Πογκρόμ, και παρωδία

957

Μαζικό πογκρόμ, αλλά και πολλές οι υποψίες για πραξικόπημα παρωδία

Τουρκία: Μαζικό πογκρόμ, αλλά και πραξικόπημα παρωδία

Του Νίκου Κελέρμενου

Το καθεστώς του Ταγίπ Ερντογάν επιδίδεται σε ένα απίστευτο πογκρόμ στην Τουρκία. Μετά από εκείνο κατά του στρατού και της δικαιοσύνης –με λίστες που προφανώς υπήρχαν από καιρό και ενεργοποιήθηκαν αμέσως– σε μόνον 4 ημέρες από την απόπειρα πραξικοπήματος έχουν διωχθεί περί τις 50.000 υπάλληλοι του Δημοσίου κυρίως από τον χώρο της Παιδείας. Σύμφωνα με  την τουρκική κρατική τηλεόραση, απομακρύνθηκαν 15.200 εκπαιδευτικοί από δημόσια και 21.000 από ιδιωτικά σχολεία, ενώ ζητήθηκε και η παραίτηση 1.577 κοσμητόρων από δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια. Ακόμη έχουν εκδιωχθεί χιλιάδες από τον στρατό, την εθνική υπηρεσία πληροφοριών και τον χώρο της δημόσιας υγείας. Απομάκρυναν επίσης, με την κατηγορία της εμπλοκής στην απόπειρα πραξικοπήματος και υπόνοιες για «συμπαθούντες» τον Γκιουλέν, 492 μέλη της ανώτατης ισλαμικής αρχής της χώρας, που απειλούνται πλέον με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και της θανατικής ποινής. Συγχρόνως, ο μεν τουρκικός λαός πανηγυρίζει για τη νίκη της δημοκρατίας, ο δε Ερντογάν ανακαλεί άδειες «αντιφρονούντων» τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών.

Παραλλήλως, η ιστοσελίδα Wikileaks έδωσε στη δημοσιότητα χθες 19/7/2016 περίπου 295.000 e-mail από 762 λογαριασμούς με ονόματα χρηστών από τους server του κόμματος του Ερντογάν ΑΚΡ. Αφορούν στην περίοδο 2010 έως 6 Ιουλίου 2016, δηλαδή 9 μέρες πριν το πραξικόπημα – φάρσα. Δόθηκαν ως απάντηση για τις σαρωτικές διώξεις που γίνονται στην Τουρκία. Αναμένονται εκπλήξεις.

Ο παλαίμαχος Tούρκος δημοσιογράφος και συγγραφέας Cengiz Çandar ειδικός σε  θέματα Μέσης Ανατολής ήδη από την Κυριακή την 17/7/2016 εξέφραζε πολλές απορίες με το άρθρο του που ακολουθεί.

Μήπως η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκίας ήταν απλά μια περίτεχνη παρωδία του Ερντογάν;

Του Cengiz Çandar

Ενώ το τουρκικό πραξικόπημα ήταν σε εξέλιξη, οι New York Times με ρωτούσαν αν ήμουν έκπληκτος, περιμένοντας την απάντησή μου  να είναι, «Φυσικά και είμαι». Ήθελα να απαντήσω κοφτά «Όχι» και υπενθύμισα στην ανταποκρίτρια Sabrina Tavernise των New York Times ότι πριν δυο εβδομάδες, στην εκτενή συζήτηση μας στην Κωνσταντινούπολη, της είπα για το «φαουστικό παζάρι του Πρόεδρου Ερντογάν με τους στρατιωτικούς, το οποίο –κατά τη γνώμη μου– άνοιγε τον δρόμο για πραξικόπημα ή απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία εντός της ερχόμενης διετίας». Το παραδέχθηκε και της είπα, «Ναι, είμαι έκπληκτος, δεν περίμενα να ξεσπάσει μέσα σε δύο εβδομάδες».

