκπονηθεί απ’ αυτούς που έχουν την ικανότητα να διαχειρίζονται και να διαβάζουν τον μεγάλο όγκο πληροφοριών που συλλέγουν».
Τι κρύβεται όμως στο τέλος αυτών των σχεδιασμών; «Ένα τεχνοκρατικός ολοκληρωτισμός για το καλό μας. Αλλά μήπως όλοι οι ολοκληρωτισμοί το ίδιο δεν ισχυρίζονται. Προσοχή. Αυτά είναι μια τάση, ένα πιθανό σενάριο, αλλά όχι και το μοναδικό. Όπως θα έλεγε κανείς στην επιδημιολογία είναι ένα από τα χειρότερα πιθανά σενάρια, αλλά πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν αλλιώς στην πράξη. Δεν το λέω ως δεισιδαιμονία ή ως κρυφή ελπίδα, το λέω γιατί γύρω απ’ την κρίση του Covid-19 ένας άλλος ιός μεταλλάσετε συνεχώς: αυτός της συστημικής κρίσης που περιλαμβάνει δισεκατομμύρια ζωντανούς πραγματικούς ανθρώπους που δεν είναι απλά θεατές».
Ενώ ακριβώς σ’ αυτό το εν δυνάμει των εξελίξεων βλέπει τη δυνατότητα να αμφισβητηθεί αυτός ο τεχνοκρατικός ολοκληρωτισμός. «Φυσικά οι δυνάμεις που δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση είναι επιθετικές και πολύ ισχυρές, όμως η ορμή τους φαίνεται να αρχίζει να μειώνεται λόγω του διπλού φαινομένου αποπαγκοσμιοποίησης και αποχρηματιστικοποίησης. Αυτό δεν σημαίνει ότι η δράση τους θα μειωθεί, αντιθέτως όλα δείχνουν ότι θα γίνουν ακόμη πιο επιθετικές και κυνικές. Το παιχνίδι είναι ακόμη ανοιχτό και είναι απολύτως αδύνατο να προβλεφτεί αν την παλιά τάξη θα την αντικαταστήσει ένας πολυπολικός κόσμος, μια κατάσταση ενός άναρχου ανταγωνισμού της αγοράς, μια διαρκής σύγκρουση ή ένας νέος σοσιαλισμός».
Η πανδημία και η κοινή λογική του κόσμου μας
Μέσα στην κρίση της πανδημίας ευδοκίμησαν μια σειρά συνωμοσιολογίες σαν επεξηγηματικό πλαίσιο των εξελίξεων. Η ανάγκη των ανθρώπων να «τακτοποιήσουν» το απρόβλεπτο στα υπαρκτά σχήματα σκέψης συναντήθηκε με προϋπάρχοντα ανορθολογικά «κινήματα» όπως το αντιεμβολιαστικό και με την, από τα πάνω, συνειδητή διάδοση «fake news» ακόμη και απ’ τον πρόεδρο των ΗΠΑ, και έτσι είχαμε τον «kung flu» που φτιάχτηκε στα εργαστήρια του κινέζικου κράτους να απειλεί τον πολιτισμό της κατανάλωσης και της προόδου και διάφορα άλλα σενάρια. Αυτά τα ανορθολογικά σχήματα πλήττουν πρώτα και κύρια την ικανότητα της ανθρωπότητας, της κοινωνικής πλειοψηφίας να αντιμετωπίσει μια έκτακτη κατάσταση όπως η πανδημία, αδυνατίζοντας το μέτωπο μάχης για την υπεράσπιση της ζωής που δίνεται σε πλανητική κλίμακα και αποτρέποντας τη χειραφέτηση των ανθρώπων που έχει ως προαπαιτούμενο την αποκάλυψη των βαθύτερων αιτίων και σχέσεων των γεγονότων, και ως εκ τούτου αποτελούν έναν κατεξοχήν παράγοντα ενίσχυσης του συστημικού λόγου.
