του Νίκου Ντάσιου από τη Ρήξη που κυκλοφορεί (φ.84)
Οι αδυναμίες και οι προοπτικές της κοινωνικής οικονομίας…
Το μίζερο και γκρίζο τοπίο της καθημερινότητάς μας, η έλλειψη προοπτικής, ο ηθικός εξευτελισμός και η ανηλεής ενοχοποίηση της συλλογικής μας συνείδησης είναι τα μέσα της καθημερινής δολοφονίας ενός λαού τα οποία συστηματικά χρησιμοποιεί «η κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου…», όπως αναφέρει η επιστολή του τραγικού αυτόχειρα– δολοφονημένου ΕΛΛΗΝΑ έξω από το ελληνικό (;) Κοινοβούλιο.
Έλλειψη προοπτικής αφού, μην κρατώντας καν τα προσχήματα της προεκλογικής περιόδου, τα κόμματα-συνεργάτες των κατακτητών προαναγγέλλουν τα επόμενα μέτρα του Ιουνίου, που θα οδηγήσουν σε πλήρη κατάρρευση την οικονομία και σε εξανδραποδισμό τα μεσαία στρώματα, με αποτέλεσμα την πλήρη αντιστροφή της εικόνας της χώρας μας τουλάχιστον με τη μορφή που τη γνωρίσαμε στη Μεταπολίτευση –και ιδιαίτερα στην τελευταία 20ετία. Ο μεγάλος κίνδυνος που αναφαίνεται είναι η απώλεια των παραγωγικών ηλικιών –και ιδιαίτερα των πιο μορφωμένων τμημάτων–, οι οποίες ωθούνται στη μετανάστευση κυρίως προς τον ευρωπαϊκό βορρά, με συνέπεια τη βίαιη μετατροπή μας σε μια κλασική αποικία με μισθούς Βαλκανίων και συντάξεις πείνας –στην τρίτη ταχύτητα της Ευρωζώνης– και με εργατικό δυναμικό πακιστανικής και αφρικανικής εθνικότητας.
Αναζητώντας με δυσκολία τα ψήγματα ελπίδας που αναδεικνύονται στην υπεράνθρωπη προσπάθεια συλλογικής επιβίωσης και άρνησης του αυτοχειριασμού μας, στέκομαι στην αναφαινόμενη τάση –σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης– επιστροφής 1,5 εκατ. ανθρώπων στην ελληνική ύπαιθρο, τάση που είναι ήδη σε εξέλιξη από την απαρχή της κρίσης. Το ενδιαφέρον έγκειται στο γεγονός ότι από τους ερωτώμενους, το 50% είναι νέοι κάτω των 45 ετών, με το 70% των οποίων να διαθέτει υψηλή μόρφωση (το 26% έχει μεταπτυχιακό και το 44 % είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης).
Στον τομέα της γεωργίας, το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στην ενασχόληση με την ελιά και το ελαιόλαδο, τα αρωματικά φυτά, τα οπωροκηπευτικά, το αμπέλι, τα μανιτάρια, την τρούφα, τα ρόδια, τα όσπρια. Η πλειονότητα δε –το 51%– ενδιαφέρεται για τη βιολογική παραγωγή και το 12% για τα βιοκαύσιμα.
Στον κτηνοτροφικό τομέα, το ενδιαφέρον εστιάζεται στην εκτροφή σαλιγκαριών, στη μελισσοκομία, τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή, τα θηράματα, ακόμα και… σε μονάδες παραγωγής σπέρματος.
Ετεροχρονισμένα το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης καταρτίζει σχετικούς φακέλους για πενήντα δύο προϊόντα, με λεπτομέρειες για τον τρόπο καλλιέργειας, τις στρεμματικές αποδόσεις και τη ζήτηση στις αγορές, ενώ έχουν αναρτηθεί προς ενοικίαση μόλις 2.100 αγροτεμάχια με πρόβλεψη υποστήριξης 6.000 νέων αγροτών που επιστρέφουν, με 10.000 € ανά καλλιέργεια, για την έναρξη των δραστηριοτήτων τους.
Ένας βαθύτατος μετασχηματισμός της κοινωνικής σύνθεσης συντελείται, μετασχηματισμός που θα αλλάξει άρδην τα χαρακτηριστικά της ελληνικής υπαίθρου τα επόμενα χρόνια, αλλά και θα σηματοδοτήσει την κατάρρευση των αστικών κέντρων ή την αναβίωσή τους υπό τη μορφή σύγχρονων «γκέτο», με άνθηση της «εγκληματικής οικονομίας».
