Πώς το ISIS κάνει πόλεμο με πετροδολάρια

Στα περίχωρα της πετρελαιοπηγής Αλ Ομάρ στην ανατολική Συρία, πολεμικά αεροπλάνα πετάνε πάνω από σταθμευμένα φορτηγά που σχηματίζουν μια γραμμή μήκους έξι χιλιομέτρων. Ορισμένοι οδηγοί περιμένουν έως και έναν μήνα για να γεμίσουν το όχημα με αργό πετρέλαιο.

Είναι τόσο μεγάλη η ζήτηση για πετρέλαιο, που έχουν ανοίξει μαγαζιά που πουλούν φαλάφελ και τσάι για τους οδηγούς, οι οποίοι πολλές φορές αφήνουν τα φορτηγά τους αφύλακτα για εβδομάδες, περιμένοντας τη σειρά τους.

Αυτή είναι η χώρα του ISIS, της τζιχαντιστικής οργάνωσης που ελέγχει ζώνες του συριακού και ιρακινού εδάφους. Το εμπόριο πετρελαίου έχει ανακηρυχθεί ως στόχος προτεραιότητας από τον διεθνή στρατιωτικό συνασπισμό που πολεμά την οργάνωση. Και παρ’ όλα αυτά συνεχίζεται κανονικά, χωρίς εμπόδια.

Το πετρέλαιο είναι ο μαύρος χρυσός που χρηματοδοτεί τη μαύρη σημαία του ISIS, χρηματοδοτεί την πολεμική του μηχανή, παρέχει ηλεκτρικό ρεύμα και δίνει στους φανατικούς τζιχαντιστές πλεονέκτημα έναντι των γειτόνων τους.

Αλλά πάνω από ένα χρόνο από τότε που ξεκίνησε τη μάχη κατά του ISIS ο διεθνής συνασπισμός υπό τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, το κερδοφόρο εμπόριο στο Αλ Ομάρ και άλλες οχτώ πετρελαιοπηγές αντανακλούν το δίλημμα που αντιμετωπίζει η εκστρατεία κατά των τζιχαντιστών: πώς να διαλυθεί το «χαλιφάτο» χωρίς να αποσταθεροποιηθεί η ζωή των περίπου 10 εκατομμυρίων πολιτών στις περιοχές που είναι υπό τον έλεγχο του ISIS και να τιμωρηθούν οι σύμμαχοι της Δύσης;

Η ανθεκτικότητα του ISIS και η αδυναμία του διεθνούς συνασπισμού έδωσαν στη Ρωσία την αφορμή για να ξεκινήσει τη δική της ωμή παρέμβαση στη Συρία.

Παρά τις προσπάθειες αυτές, δεκάδες συνεντεύξεις με Σύρους traders και μηχανικούς καθώς και με αξιωματούχους υπηρεσιών πληροφοριών και ειδικούς στην αγορά πετρελαίου αποκαλύπτουν μια εκτεταμένη επιχείρηση που θυμίζει κρατική πετρελαϊκή εταιρεία η οποία έχει μεγαλώσει σε μέγεθος και τεχνογνωσία, παρά τις διεθνείς προσπάθειες για την καταστροφή της.

Με έναν πολύ λεπτομερή σχεδιασμό, η πετρελαϊκή εταιρεία του ISIS προσλαμβάνει ικανούς υπαλλήλους, από μηχανικούς μέχρι εκπαιδευτές και manager. Mε βάση τους υπολογισμούς τοπικών traders και μηχανικών, η παραγωγή αργού στην περιοχή που ελέγχει το ISIS ανέρχεται σε περίπου 34-40.000 βαρέλια την ημέρα. Το πετρέλαιο πωλείται στην πετρελαιοπηγή για 20 με 45 δολάρια το βαρέλι, αποφέροντας στους τζιχαντιστές περίπου 1,5 εκατ. δολάρια την ημέρα.

«Είναι μια κατάσταση που σε κάνει να κλαις και να γελάς μαζί», ανέφερε Σύρος διοικητής ανταρτών στο Χαλέπι, ο οποίος αγοράζει ντίζελ από περιοχές του ISIS παρά το γεγονός ότι οι δυνάμεις του μάχονται κατά της οργάνωσης. «Αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή και δεν έχουμε χρήματα. Ποιος άλλος προσφέρεται να μας δώσει καύσιμα;».

