του Κώστα Σαμάντη
Αμέσως μετά τις εκλογές του περασμένου Οκτώβρη και πριν ξεσπάσει η μεγάλη κρίση, η οποία οδήγησε τη χώρα μας στην κατοχή του ΔΝΤ, ο Γ. Παπανδρέου προσπάθησε να περάσει στην κοινωνία το προφίλ μιας κοινωνικά και οικολογικά ευαίσθητης κυβέρνησης, η οποία μάλιστα θα στηριζόταν στις αρχές της «συμμετοχικής δημοκρατίας». Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε το ναυάγιο στο οποίο οδήγησαν οι διάφορες εικονικές και διαδικτυακές διαβουλεύσεις. Δεν χρειάζεται να αναλύσουμε το ότι, προφανώς, οι κοινωνικές του ευαισθησίες ήταν για μαζική κατανάλωση. Θα σταθούμε όμως στην προσπάθεια που έκανε να προσδώσει μια οικολογική διάσταση στην κυβέρνησή του, με σκοπό να αποκτήσει χαρακτηριστικά «σύγχρονης, ευαισθητοποιημένης και κοντά στον πολίτη» κυβέρνησης.
Έτσι ξεκίνησε από την ίδρυση αυτόνομου υπουργείου Περιβάλλοντος, για να περάσει στις περίφημες εξαγγελίες περί πράσινης οικονομίας.
Σύμφωνα με αυτές τις εξαγγελίες, η πράσινη οικονομία ήταν αυτή η οποία θα οδηγούσε την ελληνική κοινωνία στον 21ο αιώνα, ήταν αυτή η οποία θα εκσυγχρόνιζε τις δομικές αδυναμίες του συστήματος, ήταν αυτή η οποία θα οδηγούσε σε 250.000 νέες θέσεις εργασίας, μέσω των οποίων από τη μία θα χτυπούσε την ανεργία που μαστίζει τη χώρα μας, από την άλλη θα προσέδιδε αναπτυξιακές προοπτικές σε αυτή καθεαυτή την ελληνική οικονομία. Μετά λοιπόν τις πρώτες ανέξοδες κινήσεις, όπως την τοποθέτηση του Αρθ. Ζερβού, ενός ειδικού περί των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στη θέση του διευθύνοντος συμβούλου της ΔΕΗ, άρχισε να γίνεται ξεκάθαρο το τι αφορούσαν αυτές οι εξαγγελίες. Ολοένα και περισσότερο αναφερόταν πλέον στην πράσινη επιχειρηματικότητα, αντιγράφοντας σε ένα σημαντικό βαθμό τις ιδέες και το «όραμα» του μέντορά του, Μπαράκ Ομπάμα.
Είναι γνωστό όμως τι σημαίνει πράσινη επιχειρηματικότητα. Σε συνθήκες έντασης της οικολογικής κρίσης, την οποία έχουν βέβαια δημιουργήσει οι αναπτυγμένες χώρες και η οποία κρίση αγκαλιάζει πλέον με σοβαρές επιπτώσεις όλο τον πλανήτη, ο καπιταλισμός έχει βρει τρόπο να παραγάγει υπεραξία εκμεταλλευόμενος τα προβλήματα που ο ίδιος δημιούργησε. Έτσι αναπτύσσονται ολοένα πιο έντονα δραστηριότητες μέσα στα πλαίσια αυτού του συστήματος, οι οποίες ουδόλως βέβαια αντιμετωπίζουν τη ρίζα των προβλημάτων και προφανώς είναι έξω από τη λογική τους η δημιουργία σχέσεων και δομών, οι οποίες θα απαλείψουν τα αίτια αυτής της κρίσης. Διότι είναι σαφές ότι η υιοθέτηση ενός αυθεντικού οικολογικού εναλλακτικού μοντέλου είναι ταυτόχρονα και η υιοθέτηση ενός μοντέλου ανταγωνιστικού στον καπιταλισμό.
