του Σάββα Μαστραππά
To λεγόμενο «περιουσιακό» ήταν ένα από τα πλοκάμια του Κυπριακού που κατάφερε να αυτονομηθεί (προς τα μέσα της δεκαετίας του 1990) από την ενδοτική κατεύθυνση προς την οποία βάδιζε (και βαδίζει) η κυπριακή ηγεσία.
Λειτουργώντας μέσα στις ανανικές προδιαγραφές, οι κυβερνήσεις Κληρίδη παλαιότερα και Χριστόφια σήμερα κατάφεραν να στραγγαλίσουν την αυτόνομη αυτή δυναμική και να εντάξουν το περιουσιακό μέσα στα πλαίσια του ανατολίτικου παζαριού που διεξάγουν με την Τουρκία.
1 Τρεις σημαντικές αποφάσεις
Το 1989, ξεκίνησαν ατομικά οι Ε/Κ πρόσφυγες να προσφεύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) κατά της Τουρκίας.
Τον Μάρτιο του 1995 το ΕΔΑΔ έκανε παραδεκτή την προσφυγή της Τιτίνας Λοϊζίδου από την Κερύνεια και αποφάσισε ότι η Τουρκία φέρει την ευθύνη για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην κατεχόμενη Κύπρο. Επιβεβαίωσε δε ότι η αυτοαποκαλούμενη «Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου» (ΤΔΒΚ) αποτελεί ένα κατ’ όνομα κράτος (puppet state) το οποίο βρίσκεται κάτω από ξένο έλεγχο.
Το 1996, η Τουρκία καταδικάστηκε από το ΕΔΑΔ για την αποστέρηση της ειρηνικής απόλαυσης της περιουσίας της κ. Λοϊζίδου.
Το 2001, εξεδόθη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου μια σημαντικότατη απόφαση. Η απόφαση αφορούσε την «Τέταρτη Διακρατική Προσφυγή της Κύπρου εναντίον της Τουρκίας». Μ’ αυτήν, η Τουρκία καταδικάστηκε για την παράνομη κατοχή του συνόλου των περιουσιών των Ε/Κ εκτοπισμένων. Το ζήτημα περνούσε στο κυπριακό κράτος το οποίο θα έπρεπε να το χειριστεί συνολικά.
Το εγκληματικό πολιτικό λάθος της κυβέρνησης Κληρίδη, που βόλεψε απόλυτα τη σημερινή κυπριακή κυβέρνηση, ήταν ότι πέταξε στον σκουπιδοτενεκέ την απόφαση της Τέταρτης Διακρατικής Προσφυγής. Ήταν η περίοδος που είχε αρχίσει η διαπραγμάτευση γύρω από το σχέδιο Ανάν και η τότε κυβέρνηση θεώρησε ότι η επιμονή για εκτέλεση της απόφασης θα έδιωχνε την Τουρκία από τις διαπραγματεύσεις!
Το 2009, είχαμε ακόμη μια σημαντική απόφαση από το Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ήταν η υπόθεση του Μελέτη Αποστολίδη από τη Λάπηθο κατά του ζεύγους Όραμς. Μ’ αυτήν κατοχυρωνόταν η ιδιοκτησία ως θεμελιακή αρχή της Ε.Ε. και καθιστούσε τις αποφάσεις των κυπριακών δικαστηρίων δεσμευτικές για ολόκληρη την επικράτεια της Κυπριακής Δημοκρατίας (συμπεριλαμβανομένων και των κατεχομένων) για όλα τα κράτη-μέλη.
Το θέμα των περιουσιών αναζωπυρώθηκε, όμως αυτή τη φορά η κυβέρνηση Χριστόφια δεν αξιοποίησε για τους ίδιους λόγους αυτή την υπόθεση.
2 Το παζάρι και η «Υπόθεση «Δημόπουλος»
Με την έναρξη του «διαλόγου» μεταξύ Χριστόφια-Ταλάτ και όσον αφορά το περιουσιακό, βλέπουμε την τουρκική πλευρά να επιμένει σε δύο σημεία:
Πρώτον: Στην αρχή της ενισχυμένης διζωνικότητας (όπως αυτή καταγράφεται στο σχέδιο Ανάν). Δεύτερον: «Το δικαίωμα αποκατάστασης του ιδιοκτήτη θα πρέπει να περιορίζεται και την προτεραιότητα θα πρέπει να έχουν οι επιθυμίες του σημερινού κατόχου (χρήστη)».
Στη συνάντηση Χριστόφια-Ταλάτ (Φεβρουάριος 2009), σύμφωνα με τον μεσολαβητή Ντάουνερ, «επιβεβαιώθηκε η υποχώρηση της Ε/Κ πλευράς από τις αρχικές της θέσεις». Με το τέλος του πρώτου γύρου των διαπραγματεύσεων, η εκτίμηση της ομάδας Ντάουνερ ήταν ότι «ο πρόεδρος Χριστόφιας είχε αποδεχθεί την παρέκκλιση από την αρχή του πρωταρχικού ιδιοκτήτη».