Μια αντίστροφη πορεία από εκείνη που συντελέστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60, με τη γρήγορη επέκταση του αθηναϊκού κέντρου, φαίνεται πως είναι σε εξέλιξη. Η τάση αυτή σχετίζεται κυρίως με την ανάγκη επιβίωσης και τα αδιέξοδα των μακροχρόνια ανέργων των μεγάλων αστικών κέντρων, ενώ συμπίπτει και με την εξάντληση του παγκοσμιοποιημένου μοντέλου αγροτικής παραγωγής των προηγούμενων ετών. Ενός μοντέλου εστιασμένου στην εντατική εκμετάλλευση της αγροτικής γης, με εργατικά χέρια κυρίως μεταναστών, στις επιδοτήσεις και στην αθρόα εισαγωγή τροφίμων στο πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου, που καθίσταται αδιέξοδο όταν η τιμή του πετρελαίου ξεπερνάει τα 120 $ το βαρέλι.
Μερικές βασικές προϋποθέσεις για να καταστούν τα επικείμενα εγχειρήματα βιώσιμα θα ήταν μεταξύ άλλων: Η ριζική αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και η επανασυγκρότηση – δικτύωση των πρωτοβάθμιων αγροτικών συνεταιρισμών, με νέα μοντέλα κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων.
Ένα νέο καλλιεργητικό πρότυπο
Επιβάλλεται λοιπόν ένα διαφορετικό καλλιεργητικό πρότυπο, βασισμένο στην πολυλειτουργικότητα του αγροκτήματος, στη χρήση πολλών και διαφορετικών εγχώριων ποικιλιών ανά καλλιέργεια, στο συνδυασμό φυτικού και ζωικού κεφαλαίου στο ίδιο κτήμα, στη λίπανση του εδάφους από τα απορρίμματα των ζώων, στην αμειψισπορά, στη βιολογική καταπολέμηση των ασθενειών. Το πρότυπο αυτό θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση ενός νέου δικτύου ενημέρωσης, πληροφόρησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης γεγονός που συνεπάγεται ριζική αναμόρφωση των τρεχουσών προγραμμάτων σπουδών στα τεχνικά λύκεια και στα ΙΕΚ, σύνδεση των προγραμμάτων έρευνας των ΤΕΙ με τις τοπικές ανάγκες, πρακτική επιμόρφωση στα δημοτικά κέντρα «διά βίου μάθησης» και μια βαθιά τομή στα πολιτισμικά πρότυπα της νεολαίας.
Ο νέος «μορφωμένος» αγρότης δεν θα είναι μόνο παραγωγός και πωλητής προϊόντων σε μεσάζοντες, κατά την τρέχουσα πρακτική. Η απευθείας σύνδεση με τους καταναλωτές σε τοπική κλίμακα, αλλά και η συσκευασία-τυποποίηση για την πώληση πλεονασμάτων στην αγορά, προϋποθέτει ένα νέο μοντέλο μάρκετινγκ, καλή χρήση Η/Υ και δικτύων, διασύνδεση με περιφερειακές αγορές μέσω ιντερνέτ. Το εισόδημά του θα προέρχεται από ένα συνδυασμό πηγών όπως: μεταποίηση –με χρήση και εκσυγχρονισμό της παραδοσιακής γνώσης και των μεθόδων παραγωγής–, παραγωγή και διάθεση ενέργειας από ΑΠΕ, αξιοποίηση της βιομάζας για θέρμανση, ανάπτυξη προγραμμάτων αγροτοτουρισμού, πολιτιστικού και οι άλλων μορφών εναλλακτικού τουρισμού, ανακαίνιση και αναπαλαίωση οικισμών και κτηρίων, προσφορά υπηρεσιών στην κοινότητα.
Η αναμόρφωση των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών σε μια κατεύθυνση καθετοποίησης, για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κάλυψη των τοπικών αναγκών, θα μπορούσε να προσανατολιστεί στην παραγωγή εργαλείων και εφαρμογών του δευτερογενούς τομέα που θα μείωναν το κόστος παραγωγής στο αγρόκτημα όπως π.χ. πλυντηρίων για πλύση λαχανικών, συσκευαστηρίων-διαλογητηρίων, τοπικών οχημάτων με χρήση εναλλακτικών καυσίμων –π.χ. αλκοόλη ή υδρογόνο–, ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών πάνελ, εξειδικευμένων αποδοτικών εξαρτημάτων και εργαλείων για τρακτέρ, ονλάιν συστημάτων παραγγελιοληψίας για συνεταιρισμούς κ.ο.κ. Η «οικολογία ανοιχτού κώδικα» και οι ηλεκτρονικές «βιβλιοθήκες onawi» δίνουν πληροφορίες και ελεύθερες πατέντες κατασκευών ανάλογων εφαρμογών με πολύ χαμηλό κόστος, έναντι αυτών της αγοράς, ενώ θα μπορούσε να γίνει από κοινού χρήση υπαρχόντων μηχανημάτων προκειμένου να συμπιέζεται το κόστος παραγωγής.