Όμως, περισσότερο με εκπλήσσει ο ερασιτεχνισμός της απόπειρας το βράδυ της 15^ης Ιουλίου. Ως βετεράνος παρατηρητής σε στρατιωτικά πραξικοπήματα και απόπειρες στην Τουρκία, δεν έχω δει ποτέ κάτι ανάλογο με τέτοιου μεγέθους ανεξήγητη προχειρότητα. Το πρώτο πραξικόπημα έγινε στις 27 Μαΐου 1960, και το πιο άγριο ήταν στις 12 Σεπτεμβρίου 1980. Μια άλλη στρατιωτική επέμβαση συνέβη την 12^η Μαρτίου 1971 –ήμουν ένα από τα θύματά της– που κατέληξε να γίνει γνωστή ως το «μεταμοντέρνο πραξικόπημα». Καμία όμως απ’ αυτές τις απόπειρες δεν έγινε τόσο ερασιτεχνικά, τόσο παράξενα, όσο αυτή.

Όποιος παρατηρούσε την εν λόγω απόπειρα δεν θα μπορούσε παρά να αναρωτηθεί: «Τι είναι αυτό; Ποιος είναι πίσω του; Τι κάνουν; Γιατί;» Σε κανένα προηγούμενο στρατιωτικό πραξικόπημα ή απόπειρα γι’ αυτό, στην τουρκική ιστορία, δεν βομβαρδίσθηκε το κοινοβούλιο με στρατιωτικά ελικόπτερα και μαχητικά αεροσκάφη.

Γιατί η απόπειρα πραξικοπήματος ξεκίνησε με τον αποκλεισμό της μίας μόνο πλευράς της γέφυρας του Βοσπόρου στην Κωνσταντινούπολη; Γιατί μπλόκαραν μόνο το πέρασμα από την ασιατική πλευρά προς την ευρωπαϊκή, ενώ άφησαν ελεύθερη την κυκλοφορία στην άλλη; Γιατί οι πραξικοπηματίες – γνωρίζοντας ότι ο Ερντογάν δεν ήταν στην Άγκυρα ή την Κωνσταντινούπολη, αλλά έκανε διακοπές στη παραθαλάσσια Μαρμαρίδα [απέναντι από τη Ρόδο]– δεν κινήθηκαν να τον συλλάβουν; Τον αφήνουν να ταξιδεύει από τη Μαρμαρίδα στο κοντινό αεροδρόμιο Dalaman και στη συνέχεια πετάει στην Κωνσταντινούπολη, σε πτήση διάρκειας πάνω από μια ώρα.

Γιατί οι πραξικοπηματίες δεν κατέλαβαν τα κύρια κανάλια των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων, αλλά αντιθέτως σπατάλησαν πολύτιμο χρόνο για την κατάληψη του κρατικού καναλιού TRT με το μικρότερο ποσοστό παρακολούθησης, επιτρέποντας στους στόχους τους να ανασυνταχθούν και να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά δημοφιλέστερα κανάλια και τα social media, αμφισβητώντας την απόπειρα πραξικοπήματος; Ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ μίλησε πρώτα στο κανάλι NTV, ισχυριζόμενος πως δεν πρόκειται για πραξικόπημα αλλά για εξέγερση μικρής κλίκας στρατιωτικών. Ο Ερντογάν, ακολούθως, μίλησε στο CNN-Turk μέσω Face Time και κάλεσε τους υποστηρικτές του να βγουν στους δρόμους.

Προφανώς η ακέφαλη και αποπροσανατολισμένη απόπειρα πραξικοπήματος κατέρρευσε μετά από λίγες ώρες, αφήνοντας 265 νεκρούς, κάπου 1.440 τραυματίες και τουλάχιστον 2.839 στρατιωτικούς υπό κράτηση. Η αποτυχημένη απόπειρα άφησε πίσω της περισσότερα ερωτήματα παρά πειστικές απαντήσεις, για το ποιος το διέπραξε και γιατί έγινε τόσο επιπόλαια και άθλια.