Παρατηρούμε μια προσέγγιση προς τις τουρκικές θέσεις. Στην αρχή, βέβαια, ο κ. Χριστόφιας επέμενε τον πρώτο λόγο να τον έχει ο νόμιμος ιδιοκτήτης. Σύμφωνα με τα όσα διέρρευσαν στον κυπριακό Τύπο, σε συνάντησή του με τον Ταλάτ, στις 16/2/2009, ο Ντάουνερ τον διαβεβαίωνε ότι «οι θέσεις των Ε/Κ στηρίζονται στην πολιτική ανάγκη ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να νομίζουν ότι έχουν επιλογή ως προς το τι θα πράξουν αναφορικά με τις περιουσίες τους».
Μετά τη συνεργία της πλευράς τους στον ακρωτηριασμό του δικαιώματος ιδιοκτησίας, έχουμε μια ακόμα οπισθοδρόμηση. Το ΕΔΑΔ πρόσφατα άρχισε να παραπέμπει τους εκτοπισμένους στην «Επιτροπή Αποζημιώσεων» των κατεχομένων για εκδίκαση των υποθέσεών τους που αφορούν τις κατεχόμενες ιδιοκτησίες τους («Υπόθεση Δημόπουλος»).
Το ΕΔΑΔ αναγνωρίζει την «Επιτροπή Αποζημιώσεων» των κατεχομένων ως «εσωτερικό ένδικο μέσον». Αν οι προσφεύγοντες «δεν επιθυμούν να πάνε στην επιτροπή, τότε θα πρέπει να περιμένουν τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων για την επίλυση του Κυπριακού». Ουσιαστικά αυτό αποτελεί πια πολιτική απόφαση, συνδέει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας με τις διαπραγματεύσεις.
Το ΕΔΑΔ ανέτρεψε τη δική του παλαιότερη νομολογία. Με την υπόθεση Λοϊζίδου αποσυνέδεσε το δικαίωμα των Ε/Κ ιδιοκτητών από τις διαπραγματεύσεις. Με την υπόθεση Δημόπουλος το επανασύνδεσε.
3 Οι προτάσεις Χριστόφια
Πρόσφατα είδαμε τις προτάσεις της Ε/Κ πλευράς που κατέθεσε ο κ. Χριστόφιας. Παραθέτουμε κάποια σημεία της. Πρόθεσή μας δεν είναι να τις αναλύσουμε διεξοδικά, αλλά να δούμε, και με βάση τα προηγούμενα που γράψαμε, την κεντρική τους ιδέα:
Τον πρώτο λόγο επί των περιουσιών στα κατεχόμενα φαίνεται ότι τον έχει ο νόμιμος ιδιοκτήτης, ο Ελληνοκύπριος πρόσφυγας. Όμως η αρχή αυτή καταστρατηγείται αφού ο χρήστης (Τουρκοκύπριος ή έποικος) διατηρεί το δικαίωμα να αποφασίσει ο ίδιος τον χρόνο κατά τον οποίο θα ευαρεστηθεί να εγκαταλείψει το ακίνητο.
Η «Επιτροπή Περιουσιών», η οποία θα είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση του θέματος, δεν θα μπορεί να επέμβει προκειμένου να αναγκάσει τον χρήστη να εγκαταλείψει το ακίνητο, στην περίπτωση κατά την οποία αυτός κωλυσιεργεί.
Σ’ ένα άλλο σημείο υπάρχει ηλικιακός περιορισμός. Ο εισηγητής των προτάσεων αναφέρει ότι μόνο αν ο ιδιοκτήτης ήταν άνω των δέκα ετών το 1974 (δηλαδή είναι σήμερα 46 χρονών) μπορεί να επιλέξει πώς θα διαχειριστεί την περιουσία του. Η πρόνοια αυτή αναφέρεται στους «ασθενείς ψυχικούς δεσμούς που έχουν με τη γη τους όσοι το 1974 ήταν παιδιά».
Εάν ο Ε/Κ ιδιοκτήτης δεν ενδιαφερθεί για το ακίνητο, δύο έτη μετά τη λύση, χάνει το δικαίωμα αποκατάστασης της περιουσίας του. Αν παρέλθουν πέντε χρόνια μετά τη λύση του Κυπριακού, τότε χάνει και τα δικαιώματα της ιδιοκτησίας και της αποζημίωσης.
Οι προτάσεις που υπέβαλε ο κ. Χριστόφιας είναι προφανές ότι προσεγγίζουν, και σε κάποιες περιπτώσεις υπερβαίνουν, τα ανάλογα εδάφια του απορριφθέντος σχεδίου Ανάν.
Ουσιαστικά τον κύριο λόγο έχει όχι ο νόμιμος ιδιοκτήτης της περιουσίας, αλλά ο σφετεριστής. Η διαδικασία εξαναγκάζει τον Ε/Κ πρόσφυγα να ζητήσει αποζημίωση και να εγκαταλείψει την περιουσία του.
