Οι εκλογές της 22ας Σεπτεμβρίου 1996 υπήρξαν σημαδιακές και σημαντικές. Και η σημασία τους δεν περιορίζεται στην κυριαρχία του “εκσυγχρονιστικού” ΠΑΣΟΚ έναντι του λαϊκίστικου, ούτε στην μετάθεση του κέντρου βάρους των ελίτ και των διαχειριστικών τάξεων από την Νέα Δημοκρατία και τη Δεξιά προς το ΠΑΣΟΚ, πράγματα είναι εξάλλου σημαντικά αφ’ εαυτών, αλλά πηγαίνει πιο πέρα:
οι εκλογές αυτές σηματοδοτούν το πέρασμα στη “νέα εποχή” του κεφαλαίου, στην αποπολιτικοποιημένη ηγεμονία του εμπορεύματος πάνω σε έθνη, τάξεις και ανθρώπους, σε αυτό που με την αφοπλιστική κυνικότητα τους οι Αμερικάνοι είχαν ονομάσει, επιμένοντας κυρίως στις γεωπολιτικές διαστάσεις, νέα τάξη πραγμάτων.
Αν λοιπόν μέχρι τώρα μιλούσαμε για την εποχή της μεταπολίτευσης, ή για τον αργόσυρτο ρόγχο της, τώρα είναι πλέον καιρός να μιλήσουμε για το πέρασμα στη “νέα εποχή” στην Ελλάδα. Η “νέα εποχή” ήρθε, είναι εδώ!
Ο θρίαμβος “νέας εποχής”
Ο θρίαμβος της νέας εποχής δεν είναι τυχαίος ή συγκυριακός. Αντιστοιχεί σε μια αλλαγή μεγάλης εμβέλειας -μια μεγάλη στροφή της παγκόσμιας ιστορίας-κατά την οποία η πρώτη μεγάλη αντιπαράθεση εμπορεύματος και κοινωνικότητας -καπιταλισμού και σοσιαλισμού- κατέληξε στην οριστική νίκη των δυνάμεων της αγοράς, των δυνάμεων της “οικονομίας” πάνω στην κοινωνία. Το σοσιαλιστικό “στρατόπεδο” ουσιαστικώς διελύθη και σε όλο τον πλανήτη μοιάζουν να θριαμβεύουν ανεξέλεγκτες οι δυνάμεις της αγοράς. Αυτή η “νέα εποχή”, η οποία σημαδεύεται από την επέκταση των κοινωνικών ανισοτήτων, την καταπάτηση των δικαίων λαών, εθνών και εθνοτήτων, την πολιτιστική ομοιομορφία και η οποία απειλεί ακόμα και το ίδιο το γενετικό υλικό του είδους άνθρωπος, οδηγεί σε ένα νέο τύπο κοινωνίας και ανθρώπου. Έναν τύπο κοινωνίας όπου το πολιτικό και κοινωνικό στοιχείο υποβαθμίζεται ριζικά απέναντι στο οικονομικό. Μετά τον θάνατο της “κομμουνιστικής ουτοπίας”, της μεταβολής του ανθρώπου σε απόλυτο κυρίαρχο του πεπρωμένου του, περνάμε στον “θρίαμβο” της συμμετρικά αντίθετης ουτοπικής μορφής, εκείνης όπου η οικονομία η τεχνολογία και η αγορά ρυθμίζουν τα πάντα ή σχεδόν τα πάντα και όπου η αυτονομία του κοινωνικού και πολιτικού στοιχείου περιορίζεται αποφασιστικά.
Τα διακόσια χρόνια του θριάμβου της πολιτικής, από την γαλλική επανάσταση έως την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, το 1989, μοιάζουν ως μία ατυχής παρένθεση, την οποία εξορκίζουν “διανοούμενοι”, Media, και επιχειρηματίες. Η “νέα εποχή” σηματοδοτεί τον θάνατο του πολίτη και την ενθρόνιση του ατόμου, ενός ατόμου διασυνδεδεμένου πλέον με το μηχανικό σώμα του -με μίζες αυτοκινήτων, συμπλέκτες, τηλεκοντρόλ, καλώδια κομπιούτερ και ιντερνέτ- μέχρις ότου γίνει μηχανικό και το ίδιο του το σώμα. Ενός ατόμου του οποίου η μόνη ελευθερία θα περιορίζεται στην επιλογή ανάμεσα σε διαφορετικές επιλογές προϊόντων, καναλιών, διαστροφών, και ομοιόμορφων κομμάτων διαχείρισης.
