Μετακινήσεις προτομών

Όσοι πρότειναν τη μετακίνηση φαίνεται να πιστεύουν πως αν μεταφερθεί η προτομή στις πρασιές της πλατείας Δικαστηρίων, δίπλα σε χρήστες παράνομων ουσιών και σε πωλητές λαθραίων τσιγάρων, σε μέρος όπου κανείς δεν πρόκειται να την παρατηρήσει, τότε θα επιτελέσει μεγαλύτερο παιδευτικό έργο από ό,τι τώρα, που βρίσκεται στη μέση μιας συνοικιακής αλλά πολυσύχναστης πλατείας. Μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται ότι η μεταφορά της προτομής στο Κέντρο την κάνει πιο προσιτή σε περισσότερους, αλλά ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Κανείς γονιός και κανένα παιδί δεν θα καθίσει σε τέτοιο σημείο της πόλης, ενώ παράλληλα, μέσα στο χάος του πιο θορυβώδους σημείου της πόλης (κέντρο διερχομένων), σε μια στριμωγμένη γωνιά, κανείς δεν έχει το χρόνο για να ασχοληθεί με προτομές. Η απόσταση του διερχόμενου θεατή από τη νέα θέση θα είναι αναγκαστικά μεγάλη, σε αντίθεση προς την πλατεία Στ. Καραμανλή.

Όπως έγραφε ο Καστοριάδης, «ο Πλάτων έλεγε ήδη ότι ακόμα και οι τοίχοι της πόλης εκπαιδεύουν τους ανθρώπους και νομίζω ότι αυτό είναι μια τρομερά σημαντική και βαριά αλήθεια. Η εκπαίδευση ενός ανθρώπου, η παιδεία ενός ανθρώπου αρχίζει από την ηλικία μηδέν και φτάνει ως την ηλικία ωμέγα, δηλ. τη στιγμή που θα πεθάνει, συνεχώς διαμορφώνεται αυτός ο άνθρωπος. Διαμορφώνεται από τι; Διαμορφώνεται από όλα όσα προσλαμβάνει. Διαμορφώνεται από όλα όσα είναι γύρω του. Λοιπόν, τί διαμόρφωση υφίστατο ένας αρχαίος Αθηναίος περπατώντας, βλέποντας την Ακρόπολη, την Αγορά, τη Στοά και τα λοιπά και τα λοιπά και τί διαμόρφωση υφίσταται ένας σημερινός Αθηναίος ζώντας μέσα σε αυτό το φρικτό τερατούργημα που λέγεται Αθήνα;»

Από την ίδια πλατεία (Στ. Καραμανλή) πριν από κάποιους μήνες αφαιρέθηκε, με απόφαση του Δήμου, ένα άγαλμα που απεικόνιζε έναν αρχαίο Έλληνα πολεμιστή. Το άγαλμα ήταν δημιουργία ενός ομογενή καλλιτέχνη από την πρώην ΕΣΣΔ, δείγμα προφανώς της αγάπης των μακρινών εκείνων Ελλήνων για την Ελλάδα. Αν θυμόμαστε καλά, το άγαλμα αυτό κατέληξε κοντά ή μέσα σε ένα στρατόπεδο, αρκετά μακριά από τη Θεσσαλονίκη:  Ίσως για να το βλέπουν εκεί τα τανκς και να εμψυχώνονται…. Όμως, η προτομή και το άγαλμα με την απλή παρουσία τους μιλούσαν για την ελληνική ιστορία στους επισκέπτες της πλατείας και ειδικά στα παιδιά που έπαιζαν σε αυτήν. Μαθητές από τοπικό Γυμνάσιο κατέθεταν στεφάνια στην προτομή, κατά τις σχολικές γιορτές. Με τον τρόπο τους, απλώς με την παρουσία τους στην πλατεία, τα δυο μνημεία τούς προκαλούσαν την ενασχόληση με το παρελθόν της Ελλάδας, το απώτατο αλλά και το πρόσφατο, επιτελώντας το αυτονόητο για μια κοινωνία: Τη συνέχιση της μνήμης της. Ό,τι αντικρίζει κάποιος, τελικά αυτό θα εκλάβει ως ωραίο και ως πρότυπο.

Η προτομή και το άγαλμα δεν ήταν μεταμοντέρνοι μονόλογοι αποξενωμένων αλληλοχειροκροτούμενων καλλιτεχνών, κι επιδοτούμενων από όλους εκείνους τους οποίους η κάστα του μεταμοντερνισμού αντιπαθεί αποκαλώντας τους  εθνολαϊκιστές. Δεν ήταν αφηρημένη τέχνη, που ταιριάζει σε κάθε μήκος και πλάτος της γης, αποσυσχετισμένη από τους συγκεκριμένους ανθρώπους ενός συγκεκριμένου τόπου, αλλά ήταν τέχνη συνδεδεμένη με ένα συγκεκριμένο μέρος της γης. Καταλαβαίνουμε ότι τέτοια αναφορά, πόσο μάλλον η αναφορά δια του Μακεδονικού Αγώνα στη σχέση μεταξύ δυο μακρινών περιοχών της Ελλάδας (Κρήτης και Μακεδονίας), δηλαδή η αναφορά στην ενότητα κι αλληλεγγύη του λαού μας, και η καθημερινότητα της αναφοράς αυτής, ίσως είναι ενοχλητική.

Ρωτάμε λοιπόν. Πρόκειται για μόνιμη ή προσωρινή μετακίνηση; Είναι τόσο μεγάλη η ανάγκη να απομακρυνθεί η προτομή (όπως το άγαλμα) προκειμένου να ολοκληρωθεί η ανάπλαση; Τα σχέδια για την ανάπλαση της πλατείας είναι αδύνατο να συμπεριλάβουν τη συνέχεια της ύπαρξης της προτομής; Άλλωστε, είναι τελείως λανθασμένη τακτική από τη διοίκηση του Δήμου η υπερσυγκέντρωση μνημείων στο Κέντρο σε βάρος του μνημειακού διακόσμου των συνοικιακών πλατειών.

Στην πόλη μας σαφώς έχουν θέση όλες οι τεχνοτροπίες και χρειάζεται ο καλλιτεχνικός διάλογος με τις σύγχρονες τάσεις. Ωστόσο, η διατήρηση της ιστορικής μνήμης και ειδικά η δημόσια ανάδειξη με νέα καλλιτεχνήματα (που θα έδιναν δουλειά και σε τοπικά καλλιτεχνικά εργαστήρια), των τεχνοτροπιών και καλλιτεχνικών εκφράσεων οι οποίες ιστορικά εμφανίστηκαν στην Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία (ψηφιδωτά, αγάλματα), είναι δείγμα πολιτισμού και πρώτιστο καθήκον.