Την ίδια στιγμή, πίσω απ’ αυτή τη σκόνη ανορθολογισμού κρύφτηκαν και πραγματικές δυστοπικές επιδιώξεις των κυρίαρχων κύκλων. Και κάπως έτσι όποιος αποκαλύψει τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχουν οι πολιτικές επιλογές διαχείρισης της πανδημίας, ή οι σχεδιασμοί για την επόμενη μέρα που βασίζονται στην αυξημένη επιτήρηση και τον ψηφιακό έλεγχο των πολιτών, μη ταυτιζόμενος με τον κυρίαρχο λόγο, χαρακτηρίζεται ανορθολογιστής και συνωμοσιολόγος. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι ανάλογο, για πόσα χρόνια το νεοφιλελεύθερο ιερατείο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν έκρυψε τις βρώμικες δουλειές του πίσω από ένα πέπλο μυστηρίου που σκέπαζε λέξεις όπως: Νταβός, Λέσχη Μπίλντερμπεργκ, Open Society Foundation του Σόρρος και τόσα άλλα καθόλα υπαρκτά ευαγή ιδρύματα.
Προσαρμοστείτε!
Η γενική προσταγή στις μέρες μας είναι να προσαρμοστούμε στον κόσμο έτσι όπως αυτός σχηματοποιείται μπρος στα μάτια μας. Δεν έχουμε και πολλές επιλογές. Η πανδημία ήταν μια αποκάλυψη για όλους, τώρα πρέπει για να την ξεπεράσουμε να ενεργοποιήσουμε όλα εκείνα τα βέλτιστα μέσα που διαθέτουμε σαν ανθρωπότητα. Και ποιά είναι αυτά τα μέσα; Μα προφανώς η επιστήμη, η τεχνολογία, η αλγοριθμική ανάλυση δεδομένων. Και κάπως έτσι η ζωή μας θα κινηθεί στους ρυθμούς των εφαρμογών χαρτογράφησης της πανδημίας για έξυπνα κινητά τηλέφωνα που θα μας προστατεύουν από επικίνδυνες συναναστροφές, των εφαρμογών της τηλε-εκπαίδευσης και τηλε-εργασίας, του ηλεκτρονικού εμπορίου και προφανώς του πολυαναμενόμενου διαβατηρίου αντισωμάτων για τους «υγιείς» που θα μπορούν να επιστρέψουν στη νέα «σχεδόν» κανονικότητα.
Και όλα αυτά παρουσιάζονται περίπου ως φυσικά φαινόμενα. Φυσικό φαινόμενο η πανδημία, αφού πάντα η ανθρωπότητα αντιμετώπιζε πανδημίες, και όχι αποτέλεσμα του τρόπου ζωής στις διασυνδεδεμένες μεγαλουπόλεις του σύγχρονου κόσμου. Φυσικό αποτέλεσμα η αδράνεια και η ελλιπής προετοιμασία των χωρών, και όχι αποτέλεσμα της χρόνιας απαξίωσης των συστημάτων υγείας. Φυσικό φαινόμενο ο τεχνολογικός εξορθολογισμός ως μοναδική απάντηση, αφού τόσα χρόνια συστηματικά αποδιαρθρώθηκαν κοινωνικοί δεσμοί που μπορούσαν να αποτελέσουν τα «αντισώματα» των κοινωνιών απέναντι στους κινδύνους. Και τώρα έρχεται ο αλγόριθμος να επιβάλει τις λύσεις του ως βέλτιστες, και πώς να μην είναι βέβαια αφού είναι απαλλαγμένες απ’ τον κίνδυνο του ανθρώπινου λάθους. Ένας αλγόριθμος δεν θα έτρωγε ποτέ παγκολίνο άλλωστε.
Υπέρβαση των οριζόντων
Η πανδημία έδωσε και συνεχίζει να δίνει μια, μοναδικής τάξης, ευκαιρία στην ανθρωπότητα να αναστοχαστεί πάνω στην ιστορία και την ύπαρξή της. Να θέσει σε αμφισβήτηση βασικές επιλογές και πεποιθήσεις της. Δεν είναι πανάκεια η βελτιστοποίηση των αλγορίθμων, η καλύτερη χαρτογράφηση της κοινωνίας, η μεγαλύτερη συγκέντρωση δεδομένων. Δεν είναι φυσικό φαινόμενο ή αντικειμενική πρόοδος η πορεία προς έναν διασυνδεδεμένο, αυτοματοποιημένο και μηχανοποιημένο κόσμο στον οποίο η ανθρώπινη ζωή και οι κοινωνίες θα αποτελούν εξάρτημα. Ίσα-ίσα η επιτάχυνση της πορείας προς αυτόν τον κόσμο γεννά πολλά απ’ τα δεινά και τις δυστυχίες των ημερών μας.