Τούτο έγινε ακόμα πιο σαφές τη συγκεκριμένη περίοδο στην οποία αναφερόμαστε. Η πρόταση της πράσινης οικονομίας συνοδεύτηκε, όσο και εξαντλήθηκε, από τις εξαγγελίες περί μαζικών εγκαταστάσεων αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων. Οι συγκεκριμένες εξαγγελίες ήταν έτσι κι αλλιώς το αποτέλεσμα των πιέσεων των μεγάλων κατασκευαστικών και τεχνικών εταιρειών της χώρας μας, μιας και η πίτα των τεχνικών έργων, που κορυφώθηκαν την περίοδο της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, έχει σχεδόν εξαντληθεί. Αντί λοιπόν να περάσουμε στην υιοθέτηση ενός μοντέλου φιλικού προς το περιβάλλον και των πραγματικών ανθρώπινων αναγκών, μπήκαμε στη λογική, για μια ακόμη φορά, των μεγάλων κατασκευαστικών έργων, τα οποία θα επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο το περιβάλλον, αντί να ενταχθούν σε αυτό.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η πρόταση για τα φωτοβολταϊκά πάρκα. Χρόνια τώρα είμαστε αντιμέτωποι με το φαινόμενο κατά το οποίο η αγροτική παραγωγή φθίνει ολοένα, δέσμια της λογικής των εκτεταμένων μονοκαλλιεργειών κατά περιοχή, ή της λογικής των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων. Αντί η χώρα μας να στραφεί στην υιοθέτηση ενός μοντέλου αγροτικής οικονομίας το οποίο θα αποσκοπεί στη διατροφική αυτάρκεια της χώρας μας, έχουμε φτάσει στο σημείο να εισάγουμε από την Τουρκία αγροτικά προϊόντα, τα οποία παραδοσιακά παράγαμε, όπως είναι οι σταφίδες, η κάππαρη και οι λιαστές ντομάτες.
Έτσι και τώρα, η πρόταση των φωτοβολταϊκών μονάδων οδήγησε σε ένα δυσανάλογα μεγάλο αριθμό αιτήσεων από κομμάτι του αγροτικού πληθυσμού, το οποίο έχει πιστέψει ότι μπορεί να εγκαταστήσει στα χωράφια του φωτοβολταϊκά στοιχεία και μετά να κάθεται, εισπράττοντας τις τιμές της κιλοβατώρας χωρίς κόπο και ιδρώτα. Οι πρώτες ενστάσεις βέβαια είναι παρούσες, μιας και δεν έχει ενημερωθεί για το κόστος συντήρησης, τις βλάβες, τις ζημιές και τις απώλειες που συνοδεύουν μια τέτοια υποτιθέμενη επένδυση, παράμετροι οι οποίες, σε βάθος χρόνου, συχνά την καθιστούν ζημιογόνο. Σημασία έχει όμως ότι εξακολουθεί να υιοθετείται ο παρασιτισμός, αντί της δυναμικής σύγχρονης και βιολογικής αγροτικής ανάπτυξης.
Όσο και αν ο Γ. Παπανδρέου, ακόμη και τώρα, εξακολουθεί να διακηρύσσει την εξασφάλιση των 250.000 αυτών θέσεων εργασίας, η πρότασή του περί πράσινης οικονομίας έχει πλέον ξεφτίσει.
Η οικονομική κρίση αυτή καθεαυτή είναι γνωστή σε όλους μας και έχει αναπτυχθεί σε άλλες εισηγήσεις. Εξαιτίας της βρισκόμαστε μπροστά στο εξής φαινόμενο: Η κυβέρνηση υποχρεώνεται από το Μνημόνιο στην αποδοχή μαζικών «επενδύσεων», έξω και πέρα από τη λογική των επενδύσεων και του μοντέλου ανάπτυξης, ή ενδεχομένως και αποανάπτυξης, σε κάποιους τομείς (όπως της ενέργειας, του τουρισμού, της κινητής τηλεφωνίας κ.λπ.) που χρειάζεται πραγματικά η χώρα.
Όμως οι οικολογικές επιπτώσεις που συνοδεύουν αυτή την κρίση είναι πολύ σημαντικές. Πρόσφατο είναι το παράδειγμα του Μνημονίου που υπέγραψε ο πρωθυπουργός με τον εμίρη του Κατάρ στην Αμερική, σχετικά με επενδύσεις αραβικών κεφαλαίων στη χώρα μας. Έχοντας βάλει στην άκρη πλέον την πράσινη ανάπτυξη, η κυβέρνηση, η οποία έχει παραχωρήσει γην και ύδωρ στο ΔΝΤ, σαν έτοιμη από καιρό, είναι διατεθειμένη να παραδώσει είτε τον Αστακό, είτε το Γουδή, είτε το πρώην Αεροδρόμιο του Ελληνικού στα εισερχόμενα πετροδολάρια. Έτσι, δεν φοβάται να ονομάσει επένδυση την τουριστική δήθεν αξιοποίηση του χώρου του παλιού αεροδρομίου. Δεν έχει σημασία αν υπερθεμάτιζε προεκλογικά για την κατασκευή μητροπολιτικού πάρκου στον χώρο του. Οι πρώτες πληροφορίες μιλούσαν για τη δέσμευση 2.500 στρεμμάτων, επί της συνολικής έκτασης των 5.500, με σκοπό τη χρήση μέρους του αεροδιαδρόμου, τη δέσμευση του παραλιακού μετώπου, την ανέγερση πολυτελών τουριστικών και οικιστικών μονάδων, ξενοδοχείου, καζίνου κ.λπ. Μιλάμε ουσιαστικά για τη μετατροπή του χώρου σε μια περιοχή πολυτελούς διαβίωσης επισκεπτών και κατοίκων, όπου το μόνο πράσινο σε αυτή την περίπτωση θα ήταν το χρώμα της τσόχας για τους επισκέπτες. Όσο κι αν μετά τις αντιδράσεις η κυβέρνηση αρνείται ότι είναι στις σκέψεις της το συγκεκριμένο έργο, εντούτοις δεν προχωρεί και στην ταυτόχρονη υιοθέτηση της μελέτης του ΕΜΠ, το οποίο, με κόστος 150.000.000 ευρώ και μόνο, θα μπορούσε να κατασκευάσει ένα μητροπολιτικό πάρκο υψηλού πρασίνου, που θα λειτουργούσε ως καρδιά και πνεύμονες για όλο το λεκανοπέδιο του νομού Αττικής.
