του Θανάση Τζιούμπα
Στις 4 Ιουλίου αναρτήθηκε για διαβούλευση το Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Υγείας με τον βαρύγδουπο τίτλο: “Ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης”. Στο δεύτερο μέρος του Σχεδίου επιχειρείται η οριστική άλωση των οργανισμών που επί δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο της αντιμετώπισης των εξαρτήσεων στην Ελλάδα. Το ΚΕΘΕΑ, το 18 Άνω, η Αργώ και τόσα άλλα “συγχωνεύονται”, στην ουσία απορροφώνται από τον ΟΚΑΝΑ και δημιουργείται ένας ενιαίος, συγκεντρωτικός και κυβερνητικά ελεγχόμενος υδροκέφαλος οργανισμός, ο ΕΟΠΑΕ.
Το Σχέδιο Νόμου δεν αποτελεί προϊόν επιστημονικής επεξεργασίας τεκμηρίωσης και διαλόγου, τέτοιος διάλογος ουδέποτε υπήρξε, ουδέποτε οι δομές, οι λειτουργοί και οι συλλογικές εκφράσεις των εργαζομένων, των εξαρτημένων, των οικογενειών τους ή η επιστημονική κοινότητα κλήθηκαν να διατυπώσουν τις απόψεις τους για το ζήτημα ή τις προτάσεις τους για μια πολιτική αλλαγών. Μοιραία διαπερνάται από μια διαχειριστική λογική που αγνοεί την ουσία τόσο της εξάρτησης όσο και τις απαιτήσεις της αντιμετώπισης της, του «ξηρού απεθισμού» όπως τον είχε αποκαλέσει η καινοφανής επιστημονικότητα του αρχιτέκτονα του Σχεδίου Υφυπουργού Υγείας. Οι υπάρχουσες δομές δεν αποτελούν πυκνωτές εμπειρίας και καλών πρακτικών, δεν έχουν όνομα, συμβολικό φορτίο και κοινωνική αναγνωρισιμότητα που διευκολύνει την κινητοποίηση ή την επανένταξη των εξαρτημένων, το έργο τους δεν έχει τύχει αναγνώρισης από την κοινωνία, τις διαδοχικές κυβερνήσεις, τους διεθνείς Οργανισμούς. Δεν είναι για τον νομοθέτη παρά τουβλάκια lego που αναδιατάσσονται κατά το δοκούν σε νέες συνθέσεις.
Υποτίθεται ότι η θεσμοθέτηση μιας κοινωνικής πολιτικής έρχεται να θεραπεύσει (ή να βελτιώσει) παθογένειες μιας υπάρχουσας κατάστασης, και αυτή αποτυπώνεται στην εισηγητική έκθεση των νομοσχεδίων. Τι αναφέρει η σχετική έκθεση του παρόντος πονήματος για τον χώρο των εξαρτήσεων;
“α) οι μεγάλοι χρόνοι αναμονής για την ένταξη των εξαρτημένων ατόμων στα αναγκαία θεραπευτικά προγράμματα των επιμέρους φορέων καθιστούν αβέβαιη την έναρξη της θεραπευτικής προσπάθειας,
β) η αδυναμία άμεσης εναλλαγής και συνδυασμού θεραπευτικών μεθόδων και προγραμμάτων των επιμέρους φορέων, δυσχεραίνει τη συνέχεια της θεραπευτικής προσπάθειας και
γ) τα αναπόφευκτα διαλείμματα μεταξύ των διαφόρων θερανευτικών προγραμμάτων των επιμέρους φορέων θέτουν σε κίνδυνο την επιτυχή ολοκλήρωση της θεραπευτικής προσπάθειας.”
Οι άνθρωποι ζουν φαίνεται σε μια άλλη, παράλληλη διάσταση / πραγματικότητα.