Στον αντίποδα η ενδυνάμωση της κοινωνίας και των συλλογικών μορφών οργάνωσης της, παραδοσιακών ή νέων, είναι όρος επιβίωσης της ανθρωπότητας. Η αποκάλυψη της πανδημίας ας γίνει ευκαιρία να τεθεί η συλλογική ερώτηση για το τι θεωρούμε πρόοδο και ευζωία, να τεθούν οι βαθιές πεποιθήσεις και οι επιθυμίες των κοινωνιών. Το άνοιγμα αυτής της συζήτησης μπορεί να διευρύνει τους ορίζοντες των δυνατοτήτων μας, ώστε να σταματήσουν να εμφανίζονται ως ουτοπία ή δυστοπίες του τεχνολογικού ολοκληρωτισμού.
Με δικά τους λόγια
«Trace together»
Την προηγούμενη Παρασκευή τέθηκε στη Σιγκαπούρη σε λειτουργία η υποστηριζόμενη απ’ την εκεί κυβέρνηση, εφαρμογή για κινητά «Trace Together» που μπορεί να ταυτοποιήσει ανθρώπους που βρέθηκαν σε απόσταση μικρότερη των δύο μέτρων από ασθενείς του κορωνοϊού, χρησιμοποιώντας την ασύρματη bluetooth τεχνολογία. Αν ένας χρήστης βρεθεί θετικός στον ιό, οι αρχές θα μπορούν εύκολα να βρουν άλλους χρήστες που ήρθαν σε επαφή μαζί του.
Στο μανιφέστο τους οι προγραμματιστές που δημιούργησαν την εν’ λόγω εφαρμογή αναφέρουν μεταξύ άλλων: «ο Covid-19 και άλλοι νέοι ιοί δεν περιορίζονται απ’ τα εθνικά σύνορα. Το ίδιο πρέπει να κάνει και η απάντηση της ανθρωπότητας. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο, με υψηλά επίπεδα διεθνών μετακινήσεων, κόσμο, κάθε αποκεντρωμένη προσπάθεια χαρτογράφησης επαφών θα χρειαστεί μαζική υιοθέτηση από ένα δίκτυο εκατομμυρίων χρηστών για να μεγιστοποιήσει την αποτελεσματικότητά της». Δεν αναρωτιούνται όμως ποιοι είναι αυτοί που έχουν τις υποδομές να στήσουν και να ελέγξουν ένα τέτοιο δίκτυο αν όχι οι ήδη κυρίαρχοι κολοσσοί της τεχνολογίας σε Δύση και Ανατολή.
Ο ιός που σκότωσε την τεχνοφοβία
Σε άρθρο του στον ιστότοπο «wired.com» ο Steven Levy αναρωτιέται για το εάν ο κορωνοϊός έχει σκοτώσει την τεχνοφοβία και την δυσπιστία για τις μεγάλες εταιρίας τεχνολογίας.
Μεταξύ άλλων αναφέρει: «Τώρα που οι ζωές μας κυριαρχούνται απ’ αυτούς τους γίγαντες, τους βλέπουμε σαν άπληστούς εκμεταλλευτές των προσωπικών μας δεδομένων και αδιαμφισβήτητα μεγαθήρια που υποβαθμίζουν την κοινωνία; Πριν την πανδημία ήταν διαδεδομένη η προσδοκία αυτές οι εταιρίες να αποτύχουν, να περιοριστούν αν όχι να καταρρεύσουν.
Όμως σαν από μηχανής θεός η συντριπτική κρίση στη δημόσια υγεία άλλαξε τα πράγματα. Ενώ οι αμαρτίες της Big Tech είναι ακόμη εμφανείς, οι πραγματικές της χρήσεις τώρα έχουν μεγαλύτερη σημασία για εμάς. Χρησιμοποιούμε το facebook για να καλύψουμε το κενό που αφήνει η κοινωνική αποστασιοποίηση. Η Google χαρακτηρίζεται ως ένας απ’ τους πιθανότερους κόμβους για τη μεγαλύτερη ανάγκη μας, τα πειράματα ελέγχου και χαρτογράφησης της πανδημίας. Η προσωπική μας αλυσίδα εφοδιασμού κυριολεκτικά έχει περιοριστεί στην προμήθεια αγαθών μέσω της Amazon και αντίστοιχων πλατφόρμων.
Ποιος να το περίμενε ότι η τεχνοφοβία θα ήταν τόσο ευάλωτη σε έναν ιό.»
*Αναδημοσίευση από τον Δρόμο της Αριστεράς (7 Μαΐου 2020).