Η πολιτική, αυτή η αρχέγονη αρετή των αρχαίων Ελλήνων, των Ρωμαίων και των κομμουνάρων του 1793, γίνεται πλέον ένα επάγγελμα ανάμεσα στα άλλα, που ασκείται με όλους τους εμπορευματικούς κανόνες της τέχνης και τις αγοράς, με “έρευνες”, δημοσκοπήσεις και “επιλογές στόχων πώλησης” και αφορά στην αποτελεσματικότερη διαχείριση του οικονομικοκοινωνικού σώματος και την προσαρμογή του στους κανόνες της αγοράς. Και μόνο έξω από όρια του “πολιτισμένου κόσμου”, σε κάποιο Αφγανιστάν, Βοσνία ή Κολομβία εξακολουθούν οι πολιτικές επιλογές να σημαδεύονται από αίμα, δάκρυα, όπλα ‘και θάνατο παράλληλα με το θρίαμβο, η πολιτική γίνεται bonne pour sous-developpes. Η αντίσταση στη νέα τάξη πραγμάτων δεν παίρνει πλέον τη μορφή μιας συνεκτικής εναλλακτικής πρότασης αλλά μιας πολιτισμικής αντίστασης, μιας αντίδρασης συχνά αρχαϊκής, ενστικτώδους, πρωτόγονης και ρομαντικής.
Η εξέλιξη αυτή σε όλον τον “αναπτυγμένο” και στο μεγαλύτερο μέρος του “αναπτυσσόμενου” κόσμου οδηγεί στην σταδιακή ομοιομορφοποίηση των κομμάτων της εξουσίας, στην απομάκρυνση των πολιτών και την μεταβολή τους σε θεατές.
Ακόμα και τα κοινωνικά κινήματα επαγγελματικοποιούνται. Οι οικολογικές οργανώσεις γίνονται “πολυεθνικές επιχειρήσεις” με ελάχιστους ακτιβιστές και πολλούς υποστηρικτές-χρηματοδότες, κατά το παράδειγμα της Greenpeace ή της WWF.
Η συμμετοχή στις πολιτικές και κοινωνικές οργανώσεις αλλάζει νόημα και περιεχόμενο, μεταβάλλεται σε συμμετοχή στο μερικό, στο τοπικό στην καλύτερη περίπτωση. Η προσπάθεια προσαρμογής των επαναστατικών κινημάτων της Δύσης σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, που είχε αρχίσει να διαφαίνεται από την δεκαετία του 1970, μέσω των “εναλλακτικών κινημάτων” που στόχευαν στην εγκαθίδρυση μιας “δυαδικής εξουσίας” μέσα στο υπάρχον σύστημα εξαντλήθηκε. Έγιναν αλλαγές, βελτιώσεις, κατακτήσεις, αλλά η προωθητική δύναμη αυτών των κινημάτων εξαντλήθηκε σχεδόν οριστικά στην δεκαετία του 1990. Ο Κον Μπεντίτ, το σύμβολο αυτού του εναλλακτικού κινήματος, από το 1968 και μετά, μεταβλήθηκε σε ένα μεσόκοπο πολιτικάντη της κακιάς ώρας.
Όσο για τα σοσιαλιστικά κόμματα που χρησιμοποίησαν το κίνημα και τα συνθήματα της αμφισβήτησης του 1968 έγιναν οι πρωτοπόροι της νέας εποχής εκεί που πήραν την εξουσία -ο Μιττεράν υπήρξε ο πολιτικός που διεύρυνε τις κοινωνικές ανισότητες στη Γαλλία, για να μη μιλήσουμε για τον Γκονζάλες.
Και έξω από τη Δύση τα πράγματα είναι συχνά χειρότερα. Στις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού αναπτύσσεται ένας άγριος καπιταλισμός της πρωταρχικής συσσώρευσης και της εξαθλίωσης των πολλών, ο “αραβικός σοσιαλισμός” έχει μεταβληθεί σε εφιάλτη και στην Κίνα και το Βιετνάμ τα παιδιά της Πολιτιστικής Επανάστασης και της αντιαμερικανικής αντίστασης ανταγωνίζονται γύρω από κάποιο καπιταλιστικό τρόπαιο.
Και αν πριν είκοσι χρόνια ετίθετο θέμα για την επιλογή ανάμεσα στο ένοπλο κίνημα προφανώς αδιέξοδο- και το εναλλακτικό -το μόνο που έμοιαζε να προσφέρει κάποιες δυνατότητες κοινωνικού μετασχηματισμού- σήμερα έχουν εξαφανιστεί και οι δύο πόλοι του διλήμματος. Το ένοπλο κίνημα υποκαταστάθηκε από συμμορίες νεαρών ενόπλων και το εναλλακτικό από διαχειριστές και τεχνοκράτες της καθόλου εναλλακτικής διαχείρισης.
Κατά συνέπεια στο πεδίο της πολιτικής το τοπίο είναι εξαιρετικά αυχμηρό και άξενο. Η “νέα εποχή” καλπάζει ως νέος άγγελος της αποκαλύψεως σέρνοντας πίσω της θλίψη, ομοιομορφία, ανεργία, θάνατο ανία και… κέρδη.
Ο ασθμαίνων εκσυγχρονισμός
Και επί τέλους ήρθε η ώρα της και στην Ελλάδα, τελευταία από όλες τις χώρες της Δύσης, καθυστερημένη και ασθμαίνουσα όπως πάντα, τρέχοντας πίσω από το φάσμα του εκδυτικισμού της, όπως κάνει τα τελευταία διακόσια χρόνια τουλάχιστον.