α) Στα θεραπευτικά Προγράμματα ελεύθερα ουσιών και υποκατάστατων (ΚΕΘΕΑ, ΨΝΑ, ΨΝΘ κλπ) ΔΕΝ υπάρχουν ούτε πατέ υπήρξαν χρόνοι αναμονής ανάμεσα στο αίτημα και την πρώτη συνάντηση υποδοχής. Όσο για τα προγράμματα χορήγησης υποκατάστατων του ΟΚΑΝΑ, την τελευταία τουλάχιστον δεκαπενταετία, οι διαδοχικές κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν το θέμα,δεν έπαψαν να επαίρονται (δικαίως) για τον μηδενισμό της λίστας αναμονής. Άρα το υπάρχον δίκτυο έχει ήδη καλύψει την ανάγκη που επικαλείται ο υπουργός για να το καταργήσει!
β) Ο συνδυασμός και η εναλλαγή των θεραπευτικών μεθόδων διασφαλίζεται με την δικτύωση των δομών, δικτύωση που αποτελεί μια διευρυνόμενη πραγματικότητα ως προϊόν εμπειρίας και προσανατολισμού στις ανάγκες των εξυπηρετούμενων ατόμων, μια δικτύωση που συντελείται ως τώρα από “τα κάτω”, ερήμην του καθ’ ύλη αρμόδιο θεσμό του Εθνικού Συντονιστή, που ως τώρα είναι απλά διακοσμητικός.
γ) Αν ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται τα αναπόφευκτα διαλείμματα στην θεραπευτική πορεία ως δυσλειτουργία των δομών και όχι ως επιλογή των ίδιων των εξυπηρετούμενων σε διαδικασία απεξάρτησης που εξ’ ορισμού οφείλει να είναι εθελοντική (και άρα να αποδέχεται το αναπόφευκτο drop out) θα πρέπει να διευκρινίσει με ποιο τρόπο θα το κάνει μη αναπόφευκτο (καταναγκασμός;) αλλιώς το επιχείρημα είναι κενό περιεχομένου.
Ο διαχωρισμός της θεραπείας από την επανένταξη (Άρθρο 31) καταδεικνύει την απίστευτη άγνοια (ή αδιαφορία) της ανάγκης για ένα θεραπευτικό συνεχές, την αντιμετώπιση του «σοκ μετάβασης» από το ασφαλές περιβάλλον της θεραπευτικής δομής στο ανταγωνιστικό περιβάλλον της ευρύτερης κοινωνίας. Η επανένταξη που προτείνεται δεν είναι παρά η διαχείριση πόρων για την δημιουργία επιδοτούμενων θέσεων εργασίας, άντε και κάποιας στοιχειώδους συμβουλευτικής υποστήριξης, μια πρακτική που έχει δείξει τις αδυναμίες της ως αποκλειστικός τρόπος αντιμετώπισης του σύνθετου προβλήματος της κοινωνικής επανένταξης.
Ο εξαρτημένος δεν αντιμετωπίζεται παρά ως λήπτης / καταναλωτής υπηρεσιών και όχι ως ενεργός συντελεστής της ίδιας του της απεξάρτησης, η ομάδα δεν υπάρχει, η συμμετοχή του στην λήψη αποφάσεων για την θεραπευτική του πορεία, κάτι που έχουν ήδη στείλει στον Καιάδα η κατάργηση του αυτοδιοίκητου και των δημοκρατικών θεσμών του ΚΕΘΕΑ με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου και τον διορισμό δοτής διοίκησης το 2019 (ΝΔ), που με την σειρά της ήρθε να συμπληρώσει την ένταξη στους φορείς της Γενικής Κυβέρνησης επί ΣΥΡΙΖΑ.
Σε τέτοιες σαθρές βάσεις μια νομοθετική πρόταση δεν αποτελεί μόνο έναν πύργο στην άμμο αλλά μια επικίνδυνη πρακτική που έρχεται να γκρεμίσει ότι έχουν δημιουργήσει επί δεκαετίες ο αγώνας, η προσπάθεια και η δημιουργικότητα ανυπολόγιστου αριθμού εξαρτημένων οικογενειών, κοινωνικά ευαίσθητων πολικών και βέβαια εργαζομένων, για να το “υποκαταστήσει” με ένα κρατιστικό, γραφειοκρατικό, συγκεντρωτικό και αθηνοκεντρικό μόρφωμα, αντάξιο του φαντασιακού της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου.