Νέες μορφές κοινωνικών επιχειρήσεων
Πολλές από τις παραπάνω δραστηριότητες θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο λειτουργίας νέων Κοινωνικών Επιχειρήσεων Συλλογικού Σκοπού, που είναι δυνατόν να ιδρυθούν βάσει του νόμου 4019/11, να ενταχθούν στο σχετικό μητρώο του υπουργείου Εργασίας και να χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας, ή το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας για το αρχικό κεφάλαιο κίνησης. Οι πόροι των ταμείων αυτών θα μπορούσαν να προέλθουν από την έκδοση ενός εσωτερικού ομολογιακού δανείου και την παράταση αποπληρωμής των ληστρικών τοκοχρεολυσίων μέχρις ότου η χώρα καταφέρει να ορθοποδήσει παραγωγικά. Το «μοντέλο crowd funding» δίνει εναλλακτικά τη δυνατότητα άντλησης μικροδανείων στο διαδίκτυο για στήριξη νέων καινοτόμων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, με αντάλλαγμα τη λήψη μετοχών από τους πιστωτές, ή την εγγραφή τους στο πελατολόγιο της επιχείρησης με εκπτώσεις. Σε κάθε περίπτωση, οι τοπικές συμπράξεις των ΟΤΑ με τις νέες κοινωνικές επιχειρήσεις, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα ερευνητικά κέντρα και άλλους ιδιωτικούς φορείς –που περιγράφονται στον Ν. 4019– θα μπορούν να αναζητούν πόρους στο πλαίσιο του μοντέλου των ηθικών τραπεζών ή των μικρο-δανείων που είναι δυνατόν να ιδρυθούν σε περιφερειακή κλίμακα, με μεταφορά κεφαλαίων των ιδιωτών από τις ιδιωτικές τράπεζες.
Το 10% του πλεονάσματος των κοινωνικών επιχειρήσεων μπορεί να επανεπενδυθεί στην κοινότητα, βελτιώνοντας το επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης των συμμετεχόντων, ή στην εστιασμένη έρευνα στο περιφερειακό ΤΕΙ, ή ακόμα και τα κοινωνικά προγράμματα αντιμετώπισης φαινομένων πείνας, μακροχρόνιας ανεργίας, προβλημάτων υγείας, στέγασης κ.ο.κ.
Στη βιωσιμότητα των νέων κοινωνικών επιχειρήσεων απαραίτητος όρος είναι, τέλος, η ενεργοποίηση των Δημόσιων Συμβάσεων Κοινωνικής Αναφοράς που προβλέπει ο νόμος και αποτελούν την εφαρμογή της οδηγίας 18/2004 περί «κοινωνικών ρητρών» στους διαγωνισμούς των ΟΤΑ και του δημοσίου. Με αυτό τον τρόπο οι κοινωνικές επιχειρήσεις θα μπορούν με ευνοϊκούς όρους να συμμετέχουν στους δημόσιους διαγωνισμούς, σπάζοντας έτσι τις πελατειακές σχέσεις και τη διαφθορά στη συναλλαγή δημόσιων αρχών με ιδιώτες εργολήπτες. Με αυτό τον τρόπο τα τοπικά αγροκτήματα θα μπορούσαν να εφοδιάζουν καθημερινά τα σχολικά κυλικεία, τα νοσοκομεία και τα στρατόπεδα των περιοχών που βρίσκονται στην ευρύτερη περιφέρεια της τοπικής κοινωνίας.
Η ανάγκη μιας αυτοδύναμης και αυτόκεντρης παραγωγικής ανασυγκρότησης, που θα καλύψει τις βασικές ανάγκες του εγχώριου πληθυσμού, και η ανασυγκρότηση γενικότερα της παραγωγής μας είναι το μεγάλο στοίχημα της επόμενης περιόδου. Και αποτελεί μια πορεία που στόχο θα έχει να καταργήσει τις τεράστιες κοινωνικές και περιφερειακές αντιθέσεις που προκαλεί το μνημόνιο, αλλά και τη μετατροπή της χώρας μας σε ειδική ζώνη φτηνού εργατικού δυναμικού για τις «υψηλής εντάσεως εργασίες» παραγωγικές επενδύσεις των Γερμανών αποικιοκρατών.
