του Μ. Μάρκοβιτς, από το Άρδην τ. 71, Αύγουτστος-Οκτώβριος 2008
Η όποια πιθανότητα μιας βαλκανικής πολιτικής συνεργασίας είναι βαθιά ριζωμένη στις πανανθρώπινες αξίες οι οποίες βασίζονται στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και αποτελούν τη βάση της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Τέτοιες αξίες είναι: η εθνικότητα, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ηθική, η αυτοδιάθεση και η ισότητα όλων των πολιτών απέναντι στον νόμο.
Με τον ίδιο τρόπο που η Αμερική ανήκει στους Αμερικανούς και η Ευρώπη ανήκει στους Ευρωπαίους, τα Βαλκάνια ανήκουν στους βαλκανικούς λαούς. Οι Βαλκάνιοι έχουν λογικό συμφέρον να συνεργαστούν πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά. Αντί να ενοποιηθούν εκ των έξω, από ξένες δυνάμεις, υπερδυνάμεις και πρόσφατα από κέντρα παγκοσμιοποίησης, θα έπρεπε να τείνουν να ενοποιηθούν αυτόνομα, με βάση τα δικά τους συμφέροντα και τη δική τους θέληση.
Μορφές κακής, απαράδεκτης ενοποίησης είναι πρώτα από όλα αυτές που υπό πίεση διαχωρίζουν τις βαλκανικές χώρες σε ιδεολογική βάση. Κάποιες χώρες γίνονται δεκτές σε στρατιωτικές και πολιτικές συμμαχίες και κάποιες όχι. Κάποιες βαλκανικές χώρες θεωρούνται πιστές (προς τη διεθνή κοινότητα, προς το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ) και στην ουσία αφήνονται στην ησυχία τους. Άλλες εξωθούνται στα αποκαλούμενα δυτικά Βαλκάνια (τέτοιος όρος ποτέ δεν υπήρξε στην ευρωπαϊκή ιστορία, θα είχε νόημα μόνο αν υπήρχαν επίσης ανατολικά, βόρεια και νότια Βαλκάνια, όροι ουσιαστικά εκτός πραγματικότητας). Το χειρότερο είναι πως ένας κακός τύπος ενοποίησης συμπίπτει με μια ιδεολογική εκστρατεία ενάντια στις ιδέες και τους θεσμούς του εθνικού κράτους και της εθνικής αυτονομίας. Οι θεσμοί και οι ιδέες αυτές είναι μέσα σε εισαγωγικά, ιστορικά ξεπερασμένες, και οι θιασώτες τους είναι ρομαντικοί εθνικιστές, συντηρητικοί και αντιδραστικοί.
Αυτό είναι κατάφωρο παράδειγμα δύο μέτρων και δύο σταθμών. Η παραγωγοί αυτής της δηλητηριώδους προπαγάνδας είναι χωρίς εξαίρεση φανατικοί υποστηρικτές των εθνικών τους συμφερόντων με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Η Μάργκαρετ Θάτσερ έστειλε τον βρετανικό στόλο στην άλλη άκρη του κόσμου για να υπερασπίσει τα βρετανικά συμφέροντα στα νησιά Φάλκλαντ και οι Αμερικανοί πρόεδροι ξεκινούν πολέμους σύμφωνα με τα συμφέροντα των ΗΠΑ, από το Βιετνάμ στη Σερβία και το Αφγανιστάν ή το Ιράκ.
Τα εθνικά κράτη είναι φυσικές κοινότητες ανθρώπων που μιλούν την ίδια γλώσσα και μοιράζονται ιστορικές εμπειρίες, παραδόσεις και έθιμα. Με μια λέξη άνθρωποι που μπορούν να επικοινωνήσουν ο ένας με τον άλλο και με τις αρχές του τόπου.
Αυτό που η ιδεολογία και οι πολιτικές της παγκοσμιοποίησης προσπαθούν να πετύχουν είναι να ενοποιήσουν ανυπεράσπιστες περιοχές και εδάφη προς το συμφέρον υπερεθνικών εταιρειών, κάτω από την πίεση κέντρων παγκοσμίου ισχύος. Κάποια από αυτά τα κέντρα πίεσης είναι η ομάδα Μπίλντεμπεργκ, η Τριμερής Επιτροπή και το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων. Τα πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά όργανα αυτών των κέντρων είναι το ΝΑΤΟ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ένα παγκόσμιο δίκτυο Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.
Σε αντίθεση με μια τέτοιου τύπου ελεγχόμενη, υποχρεωτική και καταπιεστική ενοποίηση, τα βαλκανικά εθνικά κράτη θα πρέπει να δείξουν ενδιαφέρον και να πάρουν πρωτοβουλίες για κάθε μορφής συνεργασία και για τη δημιουργία οργανισμών ελεύθερων από κάθε είδους εξωτερική ανάμειξη, για τον συντονισμό και την αλληλοβοήθεια. Δυστυχώς, υπάρχουν φοβερά εμπόδια σε αυτή την πορεία. Οι κυβερνήσεις σε όλες τις χώρες έχουν λίγο πολύ περιορισμένη ανεξαρτησία. Είναι εξαρτημένες από υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και άλλες και πολιτικο-στρατιωτικές συμμαχίες όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Καμία βαλκανική κυβέρνηση δεν έχει μια ξεκάθαρη πολιτική υπέρ των Βαλκανίων. Παρ’ όλα αυτά, οι αλλαγές στο σκηνικό είναι πιθανές.
