του Κώστα Σαμάντη
Νικόλαος Γύζης (1842-1901), Έλληνικόν Σχολείον έν καιρώ δουλείας, γνωστότερο ως Το κρυφό σχολειό, 1885/86, ελαιογραφία σε ξύλο. Ανήκει στη συλλογή του κ. Πρόδρομου Εμφιετζόγλου*.
Ο πίνακας του Νικόλαου Γύζη, που είναι σήμερα γνωστός ως Το Κρυφό Σχολειὀ, εκτέθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 1888 με τίτλο Έλληνικόν Σχολείον έν καιρώ δουλείας. Το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης, εμπνεόμενος, όπως δήλωνε ο ίδιος, από τον πίνακα του Γύζη, έγραψε και δημοσίευσε το πασίγνωστο ποίημα του «Το Κρυφό Σχολειό», τίτλος που, χάρη στη δημοτικότητα που απέκτησε γρήγορα το ποίημα, αντικατέστησε τον αρχικό τίτλο του έργου του Γύζη.
Ο Τήνιος Νικόλαος Γύζης (1842-1901) σπούδασε αρχικά στο Σχολείο των Τεχνών στην Αθήνα και ακολούθως στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Μόναχο, με τη σύζυγό του Αρτέμιδα Νάζου και τα πέντε τους παιδιά. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους στην Ελλάδα, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, του ακαδημαϊκού ρεαλισμού του ύστερου 19ου αιώνα, και συγκεκριμένα του εικαστικού κινήματος που είναι γνωστό ως Σχολή του Μονάχου. Από το 1870 έως το 1900 συμμετείχε και βραβεύτηκε σε πολλές ελληνικές και ευρωπαϊκές εκθέσεις. To 1880 ανακηρύχθηκε επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και το 1888 εξελέγη τακτικός καθηγητής στο ίδιο ίδρυμα. Πέθανε στο Μόναχο το 1901 από λευχαιμία.
*Πρόδρομος Εμφιετζόγλου:«Είναι ένα έργο ιδιαίτερο για μένα, διότι έχει μια αλληγορία, έχει σχέση με την ιστορία της πατρίδας μου αλλά και με τα γράμματα και την Παιδεία. Είναι ένα έργο που δίνει πολλά μηνύματα. Με αυτή την έννοια είναι ιδιαίτερο έργο και εγώ νιώθω συναισθηματικά δεμένος μαζί του» εξηγεί ο κ. Εμφιετζόγλου για το «Κρυφό σχολειό», κατά πολλούς το σημαντικότερο επίτευγμα της ελληνικής ζωγραφικής, το οποίο ο ίδιος αγόρασε σε δημοπρασία του 1993 έναντι 187,5 εκατ. δρχ.
Ο γνωστός επιχειρηματίας και συλλέκτης αναφέρει ότι, από τότε που αγόρασε τον πίνακα, πολλοί του εξέφρασαν την επιθυμία να τον δουν από κοντά. «Και εγώ εκπλήρωσα την επιθυμία τους. Εχω «ταξιδέψει» το «Κρυφό σχολειό» στη Φλώρινα, στην Ορεστιάδα, στην Κύπρο και αλλού. Το είδαν πολλοί άνθρωποι που δεν είχαν τη δυνατότητα να έρθουν στην Αθήνα να το δουν. Η δημιουργία της συλλογής μου δεν έχει να κάνει με επενδυτική διάθεση ή νοοτροπία. Με τα έργα αυτά έχω μια συναισθηματική σχέση».
(Δήλωση του κ. Εμφιετζόγλου επ’ ευκαιρία της έκθεσης «Νικόλαος Γύζης: Ο μεγάλος ζωγράφος», σε επιμέλεια των Τάκη Μαυρωτά και Κωνσταντίνου Διδασκάλου, τον Νοέμβριο του 2012 από το Ιδρυμα Θεοχαράκη.