Οι Ε/Κ προτάσεις διευκολύνουν την τουρκική θέση κατά την οποία οι Τούρκοι θα πρέπει να αποκτήσουν με νομότυπο τρόπο πληθυσμιακή πλειοψηφία και εδαφική υπεροχή στη Βόρεια Κύπρο.
Παρ’ όλες τις υποχωρήσεις-διευκολύνσεις του κ. Χριστόφια, ποιος άραγε πιστεύει ότι αυτές μπορούν να οδηγήσουν κάπου; Το τουρκικό ΥΠΕΞ έχει επεξεργαστεί, σύμφωνα με τη Χουριέτ, ένα νέο πακέτο προτάσεων, «επιχειρώντας να εγκαταλείψει την αρχή περί ανταλλαγμάτων και αποζημιώσεων στο περιουσιακό». Οι προτάσεις ήδη κατατέθηκαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων από τον Έρογλου, στις 6/9/2010….
4 Αντί επιλόγου
Πρώτον, υπάρχει η νόμιμη πλευρά του ζητήματος, που μας παραπέμπει σε κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ε/Κ εκτοπισμένων. Παραβιάσεις που προέρχονται για πολλοστή φορά από την κατοχική δύναμη, το ΕΔΑΔ, αλλά και με κραυγαλέο τρόπο κι από τον ίδιο τον πρόεδρο Χριστόφια. Μήπως θα πρέπει να αρχίσουμε να προσφεύγουμε στα δικαστήρια εναντίον του προέδρου, ο οποίος με τις προτάσεις του παραβιάζει σε εγκληματικότατο βαθμό το δικαίωμα της ιδιοκτησίας μας επί των κατεχομένων περιουσιών μας;
Δεύτερον, όσο αφορά την ηθική παράμετρο, οι προτάσεις Χριστόφια έχουν οδηγήσει τους πρόσφυγες στο δυσμενέστερο στάδιο του εξευτελισμού και της καταρράκωσης της αξιοπρέπειάς μας. Μας προτρέπει να ζητιανέψουμε γονυπετείς από τους σφετεριστές των περιουσιών μας λίγα ψίχουλα αποζημίωσης. Όχι μόνο η επίσημη κυβέρνηση, αλλά και διάφοροι πολιτικοί μας προτρέπουν να αυτοεξευτελισθούμε προσφεύγοντας στις «Επιτροπές Αποζημιώσεων» των κατεχομένων. Η προσπάθειά τους συνίσταται στο να στραγγαλίσουν τα τελευταία ίχνη αυτοσεβασμού και αγωνιστικού οράματος των Ε/Κ εκτοπισμένων. Η κατεύθυνση προς την οποία μας δείχνουν καθημερινά είναι ότι: «Όλα έχουν χαθεί και αν ποτέ πάρουμε κάτι, κέρδος θα είναι».
Τρίτον, η πρακτική πλευρά. Σύμφωνα με την πάγια τακτική τους, όταν διαθέτουν ισχύ, οι Τούρκοι υπαναχωρούν και υπαναχωρούν μέχρι του σημείου να διεκδικήσουν κι άλλα που ακόμα δεν κατέχουν. Αναφερθήκαμε στις προτάσεις του τουρκικού ΥΠΕΞ τις οποίες αποκάλυψε η Χουριέτ. Ήδη υπαναχώρησαν. Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις περιουσίες των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης, έχουμε ήδη ένα «δεδικασμένο» για το πώς θα μας «αποζημιώσουν»!
Οι προτάσεις για το περιουσιακό, όπως και οι προηγούμενες που αφορούν τα ποσοστά νομής των πολιτικών εξουσιών, της σταθμισμένης ψήφου, της παραμονής των εποίκων και άλλα που συντελούνται πίσω από τις κλειστές πόρτες, εμπίπτουν στην ίδια χρεοκοπημένη διαδικασία και προκαλούν μια σειρά από ερωτηματικά.
Γιατί και με ποιες προϋποθέσεις ξεκίνησε η διαπραγματευτική διαδικασία; Είναι ένδειξη δημοκρατίας να απορρίπτει με συντριπτικό ποσοστό ένας λαός με δημοψήφισμα ένα συγκεκριμένο σχέδιο λύσης και ο πρόεδρος να έρχεται όχι μόνο να συζητά επ’ αυτού, αλλά και να οπισθοχωρεί ακόμα περισσότερο;
Τι είναι τελικά το κυπριακό πρόβλημα; Θέμα εισβολής και κατοχής; Δικοινοτική διαφορά; Ή ένα «πολιτισμένο παζάρεμα», ένα «πάρε δώσε», ή ένα «πάρτα όλα, Μεχμέτ, αφού είναι κισμέτ»;
Σημ: ο Σάββας Π. Μαστραππάς
είναι πρόσφυγας από τη Λάπηθο.
Πηγές:
1. Περιοδικό Σύγχρονη Άποψη, τεύχος 22, Λευκωσία, Ιούνιος 2010.
2. Εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, Λευκωσία, 12/9/2010.
3. Εφημερίδα Το Παρόν, Αθήνα, 19/9/2010.
