Του Μανώλη Εγγλέζου – Δεληγιαννάκη
Η προσάραξή του πλοίου EVER GIVEN προκάλεσε διακοπή της κυκλοφορίας στο Σουέζ για έξι μέρες και μας δίδει αρκετή τροφή για σκέψη… Ένας πρώτος προβληματισμός αφορά στην ύβρη του γιγαντισμού. Το πλοίο των 200.000 τόνων νεκρού βάρους, 400 μέτρων μήκους, 59 πλάτους και μεταφορικής ικανότητας 20.000 εμπορευματοκιβωτίων, δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί στους ισχυρούς ανέμους και τις αμμοθύελλες, που το παρέσυραν στην προσάραξη, και τελικά στην καθήλωσή του. Σε αυτό συνετέλεσε η τεράστια συμπαγής επιφάνεια που έχουν πλοία αυτού του τύπου. Άλλωστε τα εμπορευματοκιβώτια που μεταφέρουν διαμορφώνουν πρόσθετες επιφάνειες αντίστασης στον άνεμο, στοιβαζόμενα το ένα πάνω στο άλλο. Συνετέλεσε όμως και το μεγάλο ύψος των εξάλων (των μερών δηλαδή του πλοίου που βρίσκονται πάνω από την επιφάνεια), λόγω του μικρού βάρους του φορτίου, αλλά και η έλλειψη βοηθητικών προπελών στην πρύμνη και πλώρη, οι οποίες διευκολύνουν την κίνηση του πλοίου, δουλεύοντας ανεξάρτητα από την κεντρική. Σημειώνουμε ότι βοηθητικές προπέλες έχουν τα κρουαζιερόπλοια, αλλά δεν είχε το Ever Given.
Κι όμως, τα υπερμεγέθη πλοία της κατηγορίας του θεωρήθηκαν ότι συντελούν στην επίτευξη οικονομίας κλίμακος, με την τεράστια μεταφορική τους ικανότητα. Κι ας είναι πιο δύσκολος ο χειρισμός τους, κι ας παρουσιάζουν καθυστερήσεις στη φορτοεκφόρτωση, κι ας μην μπορούν να προσεγγίσουν μεγάλο αριθμό λιμένων, λόγω των διαστάσεων τους. Ωστόσο, οι διαστάσεις αυτές, σημαίνουν, και πολλαπλασιαστικά μεγαλύτερη έκθεση στα στοιχεία της φύσης και τους κινδύνους της θάλασσας.
Το περιστατικό αμφισβήτησε και την αποτελεσματικότητα των εφοδιαστικών αλυσίδων μεγάλων αποστάσεων, που αποτελούν εμφατική λειτουργία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, στηριγμένες στο χαμηλό κόστος σε κάποια σημεία του πλανήτη, στις πολυπόθητες οικονομίες κλίμακος και στην τεχνολογικά εφικτή δυνατότητα μακρόθεν επίβλεψης των αλυσίδων εφοδιασμού. Τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων αποτελούν κομβικό κομμάτι αυτών των αλυσίδων, ο γιγαντισμός τους όμως φτάνει να αναιρεί τα ωφέλη ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν ατυχήματα.
Για μιαν ακόμα φορά, η φύση έδειξε στον άνθρωπο τα όριά του.
Οι μέρες διακοπής της κυκλοφορίας του καναλιού του Σουέζ έμειναν έξι χάρη στη γενναιοδωρία της φύσης, καθώς η παλίρροια και η άνοδος της στάθμης των υδάτων που προκάλεσε βοήθησαν στην αποκόλληση του πλοίου και τη σταδιακή αποκατάσταση της κυκλοφορίας .
Όμως, οι έξι μέρες αυτές μεταφράζονται σε πολύ μεγαλύτερη καθυστέρηση και ζημίες, και μάλιστα σε μιαν ευτυχή συγκυρία όπου ούτε ρύπανση υπήρξε, ούτε βλάβη του αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων φορτίου του συγκεκριμένου πλοίου (πιθανότατα όμως θα υπάρχει ζημία σε φορτία άλλων πλοίων που επηρεάστηκαν από το συμβάν).