Η περίπτωση όμως του Ελληνικού δεν είναι και η μόνη. Η έκταση της ΠΥΡΚΑΛ, μια έκταση 176 στρεμμάτων, ακριβώς δίπλα στον ΦΟΥ και μέσα στην καρδιά της Αθήνας, είναι ένα ακόμη φιλέτο προς αξιοποίηση. Περιουσιακό στοιχείο του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, έχει αρχίσει να ανοίγει την όρεξη σε τεχνικές εταιρείες. Ήδη, στις αρμόδιες συνεδριάσεις της Βουλής, η διεύθυνση της εταιρείας Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ) έχει δηλώσει ξεκάθαρα την πρόθεσή της για απομάκρυνση από τον χώρο αυτό και τη διάθεσή του για την κατασκευή κατοικιών, εμπορικών κέντρων, κέντρων διασκεδάσεως κ.λπ. Όσο και αν αίτημα της τοπικής κοινωνίας επί δεκαετίες είναι η ΠΥΡΚΑΛ να γίνει πάρκο, μιας και τα λεφτά πλέον, όπως λένε, δεν υπάρχουν, κάθε διαθέσιμος χώρος θα βγαίνει στο σφυρί.
Την κωμωδία περί πράσινης ανάπτυξης ήρθε πρόσφατα να συμπληρώσει και η κατεδάφιση του κέντρου Φαντασία. Ίσως, επιτέλους, προς υλοποίηση των «αντιεξουσιαστικών» ιδεών του Γ. Παπανδρέου, η Φαντασία να συνάντησε την Εξουσία. Προς υλοποίηση των επικοινωνιακών σχεδιασμών του επιτελείου του, βρέθηκε, παρουσία τηλεοπτικών καμερών, να επιβλέπει την κατεδάφιση ενός εγκαταλειμμένου από χρόνια κέντρου διασκέδασης, την ίδια ώρα που οι κάτοικοι του Ελληνικού έρχονται αντιμέτωποι με μπράβους της νύχτας οι οποίοι βιαιοπραγούν, με επιχειρηματίες οι οποίοι αυθαίρετα έχουν κλείσει την ελεύθερη πρόσβαση στην παραλία, αλλά και με αυθαίρετες κατασκευές και μαγαζιά. Όσο κι αν τα ΜΜΕ, υπηρετώντας την κυβέρνηση, εξυπηρετούν τα επικοινωνιακά αυτά κόλπα, οι τοπικές κοινωνίες δείχνουν να μην εξαπατώνται και να διεκδικούν στη συγκεκριμένη περίπτωση ενεργά και καθημερινά τα δικαιώματά τους.
Όμηρος και έρμαιο πλέον του Μνημονίου που έχει υπογράψει με το ΔΝΤ, εφαρμόζει λέξη προς λέξη τη συμφωνία αυτή. Ολοένα και περισσότερο ακούμε ότι στην εξυπηρέτηση του χρέους πρόκειται να μπει και η αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, όπως επίσης ότι πρέπει να είμαστε ανοιχτοί σε επενδύσεις οι οποίες αφορούν και τη δημόσια γη.
Ήδη τα πρώτα βήματα έχουν γίνει και προς αυτή την κατεύθυνση. Σε μια προσπάθεια αποπροσανατολισμού της τοπικής κοινωνίας, είχε πρόσφατα εξαγγελθεί άλλη μια υποτιθέμενη πράσινη επένδυση στην περιοχή του Αστακού. Σε αυτήν είχε προαναγγελθεί η ίδρυση μιας «εναλλακτικής» μονάδας παραγωγής ενέργειας, η οποία θα συνοδευόταν από 1.500 νέες θέσεις εργασίας. Και έπρεπε να κινητοποιηθεί η τοπική κοινωνία για να αποκαλυφθεί ότι οι 1.500 θέσεις ήταν μόλις κάτι παραπάνω από 100, ενώ η καύσιμη ύλη θα ήταν το LPG. Προφανώς, στα μυαλά των κυβερνώντων πράσινη οικονομία είναι η μετατροπή του όμορφου και παραδοσιακού κόλπου του Αστακού σε τεράστιο βούρκο*.
