Ο βιασμός του Αττικού τοπίου

1,4K

Του Αντώνη Χ. Λαμπίδη

21 Ιουλίου 2020

«Θα είναι ένα έργο σύγχρονο, οικολογικό, φιλικό προς το περιβάλλον, ένα έργο που θα συμβολίζει τη νέα Ελλάδα όπως πιστεύω ότι όλοι την οραματιζόμαστε». (Κυριάκος Μητσοτάκης, πρωθυπουργός της Ελλάδας).

«Ετοιμαζόμαστε πυρετωδώς έχοντας γνώση όχι μόνο του μεγέθους, αλλά και του οραματικού χαρακτήρα του έργου…». «Έχουμε σχεδιάσει εκεί το integrated resort (sic) 1.200 δωματίων, καζίνο, συνεδριακούς χώρους…» (Οδυσσέας Αθανασίου, Διευθύνων Σύμβουλος της Lamda Development, χαρακτηρίζοντας «τεχνητή φυτεία» τη δασική έκταση των 37 στρεμμάτων στο χώρο του πρώην Κολεγίου Θηλέων).

«Το Ελληνικό θα μετατραπεί σε μια έξυπνη πράσινη πόλη», (Ρεπορτάζ)

«Ένα από τα μεγαλύτερα τουριστικά καταλύματα της Ευρώπης», (Reuters).

«Η Ελλάδα ποντάρει στην ανάκαμψη από τον κορωνοϊό (sic) μέσω ενός πολυαναμενόμενου έργου 9 δισ. δολαρίων», (Bloomberg).

Είμαστε μάρτυρες ενός καταιγισμού διθυραμβικών δημοσιευμάτων στα ελληνικά και ξένα ΜΜΕ για την σχεδιαζόμενη περίφημη ανάπλαση του Ελληνικού. Φυσικά και δεν θα κάνουμε εδώ κριτική σε αυτό των φαραωνικών διαστάσεων έργο. Όμως, για να μη τρέφει κανείς αυταπάτες και να μη σαγηνεύεται από τις ελκυστικές μακέτες, επισημαίνουμε ότι και μόνο η ανέγερση παραθαλάσσιου πύργου με χρήσεις αμιγούς κατοικίας,  με ύψος έως 200 μέτρα (!) από την επιφάνεια της θάλασσας, θα τραυματίσει ανεπανόρθωτα το φυσικό κάλλος με την ήπια ακτογραμμή. Σύμφωνα με τους κατασκευαστές, αυτός ο θηριώδης ουρανοξύστης θα αποτελέσει τοπόσημο (landmark) της περιοχής, κατά τα πρότυπα του Marina Bay Sands της Σιγκαπούρης, του Ντουμπάι και του Μπιλμπάο! Τα πάντα, δηλαδή, για εντυπωσιασμό στο βωμό μιας αμφιλεγόμενης τουριστικής ανάπτυξης, ξένης προς τα ελληνικά πρότυπα φιλοξενίας.

Η «επένδυση» του Ελληνικού, με τη δημιουργία μιας τεχνητής πόλης των 35.000 και πλέον κατοίκων,  σφετερίζεται τη δημόσια γη θεωρώντας την ανταλλάξιμο αγαθό. Χωρίς συζήτηση, ολόκληρη η ακτογραμμή από το Νέο Φάληρο μέχρι και το Σούνιο επιβάλλεται να λειτουργήσει, με ήπιες παρεμβάσεις, ως χώρος ανάδειξης του φυσικού κάλλους και του απαράμιλλου πολιτισμού που δημιούργησε η Αττική.  

Από αρχαιοτάτων χρόνων, στη γη της Αττικής συνυπάρχουν η Ύλη και το Πνεύμα. Το ένα συμπληρώνει και αναδεικνύει το έτερο. Το μέτρο και η αρμονία, ως ύψιστα γνωρίσματα του Κάλλους, βρήκαν την έκφρασή τους σε τούτη εδώ τη γη, μοναδικό προνόμιο φυσικής τελειότητας. Η λιτότης και η πραότης του Αττικού τοπίου συνομιλεί και συνδιαλέγεται με τον ελληνικό πολιτισμό σε μιαν άρρηκτη σχέση.  