Μια ευνοϊκή συγκυρία είναι η τωρινή βαθιά κρίση στις ΗΠΑ και στη δυτική Ευρώπη. Η μόνη παγκόσμια υπερδύναμη υποφέρει από ένα υπέρογκο χρέος της τάξης του 110% του συνολικού ετήσιου προϊόντος της. Υπάρχει ολοένα αυξανόμενη ανεργία και τρομερή έλλειψη στρατιωτικού προσωπικού. Το μεγαλύτερο ποσοστό των Αμερικανών στρατιωτών σταθμεύει σε πολυάριθμες στρατιωτικές βάσεις ανά τον κόσμο ή πολεμά στο Ιράκ ή το Αφγανιστάν. Τα πρόσφατα γεγονότα στη Γεωργία καταδεικνύουν πως οι ΗΠΑ δεν μπορούν πια να υποστηρίζουν στρατιωτικές περιπέτειες τις οποίες ενθαρρύνουν ελαφρά τη καρδία. Αυτό το γεγονός θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ειδικά για την Ουκρανία και τις χώρες ανάμεσα στον Καύκασο και την Κασπία θάλασσα. Τελικά, όλες οι κυβερνήσεις θα αντιληφθούν πως ο αυτοκράτορας είναι γυμνός και πως η μόνη υπερδύναμη του πλανήτη δεν έχει πια τη δύναμη να επιβάλει τη θέλησή της στον κόσμο. Εξυπακούεται πως και οι κυβερνήσεις των βαλκανικών χωρών θα κατανοήσουν τελικά πως υπάρχει μια νέα παγκόσμια κατάσταση και πως ο χωροφύλακας του πλανήτη δεν μπορεί πια να τους τιμωρήσει για το γεγονός πως προασπίζουν τα τοπικά συμφέροντα των Βαλκανίων ακολουθώντας πολιτικές βαλκανικής συνεργασίας, αψηφώντας νεο-ιμπεριαλιστικές πιέσεις κάθε είδους.
Ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα στα Βαλκάνια είναι οι διάφορες εντάσεις και συγκρούσεις ανάμεσα στα βαλκανικά κράτη. Το ζήτημα του Κοσόβου είναι ιδιαίτερα σημαντικό, όπως και το ζήτημα της Βοσνίας, το οποίο μπορεί να βρίσκεται σε ύπνωση αυτή τη στιγμή, αλλά παραμένει δυνητικά επικίνδυνο. Υπάρχουν εντάσεις ανάμεσα σε Έλληνες και Αλβανούς, Έλληνες και Τούρκους, Βούλγαρους και Σκοπιανούς, Σέρβους και Κροάτες, Ούγγρους και Ρουμάνους, Κροάτες και Σλοβένους κ.ο.κ.
Η εξασθένηση των δυνάμεων της παγκοσμιοποίησης είναι απαραίτητη προϋπόθεση επίλυσης των συγκρούσεων στα Βαλκάνια και ανάπτυξης διαβαλκανικής συνεργασίας. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η πιθανότητα θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα μόνο αν οι σημερινές υπέρ της παγκοσμιοποίησης κυβερνήσεις, των βαλκανικών χωρών αντικατασταθούν από υπεύθυνες, δημοκρατικά εκλεγμένες, πατριωτικές κυβερνήσεις απελευθερωμένες από τις πιέσεις των ξένων δυνάμεων.
Η βασική αρχή που θα έπρεπε να καθοδηγεί τις κυβερνήσεις των βαλκανικών κρατών είναι η διαβαλκανική συνεργασία σε κάθε επίπεδο, με θεσμούς και ιδρύματα όπως ένα βαλκανικό ινστιτούτο οικονομικής συνεργασίας, ένα βαλκανικό οικολογικό κέντρο, ένα βαλκανικό συμβούλιο διεθνών σχέσεων, μια στρατιωτική συμμαχία στα Βαλκάνια, ένα βαλκανικό πολιτιστικό κέντρο και μια ένωση των βαλκανικών ακαδημιών επιστημών και τεχνών.
Η βαλκανική συνεργασία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση και ο μόνος δρόμος για τους βαλκανικούς λαούς για να ζήσουν μια ελεύθερη, αξιοπρεπή ζωή και να αναπτύξουν ό,τι οι δυνατότητές τους επιτρέπουν. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να επιτευχθεί η ευδαιμονία, όπως ο Αριστοτέλης αποκαλούσε την ευτυχία στη βάση της αυτοδιάθεσης. Δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική πρόταση εκτός αν θέλουμε τα Βαλκάνια να γίνουν μίζερα προτεκτοράτα του εγωιστή και βίαιου Μεγάλου Αδελφού.
*Το παρόν κείμενο αποτελεί την εισήγηση του Μ. Μάρκοβιτς στο συνέδριο του Άρδην και της Ρήξης (30/08/2008).