Το έμφραγμα στη θαλάσσια κυκλοφορία ανέτρεψε άρδην τα προγράμματα κατάπλων και παραδόσεων φορτίων όλων των πλοίων που εγκλωβίστηκαν εκατέρωθεν του σημείου της προσάραξης. Η ίδια η κυκλοφορία στο Σουέζ θα χρειαστεί μέρες ν’ αποκατασταθεί· τα πλοία που θα συνεχίσουν τον πλου τους μετά την απελευθέρωση της διόδου θα φτάσουν καθυστερημένα στον λιμένα προορισμού τους, αλλά θα συναντήσουν συνωστισμό κι εκεί, αφού θα συγκλίνουν ταυτόχρονα περισσότερα πλοία . Μια ευρύτερη ανατροπή του προγράμματος κάθε πλοίου και κάθε λιμανιού θα λάβει χώρα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την καθυστέρηση στην άφιξη και αποστολή εμπορευμάτων και εμπορευματοκιβωτίων που αναμένεται στο λιμάνι της …Βιέννης (!) στον Δούναβη, για να έχουμε μιαν ιδέα της έκτασης των συνεπειών!
Οι καθυστερήσεις στις αφίξεις και παραδόσεις θ’ αυξήσουν το κόστος μεταφοράς, ενώ θα παρατηρηθεί έλλειψη προϊόντων στους τόπους προορισμού τους. Οι ζημίες αφορούν: μη έγκαιρες εκτελέσεις συμβάσεων διεθνών αγοραπωλησιών αγαθών που μεταφέρονταν με τα πλοία, που, καθυστέρησαν την εκτέλεση των συμβολαίων τους· · ζημιές στα φορτία από την καθυστέρηση, ενώ τα εμπλεκόμενα μέρη αναμένεται ν’ αποδυθούν σε δικαστικούς αγώνες για αποζημιώσεις, αν και η ασφαλιστική κάλυψη του Ever Given δεν θα μπορεί να καλύψει τέτοιας έκτασης ζημίες. Μόνο η Αρχή του καναλιού του Σουέζ κάνει κάποιες πρώτες εκτιμήσεις για ζημίες τουλάχιστον ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων,. Κι αν αυτή είναι η ζημία του κρατικού φορέα, τα ιδιωτικά συμφέροντα που εμπλέκονται στο περιστατικό θα καταμετρήσουν ζημίες που αθροιζόμενες θα κάνουν τις απαιτήσεις της Αρχής να φαντάζουν αστείες.
Οι ζημίες αυτής της περίπτωσης είναι ικανές ν’ ακυρώσουν όλες τις οικονομίες κλίμακος που μπορεί να έχουν επιτευχθεί. Για άλλη μια φορά, επομένως, τίθεται επί τάπητος το ζήτημα του γιγαντισμού, ενώ η αποανάπτυξη μοιάζει ζητούμενο, ακόμα και με όρους καπιταλιστικής διαχείρισης!
Η φύση μάς θυμίζει την παρουσία της αναδεικνύοντας το αδιέξοδο των κατασκευών και των αλυσίδων που την υποτιμούν. Μας θυμίζει και από αυτή τη θέση πως η σχέση μας μαζί της πρέπει να είναι εκείνη του σεβασμού και όχι της κυριαρχίας. Κάνει επίκαιρο ξανά το θέμα του περιορισμού των περιττών μεταφορών και της αξίας της τοπικής παραγωγής και κατανάλωσης. Κι ας μην ξεχνούμε πως ένα κομμάτι μεταφορών καθίσταται αναγκαίο λόγω της έξαρσης του καταναλωτικού ναρκισσισμού των δυτικών κοινωνιών (που εκτείνεται πλέον σε όλες τις κοινωνίες που, θαμπωμένες, ακολουθούν αυτό το πρότυπο).
Το ατύχημα του Ever Given δίδει αφορμή να στοχαστούμε και γύρω από το οικονομικό μοντέλο που ακολουθούν οι κοινωνίες της κατανάλωσης και του ατομοκεντρισμού, οι κοινωνίες του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Το τοπικό κι εδώ, όπως και σ’ άλλες εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, μας δείχνει ότι ο δρόμος της κοινότητας, αυτός που αναπτύσσεται σε μικρές κλίμακες, σε τοπικό επίπεδο, σε αρμονία με τη φύση κι όχι σε αντιπαράθεση μαζί της, είναι ο μόνος βιώσιμος…