«Αττική Φύσις. Το τελευταίον αυτό άνθος της ελληνικής γης. Διότι εδώ συναντώνται όλα τα διάφορα χαρακτηριστικά της ελληνικής γης˙ συναντώνται όλα και ευγενέστερα, λεπτότερα, αιθεριώτερα γινόμενα, αποτελούν το κορυφαίον άνθος αυτής, την Αττικήν… Η Αττική είναι το σημείον, όπου το σώμα ελαφρότατον, δίδει την ευδαιμονίαν εις τον νουν. Και αιωνίως η Αττική θα είναι ο φυσικός τόπος του καλλιτέχνου, ο φυσικός ναός της Τέχνης…».

Περικλή Γιαννόπουλου, Η ελληνική γραμμή. Εκδόσεις Γαλαξία, 1965, σελ. 42-43.

Ο υμνητής των Αθηνών και εραστής του ανόθευτου Αττικού τοπίου, ο Δημήτριος Καμπούρογλου (1852 – 1942) στο εξαιρετικό πόνημα του «Ο Αναδρομάρης της Αττικής», αναφωνεί: «Ω ! τι γιγάντιον παλίμψηστον αποτελούν αυταί αι εκτάσεις της Αττικής, εις το οποίον άλλοι αιώνες εχάραξαν και άλλοι έσβυναν τα χαραχθέντα δια να γράψουν τα ιδικά των. Απαράλλακτα όπως γίνεται εις τα παλαιά χειρόγραφα που ξήνουν μιαν τραγωδίαν του Σοφοκλέους, δια να γράψουν εις την αυτήν μεμβράνην των Αμαρτωλών την Σωτηρίαν !», και με πικρία αναρωτιέται: «Την ζωήν που αφήρεσαν από τα παράλια της Αττικής οι κουρσάροι ποιος θα την ξαναδώση; αλλά ποιός θα ξαναζωντανεύση και τα βουνά της τα γεμάτα τώρα από ερείπια ;».

Στα νεότερα χρόνια, οι αισθητικές αντιλήψεις και ο φιλοσοφικός στοχασμός του Δημήτρη Πικιώνη (1887 – 1968) συνοψίζονται στην περίφημη ρήση του «Λίγο περισσότερη ανθρωπιά, βαθύτερη νόηση και ψυχική ευαισθησία και αλλάζουν όλα, από την αρχική στάση ως τις λεπτομέρειες». Η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στην Ακρόπολη και το λόφο του Φιλοπάππου αποτελεί παράδειγμα για το πως αντιλαμβάνεται ο Πικιώνης την έννοια της Φύσης. Για εκείνον, μνημεία, βράχοι και πέτρες, σύδεντρα, όλα μαζί σε ένα αρμονικό και αδιάσπαστο σύνολο, αφηγούνται την ιστορία της Αττικής γης.

Ο Αριστομένης Προβελέγγιος (1914 – 1999), μια εμβληματική προσωπικότητα της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας, ένας γνήσιος διανοούμενος του αστικού τοπίου, μας άφησε μια παρακαταθήκη. Τον αγνοήσαμε, όπως διαγράψαμε όλα τα φωτεινά μυαλά που έζησαν σ΄ αυτή τη μοναδική γωνιά της γης. Μεταφέρουμε εδώ ένα απόσπασμα από τις «Αναμνήσεις από το έργο του και το Αττικό τοπίο», της Αναστασίας Πεπέ, Αρχιτέκτονα-Μηχανικού, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΑΥΓΗ, στις 28 Οκτωβρίου 2001.

