των Υ. Ντεζαλέ – Μ. Γκραθ, από το Άρδην τ. 56, Οκτώβριος – Νοέμβριος 2005
O συμβολικός αμερικανικός ιμπεριαλισμός οφείλει, εν μέρει, την επιτυχία του στο ότι οικοδομείται σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό αποικιακό μοντέλο. Εξ αιτίας, μάλιστα, της ιστορίας του, πρόκειται για ένα αμφίσημο πολιτικό μοντέλο όπου ο ανταγωνισμός δεν ασκείται μόνο στο πεδίο της αγοράς και του κέρδους αλλά και σ’ εκείνο της πολιτειακής ηθικής. Μια φιλανθρωπία με ηγεμονικές τάσεις έρχεται να συμπληρώσει και να ενισχύσει την κυριαρχία της Γουόλ Στρητ.
Ο ιμπεριαλισμός της αρετής στηρίζεται ουσιαστικά στη δράση αυτών των τυπικά αμερικανικών ιδρυμάτων που αποτελούν μεγάλους φιλανθρωπικούς οργανισμούς οι οποίοι ιδρύθηκαν από την πρώτη γενιά των κοντοτιέρων καπιταλιστών Ροκφέλλερ, Κάρνεγκι, Φορντ… και τους οποίους, σήμερα, μιμούνται οι διάδοχοί τους Μίλκεν, Σόρος ή Γκέιτς. Αφού εκτέλεσαν τις βρώμικες υποθέσεις για τους «βαρόνους ληστές» (robber barons), οι δικηγόροι της Γουόλ Στρητ, τους βοήθησαν να επανεπενδύσουν ένα μέρος της περιουσίας τους σε ιδρύματα που εξελίχθηκαν σε πυλώνες της μεταρρυθμιστικής στρατηγικής ενός φωτισμένου καπιταλισμού. [ ]
Η κινητοποίηση κατά του Χίτλερ και, στη συνέχεια, η στρατηγική του Ψυχρού πολέμου, επέτρεψαν σε αυτό το κοσμοπολίτικο κατεστημένο των τραπεζιτών και των δικηγόρων των επιχειρήσεων να καταλάβουν κυρίαρχες θέσεις στο πεδίο της κρατικής εξουσίας, ενώ η Γουόλ Στρητ μεταβλήθηκε σε προθάλαμο της Ουάσινγκτον, και αντιστρόφως. Επιβάλλοντας, ως στρατηγική της πάλης κατά του κομμουνισμού, την οικοδόμηση μιας μεγάλης διεθνούς συμμαχίας των επαγγελματικών ελίτ, το κατεστημένο της εξωτερικής πολιτικής εξασφάλιζε ταυτοχρόνως μια προέχουσα θέση σε ένα εθνικό χώρο όπου επιβίωναν ισχυρές τάσεις απομονωτισμού. [ ]
Η αμερικανική ιστορία των δικαιωμάτων του ατόμου εμπλέκεται άμεσα στις αντιπαραθέσεις του Ψυχρού πολέμου. Είναι παράλληλα αποκαλυπτική του διπλού παιγνιδιού των αξιωματούχων της Γουόλ Στρητ, που χρηματοδότησαν μέσω της CIA την οικοδόμηση ενός είδους διεθνούς δικαστηρίου των μεγάλων αξιωματούχων του δικαίου, το Διεθνές Δικαστήριο (International Court of Justice – ICJ), για να καταγγέλλουν τις «παρανομίες» των κομμουνιστικών καθεστώτων. Η δημόσια αποκάλυψη αυτών των συνενοχών, μεσούντος του πολέμου του Βιετνάμ, οδήγησε σε κατάρρευση το Διεθνές Δικαστήριο και σε μεγάλη κρίση τη Διεθνή Αμνηστία1. Μια δεκαετία αργότερα, η στρατηγική του Δημοκρατικού προέδρου, Τζέιμς Κάρτερ, ο οποίος επικαλέστηκε την υπεράσπιση των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», τοποθετούμενος έτσι από την «πλευρά των αγγέλων», θα επιτρέψει την ανανέωση αυτής της θεματολογίας γύρω από μια νέα γενιά μη κυβερνητικών οργανώσεων (Μ.Κ.Ο.) και μια στρατηγική περισσότερο πολιτική και επικοινωνιακή.
