Για ένα σχέδιο παρέμβασης στο υποβαθμισμένο κέντρο της πρωτεύουσας
Του Γιάννη Ξένου από την δημοτική κίνηση “Αθήνα για την Ελλάδα”
Το airbnb ή αλλιώς, η βραχυχρόνια μίσθωση κατοικιών, ίσως είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Το διογκωμένο λάιφ στάιλ των διακοπών, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση και τα φτηνά αεροπορικά εισιτήρια, στρέφει τα εκατομμύρια των Ευρωπαίων τουριστών σε φτηνότερες λύσεις διανυκτέρευσης. Όλες οι ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις βιώνουν τα προβλήματα που προκαλεί η βραχυχρόνια μίσθωση κατοικίας στους μόνιμους κατοίκους και στις υποδομές της πόλης.
Στην Ελλάδα, τις αρνητικές συνέπειες του airbnb βιώνει σε μεγάλο βαθμό η Αθήνα, αλλά και άλλες πόλεις όπως τα Χανιά. Σε πλατφόρμες τύπου airbnb τοποθετήθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα, το 2018, 126.000 διαμερίσματα, από 96.000 το 2017 και 57.000 το 2016. Στα Χανιά που είναι ένα ακραίο, αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα, σε πλατφόρμες τύπου airbnb είναι τοποθετημένα 4.300 σπίτια για βραχυχρόνια μίσθωση, έναντι μόλις 250 για μακροχρόνια μίσθωση. Ουσιαστικά στα Χανιά δεν μπορεί κάποιος να ενοικιάσει σπίτι! Στην Αθήνα βρίσκονται για βραχυχρόνια μίσθωση 10.000 διαμερίσματα στο airbnb και άλλα 8.000 σε άλλες πλατφόρμες. Η άνοδος της βραχυχρόνιας μίσθωσης έχει φέρει αύξηση στα ενοίκια που σύμφωνα με έρευνα της Grant Thornton, είναι 9,3% στην Αθήνα. Μπορεί να μη φαίνεται πολύ υψηλή, αλλά σε αρκετές περιοχές της Αθήνας, όπως το Κουκάκι, αλλά και αλλού: Νέος Κόσμος, Πετράλωνα, Θησείο, Παγκράτι, Μετς, Αμπελόκηποι, Γκύζη, ή ακόμα και η Κυψέλη (νέα τάση των τελευταίων 1-2 χρόνων), οι τιμές των ενοικίων έχουν φτάσει τα επίπεδα προ κρίσης. Στην Αθήνα το φαινόμενο έχει τέτοια δυναμική, που ενώ τον Ιανουάριο του 2019 οι αφίξεις από το εξωτερικό ήταν αυξημένες κατά 8% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2018, τα ξενοδοχεία παρουσίασαν μείωση στις κλίνες που διέθεσαν κατά 8,7% και μείωση εσόδων κατά 10,1%!
Η έρευνα της Grant Thornton για λογαριασμό του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου της Ελλάδος (ΞΕΕ) είναι αποκαλυπτική για τις συνέπειες της βραχυχρόνιας μίσθωσης:
Η οικονομία του διαμοιρασμού (η εξευγενισμένη ονομασία του airbnb) διευρύνει το φαινόμενο του «εκτοπισμού» και της αύξησης τιμών. Στην Αθήνα, ένα ακίνητο στην οικονομία διαμοιρασμού στερεί δύο ακίνητα από τις μακροχρόνιες μισθώσεις, ενώ προκαλεί αύξηση 9,3% στις τιμές των ενοικίων. Σε επίπεδο χώρας, η αύξηση των ενοικίων ανέρχεται στο 8,3%. Συνέπειες καταγράφονται στα δημόσια έσοδα, αλλά και στην απασχόληση. Στην τριετία 2016-2018 εκτιμάται ότι η καθαρή απώλεια των δημοσίων εσόδων ανήλθε στα 300 εκατ. ευρώ, ενώ χάθηκαν συνολικά 36.560 θέσεις εργασίας.