Παρότι η απόπειρα πραξικοπήματος απέτυχε, οι προκληθείσες ζημιές είναι σοβαρές. Πρώτον, η φήμη της Τουρκίας ως προπύργιο σταθερότητας σε μια ασταθή περιοχή, όπου οι καταλήψεις εξουσίας από στρατιωτικούς είναι λείψανο του παρελθόντος, κατέρρευσε. Η εικόνα της χώρας αμαυρώθηκε, και κανείς δεν μπορεί να βεβαιώσει ότι είναι απίθανο νέο πραξικόπημα ή απόπειρα  στο μέλλον. Ο Ερντογάν και ο Γιλντιρίμ χωρίς δισταγμό υπέδειξαν τον Φετουλάχ Γκιουλέν, έναν κληρικό και πρώην σύμμαχο που ζει αυτοεξόριστος στην Πενσυλβανία τα τελευταία 18 χρόνια. Οι Τούρκοι ηγέτες άφησαν να εννοηθεί ότι θα επιδιώξουν την έκδοσή του από την Ουάσιγκτον. Διάβασα ένα tweet του Andrew Beatty, ανταποκριτή του AFP στον Λευκό Οίκο, ότι ο Κέρι προσφέρθηκε να βοηθήσουν οι ΗΠΑ στην έρευνα για το πραξικόπημα, και κάλεσε τον Ερντογάν να παρουσιάσει αποδεικτικά στοιχεία κατά του Γκιουλέν. Είναι όντως δύσκολο έργο. Δεν είναι πολύ πειστικό ότι στρατιωτικοί σε θέσεις κλειδιά στην Τουρκία – μια δύναμη του ΝΑΤΟ δεύτερη μόνο μετά τις ΗΠΑ σε αριθμητική δύναμη, και όπως πιστευόταν ένας τρομερός θεσμός– ελέγχονταν από μια ισλαμική παράταξη.