Με σημαιοφόρο έναν ήδη ηλικιωμένο “καθηγητή” -ασήμαντο όσο ανύπαρκτα είναι τα συγγράμματα του- έναν διαχειριστή που απέτυχε σε όλα τα Υπουργεία από τα οποία παρήλασε, η “νέα εποχή” εισέρχεται στην Ελλάδα κουρασμένη, χωρίς κανέναν ενθουσιασμό και καμία θατσερική ανάταση, γιατί έρχεται ως “προσαρμογή”, ως αναγκαιότητα “σύγκλισης”, ως ενδοτισμός στα εθνικά θέματα, ως υποχρέωση. Όμως είναι κυρίαρχη. Αυξημένη τηλεθέαση, απομάκρυνση από τα κοινά, μειωμένο ενδιαφέρον για εκλογές και κόμματα, ουσιαστική ομοιομορφία των προγραμμάτων των μεγάλων κομμάτων -που μάλιστα εμφανίζονται πιο φιλολαϊκά αν βρίσκονται στην αντιπολίτευση ακόμα και αν είναι καταγεγραμμένα ως δεξιά ενώ τα “αριστερά” κόμματα όταν κυβερνούν εμφανίζονται ως οπαδοί της λιτότητας- κυριαρχία των ΜΜΕ και των επιχειρηματιών, υποταγή στα κελεύσματα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και του ΟΟΣΑ, απλή διαχείριση των διαταγμάτων των Βρυξελλών κ.ο.κ.
Προφανώς αυτό δεν συνέβη εν μια νυκτί, με τις εκλογές της 22ας Σεπτεμβρίου 1996. Όμως επειδή οι εποχές σηματοδοτούνται με σύμβολα και ημερομηνίες, κατά τον ίδιο τρόπο που η μεταπολίτευση έληξε το 1989, έτσι και η “νέα εποχή” εγκαινιάστηκε με όλη της την μεγαλοπρέπεια με τις πρόσφατες εκλογές.
Κατά τον ίδιο τρόπο που ο κύριος Ζουρντάν, ο “Αρχοντο-χωριάτης” του Μολιέρου, ανακάλυψε πως μιλώντας π.χ. στην υπηρέτρια του “έκανε πρόζα” χωρίς να το ξέρει, έτσι και ο Έλληνας τηλεθεατής κάνοντας ζάπινγκ στο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, στην Άννα-Μαρία Κορομβόκη και στους κυρίους Σημίτη και Έβερτ στο τόσο αξιομνημόνευτο “debate”(sic), εγκαινίασε χωρίς να το γνωρίζει αυτή τη “νέα εποχή”, που διάπλατη πλέον ανοίγεται μπροστά μας.
Εξάλλου εκεί βρίσκεται το κρυμμένο μυστικό της και η δύναμη της. Δεν αποτελεί τη συνειδητή επιλογή σχεδόν κανενός· έρχεται μέσα από την ανώνυμη ισχύ των νόμων του ανταγωνισμού, μέσα από την αντικατάσταση της πραγματικότητας με την εικονική έτσι ώστε εικόνα και πραγματικότητα, αναπαράσταση και δράση γίνονται ένα και το αυτό. Οι τεράστιες δυνάμεις της κρύβονται σε ένα… τηλεκοντρόλ.
Βέβαια αυτή η… έλλειψη εκσυγχρονιστικού ενθουσιασμού, οι αντιδράσεις που φάνηκαν και στις κάλπες με τον πολλαπλασιασμό των άκυρων και λευκών ή τις ψήφους που κατευθύνθηκαν στον Λεβέντη ή τον Βεργή, η ενίσχυση των αντιεκσυγχρονιστικών κομμάτων και της αντιπολιτευτικής αριστεράς, το κλίμα φόβου και έντασης στα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό, δείχνουν πως αυτή η “νέα εποχή” δεν συναντάει ρόδα στο διάβα της, πως αντίθετα θα δοκιμαστεί σκληρά στην περίοδο που ανοίγεται, παρά την ηγεμονία της, και πως θα απειλείται διαρκώς.
Η Ελλάδα αποτελεί τον αδύνατο κρίκο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του νέου κλίματος, γιατί στον χώρο της η ιστορία συνεχίζει να γράφεται ακόμα στα βουνά του Κουρδιστάν, στην Πράσινη γραμμή της Κύπρου, στα οροπέδια της Βοσνίας και δεν αποτελεί ακόμα θέαμα. Κατά συνέπεια θα απειλεί διαρκώς τον Έλληνα εκσυγχρονιστή να εισβάλλει μέσα από την τηλεόραση του στην ίδια του την καθημερινότητα.
Και το πιο αστείο της υπόθεσης είναι πως οι οπαδοί της “νέας εποχής στην Ελλάδα” κόπτονται δήθεν για μια κοινωνία των πολιτών ενώ στην πραγματικότητα εύχονται -εκόντες ή άκοντες- μια κοινωνία των ιδιωτών -με την διπλή έννοια του όρου.