Οι υπερασπιστές του aibnb αντιτείνουν ότι είναι ένας τρόπος οι μικρομεσαίοι κάτοχοι ενός ακινήτου, που έχουν και αυτοί πληγεί από την κρίση, να βγάλουν ένα επιπλέον εισόδημα και να συντηρήσουν το ακίνητό τους. Μόνο που αυτές οι περιπτώσεις είναι η μικρή μειοψηφία. Στο άναρχο περιβάλλον της μεταμνημονιακής Ελλάδας αλλοδαποί (κυρίως Κινέζοι, Ισραηλινοί, Ρώσοι κ.λπ.), εκμεταλλευόμενοι το καθεστώς της χρυσής βίζας, αγοράζουν κατά δεκάδες διαμερίσματα στην Αττική, τα μετατρέπουν σε δωμάτια προς ενοικίαση και μετά τα παραχωρούν σε εταιρείες που τα διαχειρίζονται. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Κινέζου γιατρού που φέρεται να έχει στην κατοχή του 700 διαμερίσματα στο κέντρο της Αθήνας και μέσα σε έναν μήνα το 2018 αγόρασε 70 ακίνητα. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι το ποσοστό εκμετάλλευσης από επαγγελματίες έχει ξεπεράσει το 50% των συνολικών βραχυχρόνιων μισθώσεων.
Το airbnb, όπως είπαμε, δεν είναι φαινόμενο που πρωτοσυναντάται στην Ελλάδα, οι περισσότερες χώρες έχουν λάβει μια σειρά μέτρων που τείνουν στον παρακάτω άξονα:
1. Όριο ως προς τις μέρες που ένα διαμέρισμα μπορεί να μισθωθεί σε βραχυχρόνια μίσθωση, συνήθως στις 90 μέρες τον χρόνο (αλλού το όριο πέφτει στις 60 μέρες και αλλού αυξάνεται στις 120 μέρες).
2. Απαγόρευση της βραχυχρόνιας μίσθωσης σε ορισμένες περιοχές, όπως έχει νομοθετήσει η Βαρκελώνη για την κεντρικότερη περιοχή της πόλης. Ενώ άλλες περιοχές, όπως η Μαγιόρκα, απαγόρευσαν εντελώς τη βραχυχρόνια μίσθωση θέλοντας να προστατεύσουν τους κατοίκους της, αλλά και το τουριστικό τους προϊόν.
Στην Ελλάδα από το 2016 υπάρχει ρυθμιστικό πλαίσιο, το όποιο δεν τίθεται σε εφαρμογή λόγω του ότι δεν συντάσσεται η κοινή υπουργική απόφαση. Το ρυθμιστικό πλαίσιο αναφέρει ότι:
1. Δεν θα επιτρέπεται η βραχυχρόνια μίσθωση άνω των δύο ακινήτων ανά αριθμό φορολογικού μητρώου δικαιούχου εισοδήματος.
2. Η μίσθωση κάθε ακινήτου δεν θα επιτρέπεται να υπερβαίνει τις 90 ημέρες ανά ημερολογιακό έτος, ενώ για νησιά με πληθυσμό κάτω των 10.000 κατοίκων το αντίστοιχο όριο έχει οριστεί στις 60 ημέρες ανά ημερολογιακό έτος.
3. Για να μπορεί να υπάρχει υπέρβαση του ορίου ενοικίασης των 90 ή των 60 ημερών αντιστοίχως, θα πρέπει να αποδεικνύεται ότι το σύνολο του εισοδήματος από την ενοικίαση ακινήτων δεν θα υπερβαίνει τις 12.000 ευρώ ανά έτος.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο συναντά την έντονη αντίδραση τριών συλλόγων που κερδίζουν από την ασυδοσία στον τομέα της βραχυχρόνιας μίσθωσης: Ο Σύλλογος Οικονομίας Διαμοιρασμού (ΣΟΔΙΑ), ο Σύλλογος Ιδιοκτητών Ενοικιαζόμενων Διαμερισμάτων-Κατοικιών (ΣΙΕΕΔΚΕ) και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαχειριστών Ακινήτων (ΠΑΣΥΔΑ) ανακοίνωσαν ότι θα συντονίσουν τη δράση τους και δεν δέχονται κανέναν περιοριστικό όρο από αυτούς που αναφέρει το ρυθμιστικό πλαίσιο και, επειδή βρισκόμαστε σε προεκλογικό περίοδο, είναι σίγουρο ότι κοινή υπουργική απόφαση δεν πρόκειται να βγει από αυτή την κυβέρνηση και έτσι θα χαθεί και το 2019.