«…Θυμόταν τα ελαφρά, μόνιμα ρεύματα αέρος που δημιουργούσαν αυτήν την καθαρότητα της ατμόσφαιρας του Αττικού ουρανού και που τώρα έπαψαν να φυσούν, όπως παλιά. «Τώρα έκαψαν τα δάση και μπάζωσαν τα ρέματα», έλεγε… Αντιτάχτηκε στα μεγάλα έργα της Αττικής της δεκαετίας 1990-2000, όπως συγκεκριμένα στο Μετρό, στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης, στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας ή στην Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων…

…Η λύπη του αυξανόταν όσο έβλεπε την Αθήνα να σφίγγει σαν ποντικοπαγίδα τους κατοίκους της. Θεωρούσε ότι η δυσανάλογα εκτεταμένη αυτή πόλη, για ένα το­πίο ιερό, σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης, όπως σ’ έναν μεγάλο σεισμό, θα εγκλωβίσει τραγικά τους κατοίκους της. Θεωρούσε τις μελέτες του Μετρό ιδιοτελείς και γι΄ αυτό ελλιπείς. Με αγανάκτηση έμαθε την πρόθεση να περάσει το Μετρό κάτω από τον Κεραμεικό! «Θα βουλιάξει ο Κεραμεικός! Εκεί είναι όλο πηγές με υπόγεια ύδατα»…

Και καταλήγει η Αναστασία Πεπέ: «… ονειρεύομαι ακόμα ότι το πνεύμα του παρέμεινε διεισδυτικό και ασυμβίβαστο πάντα. Να ερευνά το παρελθόν, να προβληματίζεται με το παρόν και να προσδοκά με απαισιοδοξία το μέλλον: «αφού οι άνθρωποι δεν έμαθαν, δεν διδάχτηκαν από το παρελθόν!» έλεγε. Ή «οι άνθρωποι σήμερα δεν είναι άξιοι των γεγονότων! Χρειάζεται ταλέντο για να κρίνεις το παρόν».

Σήμερα, τα έργα εκείνων των πρωτοπόρων της Τέχνης και της Αισθητικής συμπυκνωμένα στη θεώρηση του ιερού Αττικού τοπίου αποτελούν terra incognita για τους σύγχρονους θιασώτες του κακώς εννοούμενου μοντερνισμού. Ιδιαίτερα από τα μέσα του 20ου αιώνα, η αλλοίωση των φυσικών στοιχείων με τις αλόγιστες ανθρωπογενείς επεμβάσεις οδήγησε σε σοβαρή διατάραξη του οικολογικού συστήματος με μη αναστρέψιμες, εν πολλοίς, συνέπειες. Η άναρχη  ανοικοδόμηση, χωρίς κανόνες και προδιαγραφές και η ευτελής μίμηση ξένων προτύπων με μοναδικό μέλημα το κέρδος (διάβαζε «αρπαχτή») ευκαιριακών εργολάβων οδήγησαν στην εκτρωματική εικόνα που αντικρύζουμε. Μια Αθήνα αφιλόξενη, με ένα κέντρο βιτρίνας φτηνού εντυπωσιασμού, συνοικίες και περίχωρα τριτοκοσμικής όψεως συνθέτουν το σύγχρονο αττικό πανόραμα. Με τα τερατώδη και αντιαισθητικά κτίρια που προαναγγέλλονται να οικοδομηθούν και τις τεχνητές οάσεις «πρασίνου» με βλάστηση εντελώς ξένη προς την ελληνική, μοιραία βιώνουμε την διάρρηξη της ανθρώπινης κλίμακας σε σχέση με το περιβάλλον.

Επίλογος

Το κείμενο αυτό γράφτηκε με πόνο ψυχής για έναν ιερό τόπο που χάνεται ανεπιστρεπτί. Απέναντι στα πανίσχυρα συμφέροντα, οι δυνάμεις μας δυστυχώς είναι μικρές για να σταθούν φραγμός στον συντελούμενο βιασμό του Αττικού τοπίου…