Τι στην ευχή συμβαίνει με το Εθνικό Θέατρο;
Του Κώστα Σαμάντη από τη Ρήξη φ. 120
Ποικίλες αντιδράσεις εκδηλώθηκαν τις προηγούμενες εβδομάδες σχετικά με την απόφαση του Εθνικού Θεάτρου να ανεβάσει, στην Πειραματική Σκηνή, σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου, το έργο «Η ισορροπία του Nash». Ο βασικός κορμός του έργου στηριζόταν στους «Δίκαιους» του Καμύ από τη μία, όσο και σε κείμενα του Σάββα Ξηρού από την άλλη, διερευνούσε δε το θέμα της δικαιοσύνης, της αυτοδικίας, της ένοπλης βίας και δη της τρομοκρατίας. Η συγκεκριμένη παράσταση δεν κατάφερε τελικά να ανέβει, μιας και με απόφαση άνωθεν το έργο αποσύρθηκε από τη σκηνή του Εθνικού και άρα δεν μπορεί κάποιος να έχει προσωπική γνώμη, δεν μπορεί να κρίνει επί της ουσίας την πρόταση της σκηνοθέτιδος.
Οι αντιδράσεις βασίζονταν κυρίως στο ότι δεν είναι δυνατόν να παρουσιάζονται από το κρατικό θέατρο της χώρας απόψεις του καταδικασμένου για τρομοκρατία Σάββα Ξηρού, μιας και οι μνήμες των θυμάτων είναι ακόμη νωπές.
Δεν είναι πρώτη φορά που αντίστοιχης θεματολογίας θεατρικό έργο έχει ανέβει στη χώρα μας. Τον Νοέμβριο του 1998 είχε ανέβει στο θέατρο Εντροπία η παράσταση «Projekt Raf», σε σκηνοθεσία/δραματουργική σύνθεση της Μαρίλλης Μαστραντώνη. Στη συγκεκριμένη παράσταση η σκηνοθέτις είχε μαζέψει ντοκουμέντα, συνεντεύξεις, τοποθετήσεις των μελών της ομάδας Αντάρτικου Πόλεων RAF (Φράξια Κόκκινος Στρατός). Το έργο δεν αντιμετώπισε αντιδράσεις, μπορούμε να πούμε ότι πέρασε άνετα ανάμεσα στα υπόλοιπα έργα εκείνης της χρονιάς. Μάλιστα, με την ίδια θεματολογία είχε παρουσιαστεί εικαστική έκθεση ντοκουμέντων (φωτογραφίες, προκηρύξεις, αποσπάσματα από τον Τύπο κ.λπ.) της RAF στο Βερολίνο την ίδια περίπου περίοδο, επίσης χωρίς αντιδράσεις.
Οι θέσεις των δύο αντιμαχόμενων μερών για τη «Ισορροπία του Nash» ήταν ότι, για μεν τους επικριτές της παράστασης, δεν είναι δυνατόν με λεφτά της πολιτείας να ανεβαίνουν έργα με κείμενα του Σάββα Ξηρού, για δε τους υπερασπιστές της παράστασης ότι δεν είναι δυνατόν το 2016 να εμφανίζονται συμπτώματα προληπτικής λογοκρισίας, λες και είμαστε στη δικτατορία των συνταγματαρχών.
Αξίζει όμως να δούμε λίγο πίσω από τον ορυμαγδό των ημερών.
Η ίδια αυτή Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου έχει προγραμματίσει να ανεβάσει, από τις 30 Μαρτίου μέχρι τις 3 Απριλίου, ένα θεματικό φεστιβάλ με τον εξής τίτλο: «Καλλιτεχνική πρόταση. Θέμα: Εμφύλιος Πόλεμος». Βάζοντας στο κάδρο και τις δύο αυτές επιλογές, γεννούνται εύλογα ερωτήματα όχι για το αν έχει το δικαίωμα επιλογής στο ρεπερτόριο, αλλά για το ποια είναι η κεντρική ιδέα, η νοοτροπία εντέλει, που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους της Πειραματικής Σκηνής και του Εθνικού Θεάτρου γενικότερα.
Η κρίση η οποία μαστίζει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Η οικονομική κατάρρευση είναι γεγονός, όπως γεγονός είναι η διαρκώς ογκούμενη φτωχοποίηση τμημάτων του πληθυσμού, η σταδιακή, αλλά σταθερή εξαφάνιση των μικρομεσαίων στρωμάτων της κοινωνίας, όπως επίσης και το ότι η ανεξέλεγκτη αυτή ανθρωπιστική κρίση οδηγεί ολοένα και περισσότερο συμπολίτες μας, που αντιμετωπίζουν πρόβλημα σίτισης και ένδυσης, στις δομές της Εκκλησίας ή στις δομές αλληλεγγύης ενεργών πολιτών. Ήδη τα σύννεφα έχουν αρχίσει να μαζεύονται ακόμη και πάνω από τα εθνικά θέματα.
Την ίδια ακριβώς περίοδο οι συντελεστές του θεάτρου δείχνουν να διακατέχονται από το σύνδρομο της Μαρίας Αντουανέτας. Τα ισχυρά προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν μεγάλα τμήματα της κοινωνίας δείχνουν να μην έχουν συνειδητοποιηθεί, να μην έχουν οδηγήσει τους ανθρώπους του θεάτρου (πλην εξαιρέσεων) στο να εκφράσουν την αγωνία της περιόδου. Δείχνουν να βρίσκονται κλεισμένοι σε γυάλινους πύργους και να μην αντιλαμβάνονται το βάρος της ευθύνης που τους αναλογεί, μιας και η κρίση στον πολιτισμό είναι εξίσου χαρακτηριστική. Τι κι αν η κοινωνία δεν έχει ψωμί, ας φάει παντεσπάνι. Ακόμη χειρότερα, η νοοτροπία τους δείχνει να χαρακτηρίζεται από έναν ξεπερασμένο προοδευτισμό, με έντονα ιδεοληπτικά χαρακτηριστικά: Μιας κι έχουμε έρθει στα πράματα, ευκαιρία είναι να πάρουμε μια άτυπη ρεβάνς, να προωθήσουμε αυτά τα οποία μας χαρακτήριζαν το προηγούμενο χρονικό διάστημα, ακόμη κι αν κουβαλούν εμφυλιοπολεμικά στοιχεία. Τη στιγμή που η μοναδική πρόταση για διέξοδο από την κρίση (εθνική, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική) πρέπει να διαθέτει ένα κοινωνικό χαρακτήρα, κάποιοι επιμένουν να προβάλλουν μονομερείς, εμμονικές και ιδεοληπτικές θέσεις. Αντί της σύνθεσης, ο διαχωρισμός και ο κοινωνικός κατακερματισμός Η ίδια η σύσταση εξάλλου του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου δεν είναι καθόλου τυχαία. Μένει να δούμε εάν το σύμπτωμα που διακατέχει την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου θα εξελιχθεί σε ανίατη αρρώστια για το κεντρικό θέατρο της χώρας.
Για την ιστορία, αναφέρουμε ότι τελικά η παράσταση, «Η ισορροπία του Nash», ανέβηκε στις 30 Ιανουαρίου με ελεύθερη είσοδο και συζήτηση με το κοινό.