Το airbnb έρχεται να προστεθεί στις πληγές της Αθήνας και πιθανόν να την αποτελειώσει. Ο Δήμος Αθηναίων, σύμφωνα με την απογραφή του 1991 είχε 829 χιλ. πολίτες και μέσα σε είκοσι χρόνια ο πληθυσμός του έπεσε στις 662 χιλ. εκ των οποίων οι πολίτες από αναπτυσσόμενες χώρες ήταν 150 χιλ, ενώ είκοσι χρόνια πριν ήταν το 1/10, δηλ. 15 χιλ. Ο Δήμος Αθηναίων φθίνει πληθυσμιακά, ηλικιακά, οικονομικά, πολιτιστικά κ.λπ. Η πληγή της αντιπαροχής των δεκαετιών ’70 και ’80 προκάλεσε μια αβίωτη πόλη. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της δεκαετίας του 2000 δημιούργησαν τις υποδομές (Αττική Οδός κ.λπ.) προκειμένου ο πληθυσμός, που ασφυκτιούσε στο κέντρο της Αθήνας, να στραφεί προς τα προάστια. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες επέτειναν τη στρέβλωση, αφού ούτε την Αθήνα «εξευγένισαν», ούτε επέτρεψαν να γίνει μια σοβαρή προσπάθεια αποκέντρωσης, που ήταν επιβεβλημένη στην Αθήνα της δεκαετίας του ’90.
Στις συνθήκες που δημιουργήθηκαν τις περασμένες δεκαετίες έρχεται να προστεθεί και η κρίση της τρέχουσας και διαμορφώνεται μια ακόμα πιο επιδεινούμενη κατάσταση. Ο πληθυσμός του κέντρου της Αθήνας είναι γερασμένος, οι μετανάστες συνεχώς αυξάνονται, ενώ με την επιδρομή του airbnb και της «χρυσής βίζας» ολόκληρες γειτονιές θα γίνουν χαμηλής ποιότητας και μικρής ανταπόδοσης τουριστικές περιοχές. Οι εξώσεις αυξάνονται, ο θεσμός της κοινωνικής κατοικίας είναι άγνωστος και έτσι υπάρχει ο κίνδυνος η Αθήνα να μετατραπεί σε ένα κουφάρι πόλης. Πόλη χωρίς πολίτες και μόνο με περαστικούς τουρίστες δεν υφίσταται.
Για την Αθήνα είναι επιτακτική ανάγκη να μπει σε εφαρμογή το ρυθμιστικό πλαίσιο που έχει οριστεί ήδη από το 2016 και μάλιστα με πιο αυστηρούς όρους, δηλαδή την απαγόρευση της βραχυχρόνιας μίσθωσης σε επιβαρυμένες περιοχές του κέντρου, όπως το Κουκάκι. Γιατί διαφορετικά οι δεκαώροφες πολυκατοικίες που χτίζονται στο Κουκάκι και απειλούν να κρύψουν την Ακρόπολη, με τη διαφθορά που υπάρχει στο ελληνικό δημόσιο και τα διάφορα «παράθυρα» των νόμων, θα ολοκληρωθούν.
Μια πόλη με τα προβλήματα του κέντρου της Αθήνας, μείωση και γήρανση πληθυσμού, είναι ανάγκη να ασχοληθεί με άλλα θέματα, όπως ο εξευγενισμός της πόλης και η καθιέρωση της κοινωνικής κατοικίας. Στη Βιέννη, το 60% των 1,8 εκατ. κατοίκων μένει σε κοινωνικά διαμερίσματα. Τα δημοτικά διαμερίσματα που διανέμονται και διοικούνται από τη δημόσια επιχείρηση Wiener Wohnen υπολογίζονται σε 220 χιλ.. Έως το 2020, αναμένεται να χτιστούν επιπλέον 4.000 δημοτικά διαμερίσματα. Περίπου 500.000 άνθρωποι ζουν σε αυτά με καθαρή τιμή 5,58 ευρώ ανά τ.μ. Άλλες 200 χιλ. διαμερίσματα ανήκουν στην ομοσπονδία περιορισμένων εισοδηματικών κατοικιών και κοστίζουν γύρω στα 500 ευρώ τον μήνα. Τέτοια σενάρια και λύσεις αναζητά η Αθήνα για να έχει μέλλον και όχι τη μετατροπή σε μια απέραντη φθηνή τουριστική πόλη.