Και μπορεί η γλώσσα να παραμένει η ίδια αλλά το πολιτικό τοπίο έχει ανατραπεί. Η ηγεμονία του κατεστημένου κατέρρευσε μετά την καταστροφή στο Βιετνάμ. Οι μεν προσεχώρησαν στην αντιδραστική επίθεση της νέας δεξιάς ενώ οι άλλοι αντέδρασαν χρησιμοποιώντας τους πόρους των οποίων είχαν διατηρήσει τον έλεγχο. Έτσι, το Ίδρυμα Φορντ, υπό τη διεύθυνση του Μακ Τζωρτζ Μπάντυ –ενός εκ των συμβούλων του προέδρου Κέννεντυ(2)– μεταβλήθηκε σε τράπεζα και σε φυτώριο μιας πλειάδας Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, πασχίζοντας να συγκεκριμενοποιήσει τα ανθρωπιστικά ιδεώδη των φοιτητουπόλεων. Το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα με την ευρεία έννοια –του οποίου το Ίδρυμα υπήρξε, για μια δεκαετία, ο κύριος χρηματοδότης, ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική– επιδιδόταν σε αυτή την τακτική αντεπίθεσης, διότι αυτή επέτρεπε να κινητοποιηθεί όλος ο ηθικιστικός λεγκαλισμός της αμερικανικής ιδεολογίας.
Η Χιλή λειτούργησε ως το εργαστήριο και η βιτρίνα αυτών των εσωτερικών αντιπαραθέσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ η Γουόλ Στρητ Τζέρναλ υμνούσε τη νεοφιλελεύθερη επανάσταση, οι Τάιμς της Νέας Υόρκης κατήγγελλαν τα αίσχη των βασανιστών. Και το ίδρυμα Φορντ κινητοποιούνταν για να υπερασπιστεί τους διανοούμενους που διώκονταν από τους στρατιωτικούς, τους οποίους εξόπλιζε η CIA με τη σιωπηρή συμφωνία του υπουργείου Εξωτερικών… Ωστόσο, αυτός ο ανταγωνισμός των… εξαγωγών υπήρξε περισσότερο συμπληρωματικός παρά ανταγωνιστικός. Η συνεργική τους δράση θα επιταχύνει την αναδόμηση του πεδίου της εξουσίας στα κυριαρχούμενα κράτη, σύμφωνα με το πρότυπο της ηγεμονικής δύναμης. Για να προστατευθούν από τους στρατιωτικούς, οι αγωνιστές ή οι διανοούμενοι δεν είχαν καμία άλλη επιλογή από το να δεχτούν την προστασία που τους πρόσφερε το ίδρυμα Φορντ, υπό μορφήν ερευνητικών υποτροφιών και διαμονής στις βορειο-αμερικανικές φοιτητικές εστίες. Αυτή η ήπια μεταστροφή διευκολύνθηκε από την εγγύτητα της κοινωνικής θέσης και από τους πολύ στενούς δεσμούς που αναπτύχθηκαν.
Μια τέτοια εγγύτητα έκανε πιο εύκολο ένα ιδεολογικό «πραξικόπημα», φαινομενικά αιτιολογημένο από την έκτακτη πραγματικότητα. Το λεξιλόγιο των ατομικών δικαιωμάτων ήταν διαφορετικό από εκείνο των Χιλιανών αγωνιστών και διανοουμένων. Αλλά με την προτροπή των Μ.Κ.Ο. και των βορειο-αμερικανικών ΜΜΕ, πραγματοποιείται η μεταγραφή της πολιτικής βίας στη γλώσσα του λεγκαλισμού και του οικουμενισμού. Αυτή η επιβολή ενός κώδικα αγγλο-σαξονικής ανάγνωσης είχε σαν τίμημα την αποπολιτικοποίηση. Γιατί η διεθνής κινητοποίηση στο όνομα των ατομικών δικαιωμάτων ευνόησε κυρίως μια μικρή μειοψηφία διανοουμένων της πολιτικής.