Το πετρέλαιο ως στρατηγικό όπλο

Η στρατηγική του ISIS είναι προϊόν πολυετούς σχεδιασμού. Από τότε που η οργάνωση εμφανίστηκε στη Συρία το 2013, πολύ πριν φτάσει στη Μοσούλη του Ιράκ, οι τζιχαντιστές έβλεπαν το πετρέλαιο ως θεμέλιο του Ισλαμικού Κράτους. Το Συμβούλιο των Διαβουλεύσεων της οργάνωσης το αναγνώρισε ως απολύτως απαραίτητο για την επιβίωση της εξέγερσης και το κυριότερο για τη χρηματοδότηση της φιλοδοξίας τους να δημιουργήσουν ένα χαλιφάτο.

Το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου του ISIS βρίσκεται στην πλούσια σε πετρέλαιο ανατολική Συρία, όπου εισήλθε το 2013, λίγο μετά την αποχώρησή του από τα βορειοδυτικά, μια περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας αλλά που δεν διαθέτει πετρέλαιο. Τα προγεφυρώματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν στη συνέχεια για να εδραιωθεί ο έλεγχος στο σύνολο της ανατολικής Συρίας μετά την πτώση της Μοσούλης το 2014.

Όταν πέρασε στο βόρειο Ιράκ και κατέλαβε τη Μοσούλη, το ISIS απέκτησε τον έλεγχο δύο πετρελαιοπηγών στη βορειοανατολική περιοχή του Κιρκούκ. Από την πρώτη κιόλας ημέρα, λένε ντόπιοι, οι ισλαμιστές μαχητές έστειλαν μηχανικούς στις πετρελαιοπηγές για να ξεκινήσουν εργασίες και να προμηθεύσουν την αγορά με πετρέλαιο.

«Ήταν έτοιμοι, είχαν ανθρώπους που είχαν αναλάβει το οικονομικό κομμάτι, είχαν τεχνικούς», ανέφερε τοπικός σεΐχης από πόλη του Κιρκούκ. «Εφεραν εκατοντάδες φορτηγά από το Κιρκούκ και τη Μοσούλη και άρχισαν να βγάζουν πετρέλαιο και να το εξάγουν». Καθημερινά 150 φορτηγά γέμιζαν με πετρέλαιο, με το καθένα να μεταφέρει πετρέλαιο αξίας 10.000 δολαρίων. Το ISIS έχασε τις πετρελαιοπηγές από τον ιρακινό στρατό τον Απρίλιο, αλλά κέρδισε περίπου 3,6 εκατ. δολάρια από αυτούς τους 10 μήνες που ήλεγχε την περιοχή.

Ενώ η Αλ Κάιντα, το παγκόσμιο τρομοκρατικό δίκτυο, βασιζόταν σε δωρεές από πλούσιους ξένους σπόνσορες, το ISIS αντλεί την οικονομική του ισχύ από τη θέση του ως μονοπωλιακού παραγωγού ενός αναγκαίου αγαθού που καταναλώνεται σε τεράστιες ποσότητες στις περιοχές που ελέγχει. Ακόμα και χωρίς να έχει τη δυνατότητα να το εξάγει, μπορεί να ανθήσει οικονομικά γιατί έχει μια τεράστια αγορά αιχμαλώτων στη Συρία και στο Ιράκ.

Το ντίζελ και το πετρέλαιο που παράγονται στις περιοχές του ISIS δεν καταναλώνονται μόνο στα εδάφη που ελέγχει η οργάνωση αλλά και σε αυτά με τα οποία βρίσκεται σε πόλεμο, όπως το βόρειο κομμάτι της Συρίας που κατέχουν οι αντάρτες: η περιοχή είναι απόλυτα εξαρτημένη από το πετρέλαιο των τζιχαντιστών για την επιβίωσή της. Νοσοκομεία, μαγαζιά, τρακτέρ και μηχανές που χρησιμοποιούνται για να βγάζουν τα θύματα από τα συντρίμια λειτουργούν με πετρέλαιο του ISIS.

«Ανά πάσα στιγμή, το ντίζελ μπορεί να τελειώσει. Το ISIS γνωρίζει πως χωρίς ντίζελ η ζωή μας είναι εντελώς νεκρή», ανέφερε ένας trader πετρελαίου που έρχεται κάθε εβδομάδα από το Χαλέπι για να αγοράσει καύσιμα και ο οποίος μίλησε στους Financial Times από το τηλέφωνο.

