του Κ. Καραΐσκου, από το Άρδην τ. 12, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1998
Στην Κομοτηνή, εδώ και τρία χρόνια λειτουργεί ένα Μουσείο μοναδικό στο είδος του, το πρώτο µειονοτικό Μουσείο της Ελλάδος. Πρόκειται για το Μουσείο Καλαθοπλεκτικής των Ρωμά, µια πρωτοβουλία του πολιτιστικού σωματείου “Θρακική Εταιρεία” που βρήκε την ᾱµέριστη ηθική και υλική υποστήριξη της ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΑΕ από την αρχή της υλοποίησής της µέχρι σήµερα (Ιανουάριος 1998) και που ανέλαβε την Χορηγία του η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Το Μουσείο αφηγείται µία από τις πλέον χαρακτηριστικές παραδοσιακές τέχνες των Ρωμά, την καλαθοπλεκτική, στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης (Ελλάδα, Βουλγαρία και Τουρκία), στο χτες και στο σήµερα. Οἱ -κατά κανόνα μουσουλμάνοι-Ρωμά της Θράκης (περί τις 20.000 άνθρωποι µοιρασμµένοι στους τρεις νομούς Έβρου, Ροδόπης και Ξάνθης) απέκτησαν ένα μεθοδικά οργανωμένο εκθετήριο της τέχνης τους, από το οποίο οι επισκέπτες φεύγουν γοητευµένοι. Είναι παράλληλα ένας χώρος που τους δίνει ένα πρόσωπο στην ευρύτερη κοινωνία καλύτερο από αυτό που η τελευταία έχει συνήθως κατά νου (µε τα διαδεδομένα αρνητικά στερεότυπα), ενώ το γεγονός ότι τον τελευταίο καιρό τείνει να γίνει µόδα ό,τι αναφέρεται στους Ρωµά, ευνοεί την ανάδειξη της όλης δουλειάς που έχει γίνει από το Μουσείο. Γιατί ο στόχος δεν ήταν ένα ακόµα από τα αναρίθµητα επαρχιακά λαογραφικά μουσεία – εκθετήρια αλλά ένα ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας των Ρωμά, πράγµα που επετεύχθη σε µεγάλο βαθµό.
Κατ’ αρχήν καταγράφηκε στα ενεργά Μουσείατου Υπουργείου Πολιτισμού, δημιουργήθηκε εκπαιδευτικό πρόγραµµα για τις επισκέψεις των σχολείων, ξεκίνησε συνεργασία µε το Εθνολογικό Τµήµα του Δημοκριτείου Πανεπιστηµίου Θράκης, έγινε µέλος του ICOM (Διεθνής Ένωση Μουσείων), διασυνδέθηκε µε το Κέντρο Τσιγγάνικων Ερευνών της Γαλλίας (ΟΒΟ) και καταγράφηκε στις πηγές του, αναπτύχθηκε αλληλογραφία κι επαφή µε δεκάδες ιδιώτες ερευνητές της Ευρώπης, δηµιουργήθηκε βιβλιοθήκη, δημοσιεύθηκαν άρθρα σε ευρωπαϊκά περιοδικά, κ.λπ.
Συγχρόνως αναπτύχθηκε πολύπλευρη πολιτιστική δράση σε τοπικό επίπεδο. Γίνανε σεμινάρια καλαθοπλεκτικής για να διασωθεί η φθίνουσα αυτή τέχνη, ενισχύθηκαν οἱ τελευταίοι της τεχνίτες, περιόδευσε µέρος των εκθεμάτων σε άλλα µέρη (Έβρος, Θεσσαλονίκη). Παράλληλα, και µε την ίδρυση του πολιτιστικού συλλόγου “ΡΩΜ” στον οικισμό Αδριανουπόλεως” (δίπλα στην Κομοτηνή), δημιουργήθηκε Θέατρο Σκιών που µε την καθοδήγηση επαγγελματία καραγκιοζοπαίκτη ανέβασε µε εξαιρετική επιτυχία τον “Καραγκιόζη Νύφη”, έργο που εκδόθηκε σε ένα µικρό δίγλωσσο βιβλιαράκι στα ελληνικά και στη Ρωμανές. Λειτούργησαν -και λειτουργούν ακόµη- φροντιστήρια ελληνικής γλώσσας, παραλληλα µε παιδικό σταθμό ειδικά για τα παιδιά των Ρωμά, διευκολύνθηκαν σε αμέτρητες περιπτώσεις αναξιοπαθούντες και άλλοι. Ένα σημαντικότατο βήμα ήταν η πρωτοποριακή – στη Θράκη τουλάχιστον- παραγωγή εκπομπών σε Ιδιωτικό ραδιοσταθμό στη Ρωμανές και µε τραγούδια των Ρωμά απ᾿ όλον τον κόσµο, χάρη σε µια μοναδική εξειδικευμένη δισκοθήκη που δηµιουργήθηκε. Για πρώτηφορά αυτή η τόσο υποτιµηµένη γλώσσα ακούστηκε από τα ΜΜΕ ζωντανά, απέκτησε τον δικό της χώρο και γι αυτό και η επιτυχία ήταν τεράστια και αναμένεται να επαναληφθεί και φέτος.
Τέλος, η προσπάθεια να καταγραφεί η τοπική Ρωµανές έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και είναι πια ζήτημα χρόνου να κυκλοφορήσει το Γλωσσάρι της σε όλη τη χώρα, ενέργεια που επίσης δεν έχει προηγούμενο στον ελληνικό χώρο. Οι Ρωμά της ελληνικής Θράκης, µε µοχλό το Μουσείο τους, έχουν πλέον κάνει αποφασιστικά βήματα στην καταγραφή και ανάδειξη του πολιτισμού τους και της Ιδιοπροσωπίας τους. Μένει στην Πολιτεία να αναλάβει τις ευθύνες της και να παραλάβει την σκυτάλη από την ιδιωτική πρωτοβουλία που τόσο γενναιόδωρα και επιτυχημένα έπραξε το χρέος της αυτά τα Χρόνια.