Ενισχυμένο από τις επιτυχίες του, το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προσπαθεί να θεσμοποιηθεί στον κόσμο της Βόρειας Αμερικής όπου οι μεγάλες Μ.Κ.Ο. δρουν όλο και περισσότερο σε συμβίωση με την εξουσία. Η ελίτ των δικηγόρων συνωστίζεται για να προσφέρει τις υπηρεσίες της σε αυτούς τους θεσμούς που επιτρέπουν στους μισθοφόρους των επιχειρήσεων να καλλιεργούν και να επιδεικνύουν το κεφάλαιο πολιτειακού ηθικισμού που διαθέτουν, απαραίτητο συστατικό στο στάτους των «ηθικών επιχειρηματιών»3. Χρηματοδοτούμενες από τα ιδρύματα, στρατολογώντας προσωπικό στις σχολές των ελίτ και υποστηριζόμενες από ένα δίκτυο παλαιμάχων που συνέχισαν την καριέρα τους στους κρατικούς θεσμούς, αυτές οι Μ.Κ.Ο. τείνουν να λειτουργούν σαν πολυεθνικές της πολιτειακής αρετής. [ ]
Έστω και αν παίρνει διαφορετικούς δρόμους, αυτή η συγκέντρωση πολιτειακών επιχειρηματιών στα ιδρύματα της Ουάσινγκτον ήρθε να ενισχύσει τη δολαροποίηση της οικονομικής γνώσης. Οι κυρίαρχοι θεσμοί της αμερικανικής κοινωνίας, που αποτελούν ήδη προνομιακό χώρο αναπαραγωγής της διεθνούς ιεραρχίας των κρατικών επαγγελματιών της γνώσης (όπως στο δίκαιο και την οικονομία), τείνουν επιπλέον, να επιβάλουν και τις μορφές που λαμβάνει η αμφισβήτηση αυτής της κυριαρχίας. Καταλήγουμε έτσι στο παράδοξο εκστρατειών κατά της παγκοσμιοποίησης που συμβάλλουν στο να εξάγονται και να οικουμενικοποιούνται στρατηγικές κινητοποίησης (και, ευρύτερα, μια συνολική διάρθρωση του πολιτικού πεδίου) που παράγονται από την ιστορία της ηγεμονικής δύναμης. Ενισχύοντας ταυτοχρόνως τις αξιώσεις της στον οικουμενισμό. Μήπως η «διεθνής κοινωνία των πολιτών» αποτελεί τη νέα μετενσάρκωση της συναίνεσης της Ουάσινγκτον;
Monde diplomatique
Μάϊος 2000
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Βλ. Yves Dezalay, «Ανθρώπινα δικαιώματα και ηγεμονική φιλανθρωπία», περ. Actes de la recherch. en sciences sociales.
- Ο αδερφός του υπήρξε ένας από τους υψηλά ιστάμενους της CIA. Βλ. Kai Bird, «The color of Truth»: Mc George and William Bundy: Brothers in Arms, Simon & Schuster, Νέα Υόρκη, 1998.
- Βλ. Yves Dezalay, Bryant Garth, Dealing in Virtue, University of Chicago Press, 1996. Βλ. επίσης Ibrahim Warde, «Οι πλούσιοι ανάμεσα στη φιλανθρωπία και τη μετάνοια», Le Monde diplomatique, Δεκέμβριος 1997.
Ο Υβ Ντεζαλέ είναι Διευθυντής ερευνών στο CNRS, Παρίσι. Συγγραφέας, μαζί με τον Μπράιαν Γκαρθ, του βιβλίου La Mondialisation des guerres de palais (Η παγκοσμιοποίηση των πολέμων του παλατιού), εκδ. Seuil, Παρίσι, 2002.
Ο Μπράιαν Γκαρθ, είναι καθηγητής Νομικής και πρώην διευθυντής του American Bar Foundation.
Μετάφραση:
Χρηστίνα Σταματοπούλου