Μια κρατική πετρελαϊκή εταιρεία

Η στρατηγική του ISIS βασίστηκε στην προστασία της εικόνας του ως ενός νεοσύστατου κράτους και προσπαθεί να λειτουργήσει την πετρελαϊκή του βιομηχανία μιμούμενο τις πρακτικές των εθνικών πετρελαϊκών εταιρειών. Σύμφωνα με Σύρους που υποστηρίζουν ότι το ISIS προσπάθησε να τους προσλάβει, η οργάνωση αναζητά μηχανικούς προσφέροντας ανταγωνιστικούς μισθούς σε όσους έχουν την ανάλογη εμπειρία και ενθαρρύνει πιθανούς μελλοντικούς υπαλλήλους να κάνουν αίτηση στο τμήμα ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει.

Μια επιτροπή ειδικών ελέγχει τις πετρελαιοπηγές, παρακολουθεί την παραγωγή και συνομιλεί με τους εργαζομένους σχετικά με την πρόοδο των εργασιών. Επίσης τοποθετεί μέλη της οργάνωσης που έχουν εργαστεί σε πετρελαϊκές εταιρείες στη Σαουδική Αραβία και σε άλλες περιοχές της Μέσης Ανατολής, ως «εμίρηδες» ή πρίγκιπες, για να αναλάβουν τις πιο σημαντικές εγκαταστάσεις, ανέφεραν traders που αγοράζουν πετρέλαιο του ISIS και μηχανικοί που έχουν εργαστεί για αυτό.

Ορισμένοι τεχνικοί προσεγγίστηκαν από ανθρώπους του ISIS. Ο Ραμί -δεν είναι το πραγματικό του όνομα- εργαζόταν στη βιομηχανία πετρελαίου στη Συρία προτού γίνει αντάρτης. Αργότερα προσεγγίστηκε από έναν «εμίρη» του ISIS στο Ιράκ μέσω του WhatsApp. «Μπορούσα να διαλέξω όποια θέση ήθελα, μου υποσχέθηκε», σημείωσε ο ίδιος. «Μου είπε “πες μου τι μισθό θέλεις”». Ο Ραμί, ο οποίος είχε τις αμφιβολίες του για το σχέδιο του ISIS, απέρριψε τελικά την πρόταση και πήγε στην Τουρκία.

Το ISIS επιλέγει στελέχη και εργαζομένους και από τη δεξαμενή των υποστηρικτών του στο εξωτερικό. Σε ομιλία που έδωσε μετά την πτώση της Μοσούλης, ο ηγέτης του ISIS, Αμπού Μπακρ Αλ Μπαγκντάντι, κάλεσε όχι μόνο πολεμιστές αλλά και μηχανικούς, γιατρούς και άλλες ειδικότητες. Η οργάνωση προσέλαβε πρόσφατα έναν Αιγύπτιο μηχανικό που ζούσε στη Σουηδία ως τον νέο manager σε διυλιστήριο στο βόρειο Ιράκ, σύμφωνα με μηχανικό πετρελαίου στη Μοσούλη, ο οποίος θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία του.

Ο κεντρικός ρόλος του πετρελαίου αντανακλάται επίσης και από το κύρος που έχει στις δομές εξουσίας του ISIS.

Ο τρόπος με τον οποίο η οργάνωση διοικεί τις περιοχές που ελέγχει είναι εξαιρετικά αποκεντρωμένος. Βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε τοπικούς διοικητές που διοικούν με βάση τις οδηγίες που δίνει το κεντρικό Συμβούλιο των Διαβουλεύσεων.

Ωστόσο, το πετρέλαιο, όπως και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις και η επικοινωνία, ελέγχονται κεντρικά από μια ηγετική ομάδα. «Είναι οργανωμένοι όσον αφορά στο πετρέλαιο» είπε ανώτατο στέλεχος δυτικής υπηρεσίας πληροφοριών. «Είναι ένας τομέας κεντρικά ελεγχόμενος» πρόσθεσε, αναφερόμενος στο «κυβερνητικό συμβούλιο» του ISIS.