Μεταξύ των περίπου 3.000 συλληφθέντων πραξικοπηματιών περιλαμβάνονται περισσότεροι από 40 στρατηγοί. Ένας εξ αυτών είναι στρατηγός 4 αστέρων και διοικεί την υπεύθυνη για τις περιοχές δίπλα στη Συρία και το Ιράκ, δεύτερη στρατιά. Δεκάδες ταξιάρχων και υποστράτηγων που διοικούν κυρίως μάχιμα χερσαία στρατεύματα, μονάδες χωροφυλακής που πολεμούν κούρδους αντάρτες και μάχιμες μονάδες του ναυτικού και της αεροπορίας, δύσκολα μπορούν να χαρακτηριστούν ως γκιουλενιστές. Επίσης, άλλος στρατηγός 4 αστέρων – διοικητής της τρίτης στρατιάς– συνελήφθη χθες. Ο διοικητής της πρώτης στρατιάς, υπεύθυνος για την υπεράσπιση της Κωνσταντινούπολης που είχε δηλώσει την υποταγή του στην κυβέρνηση τη νύχτα του πραξικοπήματος, ζήτησε από τον Ερντογάν να έρθει στην Κωνσταντινούπολη διαβεβαιώνοντας για την ασφάλεια του, παίζοντας έτσι καθοριστικό ρόλο στην κατάρρευση της απόπειρας πραξικοπήματος. Δεν πέρασαν  24 ώρες από την κατάρρευση αυτής της απόπειρας και συνελήφθησαν 140 δικαστές – δικαστές Εφετείου και 48 δικαστές του Συμβουλίου Επικρατείας, δύο από τα ανώτερα δικαστικά ιδρύματα. Με συνοπτικές διαδικασίες εκκαθαρίστηκαν από το δικαστικό σώμα άλλοι 2.475 δικαστές. Ένα μέλος του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το υψηλότερο όργανο της δικαστικής εξουσίας, συνελήφθη και κατηγορείται για συνεργασία με τους πραξικοπηματίες.
Η ταχύτητα και το εύρος αντιδράσεων της εκτελεστικής εξουσίας ήταν πράγματι αξιοσημείωτα. Έδωσαν την εντύπωση πως ο Ερντογάν και η κυβέρνηση ήταν προετοιμασμένοι για την απόπειρα πραξικοπήματος, και υπήρχε επαρκής πληροφόρηση για το ποιοί από την κρατική δομή πρέπει να σχετίζεται με αυτήν. Κοιτάζοντας τους 2.839 στρατιωτικούς, συμπεριλαμβανομένων στρατηγών που διοικούν μάχιμες μονάδες Νατοϊκού στρατού, είναι πολύ περίεργο που καμία γραφειοκρατική δομή ασφαλείας,   – από τη Στρατιωτική Ασφάλεια μέχρι την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, τη Γενική Διεύθυνση Ασφαλείας και Ειδικών Δυνάμεων–  δεν είχε κάποια ένδειξη ότι εκκολάπτεται ένα τέτοιου μεγέθους πραξικόπημα. Τέτοια ζητήματα που αναμένουν πειστικές απαντήσεις, φυσικά, προκάλεσαν θεωρίες συνωμοσίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εξής: Ο τρόπος που ξεκινάς ένα πραξικόπημα είναι αρκετά απλός. Πρώτα συλλαμβάνεις τον ηγέτη, μετά καταλαμβάνεις τα μέσα ενημέρωσης, μετά εμφανίζεις τον ταπεινωμένο ηγέτη στα ΜΜΕ. Αντί γι’ αυτό, τούτοι οι άνθρωποι αποφάσισαν να ξεκινήσουν το πραξικόπημα ενώ ο Ερντογάν ήταν σε διακοπές και προφανώς δεν επιχείρησαν καν να τον καθηλώσουν. Μόλις ξεκίνησε το πραξικόπημα, είχε ήδη καταφύγει σε άγνωστη τοποθεσία. Στη συνέχεια, όλα πήγαν γρήγορα κατά διαόλου. Οι πραξικοπηματίες είπαν στον κόσμο να πάει σπίτι του, ενώ ο Ερντογάν τους κάλεσε να βγουν στους δρόμους. Έτσι, οι υποστηρικτές του πραξικοπήματος έμειναν στα σπίτια τους, ενώ οι υποστηρικτές του Ερντογάν βγήκαν στους δρόμους. Επίσης, σύμφωνα με πληροφορίες οι πραξικοπηματίες πυροβόλησαν αμάχους, κάτι που σίγουρα κανείς δεν θέλει να κάνει. Αυτό έστρεψε εναντίον τους ακόμη και όσους είχαν διάθεση να τους υποστηρίξουν. Με λίγα λόγια, η όλη κατάσταση δεν θα μπορούσε να είχε διευθετηθεί καλύτερα ούτε από τον ίδιο τον Ερντογάν, ο οποίος φαίνεται τώρα ήρωας του λαού.

Ως εκ τούτου, θεωρώ ότι το πιθανότερο ενδεχόμενο είναι πως ο Ερντογάν – προφανώς με τις ευλογίες των Δυτικών δυνάμεων– συνεργάστηκε με μερικούς δικούς του στο στράτευμα για να διευθετήσει το πραξικόπημα φάρσα.

Ακούγεται εξωφρενικό σε όλους όσους θέλουν να γιορτάσουν τη νίκη της δημοκρατίας επί του στρατιωτικού πραξικοπήματος, τη νίκη του λαού απέναντι σε μια «χούφτα προδότες», να υπονοείται ότι η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, στην πραγματικότητα, ήταν ένα σχεδιασμένο πραξικόπημα φάρσα. Όσο παραμένουν περισσότερες ερωτήσεις παρά πειστικές απαντήσεις, και μέχρι να καταλαγιάσει η σκόνη, δεν πρέπει να εκπλήσσει μια πληθώρα τέτοιων θεωριών συνωμοσίας.