Με αυτά τα τέσσερα παραδείγματα είναι σαφές πλέον ότι η κυβέρνηση, πιστή στις νεοφιλελεύθερες επιλογές της, ουδόλως έχει οικολογικές ευαισθησίες, απεναντίας, μέσα από τη λογική και των λεγόμενων φαστ τρακ, είναι έτοιμη να ξεπουλήσει ό,τι μπορεί περισσότερο, όσο μπορεί γρηγορότερα.
Τους τελευταίους έξι μήνες, η χώρα μας έχει μπει σε κατοχή από το ΔΝΤ. Δικαιώματα δεκαετιών ή και εκατονταετιών καταργούνται, αυτονόητα δεδομένα εξαφανίζονται, κατακτήσεις ξεθεμελιώνονται. Μπροστά σε αυτή τη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού, η ελληνική κοινωνία, στην αρχή τουλάχιστον, έδειχνε να ξεσηκώνεται.
Χαρακτηριστική υπήρξε η διαδήλωση της 5ης Μαΐου. Τόσο το πλήθος όσο και η ένταση της συγκεκριμένης διαδήλωσης θύμισαν την εποχή που ο Σημίτης προσπάθησε να περάσει ανάλογα μέτρα. Δυστυχώς, ο εμπρησμός της Μαρφίν και ο θάνατος των τριών υπαλλήλων της λειτούργησε άκρως ανασταλτικά σε αυτή την πρόθεση. Δεχόμενοι τη μία επίθεση μετά την άλλη, από την περικοπή του 13ου και 14ου μισθού μέχρι την αύξηση του εργασιακού χρόνου, τα οικολογικά προβλήματα, τα οποία δημιουργούνται παράλληλα με την επίθεση στον οικονομικό τομέα, φαίνεται ότι προς το παρόν δεν απασχολούν μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας μας.
Η επίθεση όμως της κυβέρνησης και των ιδιωτικών συμφερόντων αναμένεται να ενταθεί το επόμενο χρονικό διάστημα, Κάτω από την πίεση, όσο και τη δικαιολογία της κατοχής του ΔΝΤ, ελεύθεροι χώροι θα δεσμεύονται, δημόσιοι χώροι θα ιδιωτικοποιούνται. Όσο και αν τα οικονομικά μέτρα θα καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του ενδιαφέροντος του κόσμου, η ένταση της οικολογικής κρίσης θα δημιουργεί, στην αρχή έστω, τοπικές αντιστάσεις. Οι αντιστάσεις αυτές, δεδομένης και της συγκυρίας, θα παρουσιάζονται ολοένα πιο συχνά και ολοένα πιο έντονα.
Έτσι, είναι οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες αυτές οι οποίες, ερχόμενες σε άμεση επαφή με τα οικολογικά προβλήματα που δημιουργούνται δίπλα τους, θα αντιστέκονται και θα υπερασπίζονται τον δημόσιο χώρο. Όσο κι αν η ανυποληψία του πολιτικού κόσμου, η αφερεγγυότητα των συνδικαλιστών και η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τα δημόσια πρόσωπα κάνει αρκετά δύσκολο να αρθρωθεί κεντρική απάντηση, προς το παρόν, στη λαίλαπα του ΔΝΤ, εντούτοις οι τριβές στις τοπικές κοινωνίες θα αυξάνονται. Μαζί με τα οικολογικά προβλήματα θα αρχίσουν να παρουσιάζονται, έστω εν σπέρματι στην αρχή, έστω μερικώς, οικολογικές προτάσεις και απαντήσεις. Οι προτάσεις αυτές θα ξεκινούν από τη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου και τα προβλήματα της καθημερινότητας και θα προσπαθούν να αρθρώσουν ένα συνολικότερο οικολογικό λόγο.
Όσο θα γίνεται ξεκάθαρο ότι η πράσινη οικονομία του ΠΑΣΟΚ έχει το πράσινο του δολαρίου, τόσο θα ενισχύεται η συζήτηση για ένα συνολικότερο οικολογικό μοντέλο.
Και είναι αυτό το οικολογικό μοντέλο, δίπλα στο εναλλακτικό-οικονομικό, που αποτελεί την αντίπαλη πρόταση στη λογική του Μνημονίου και τη μόνη διέξοδο για τη χώρα μας.