Μέχρι πρόσφατα, ο εμίρης του πετρελαίου του ISIS ήταν ο Αμπού Σαγιάφ, ένας Τυνήσιος, το πραγματικό όνομα του οποίου σύμφωνα με το Πεντάγωνο είναι Φατί Μπεν Ον Μπεν Τζιλντί Μουράντ Αλ Τουνίσι και ο οποίος σκοτώθηκε κατά την επιδρομή ειδικών δυνάμεων των ΗΠΑ αυτό τον Μάιο. Σύμφωνα με αξιωματούχο αμερικανικών και ευρωπαϊκών υπηρεσιών πληροφοριών, μαζί του βρέθηκε και ένας πραγματικός θησαυρός εγγράφων σχετικά με τις πετρελαϊκές δραστηριότητες του ISIS. Τα έγγραφα αποκαλύπτουν μια πολύ οργανωμένη επιχείρηση, με έσοδα και κόστη καλά υπολογισμένα. Δείχνουν επίσης και μια πραγματιστική προσέγγιση στην τιμολόγηση, με το ISIS να εκμεταλλεύεται προσεκτικά τις διαφορές στη ζήτηση στις διάφορες περιοχές που ελέγχει για να μεγιστοποιήσει το κέρδος.

Η επίβλεψη των πετρελαιοπηγών ελέγχεται από  μυστική αστυνομία του ISIS, που διασφαλίζει ότι τα έσοδα πάνε εκεί που πρέπει και επιβάλλει βάρβαρες τιμωρίες όταν δεν συμβαίνει αυτό. Φύλακες φρουρούν την περίμετρο στους σταθμούς άντλησης, ενώ κάθε trader ελέγχεται προσεκτικά όταν γεμίζει το όχημά του.

Σε πετρελαιοπηγή στην επαρχία Χασάκα, στη βορειοανατολική Συρία, η οποία παράγει 2.500 με 3.000 βαρέλια την ημέρα, «εφοδιάζονται περίπου 30 με 40 φορτηγά κάθε ημέρα, το καθένα με χωρητικότητα 75 βαρελιών», σύμφωνα με trader πετρελαίου στη Χασάκα.

Το δίκτυο διανομής

Αλλά η μεγαλύτερη κίνηση είναι στην Αλ Ομάρ. Σύμφωνα με trader που αγοράζει τακτικά πετρέλαιο από εκεί, η ουρά φτάνει συχνά τα έξι χιλιόμετρα.

Το σύστημα είναι αργό, αλλά οι παράγοντες της αγοράς έχουν προσαρμοστεί σε αυτό. Traders λένε ότι οι οδηγοί εμφανίζουν στους αξιωματούχους του ISIS ένα έγγραφο με τον αριθμό άδειας της πινακίδας και τη χωρητικότητα της δεξαμενής, οι οποίοι τους προσθέτουν σε μια δεξαμενή δεδομένων και τους δίνουν έναν αριθμό.

Οι περισσότεροι από αυτούς γυρίζουν στα χωριά τους, επιστρέφοντας στην εγκατάσταση κάθε δύο με τρεις ημέρες για να τσεκάρουν τα οχήματά τους. Traders λένε πως προς το τέλος του μήνα, ορισμένοι άνθρωποι επιστρέφουν και στήνουν σκηνές για να είναι κοντά στα φορτηγά ενώ περιμένουν τη σειρά τους.

Μόλις πάρουν το πετρέλαιό τους, οι traders είτε το μεταφέρουν σε τοπικά διυλιστήρια είτε το πουλούν σε μεσάζοντες με μικρότερα οχήματα και οι οποίοι το μεταφέρουν σε πόλεις στα δυτικά όπως το Χαλέπι.

Η τύχη του ISIS με το πετρέλαιο μπορεί να μην κρατήσει. Οι βόμβες του διεθνούς συνασπισμού, η ρωσική παρέμβαση και οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου μπορεί να πιέσουν τα έσοδα. Η μεγαλύτερη απειλή στην παραγωγή του ISIS ως τώρα ωστόσο είναι η φθορά των παλιών πετρελαιοπηγών της Συρίας. Δεν έχει την τεχνολογία των μεγάλων ξένων εταιρειών για να αντιμετωπίσει την αργή πτώση της παραγωγής. Επίσης οι ανάγκες του ISIS για τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις σημαίνει ότι έχει λιγότερα αποθέματα προς πώληση.

Για την ώρα πάντως, στην περιοχή ελέγχου του ISIS οι τζιχαντιστές ελέγχουν την προσφορά και δεν υπάρχει έλλειψη ζήτησης. «Όλοι εδώ χρειάζονται ντίζελ. Για τη γεωργία, για τα νοσοκομεία, για τα γραφεία. Αν κοπεί το ντίζελ, δεν υπάρχει ζωή εδώ», λέει επιχειρηματίας. «To ΙSIS γνωρίζει πως το πετρέλαιο είναι χαρτί που κερδίζει».