Τσαρ Μπόμπα -

Η έκρηξη της ισχυρότερης πυρηνικής βόμβας στην ιστορία

του Κωνσταντίνου Μαυρίδη

Στις 30 Οκτωβρίου 1961 και εννέα και μισή το πρωί, ένα τροποποιημένο σοβιετικό βομβαρδιστικό Τουπόλεφ Tu-95V απογειώθηκε από την προκεχωρημένη βάση της αρκτικής, Ολένια. Τοποθετημένη στην κάτω άτρακτο του θηριώδους αεροσκάφους, μιας και δεν χωρούσε ούτε κατά διάνοια στην καταπακτή οπλισμού, ήταν μια πυρηνική βόμβα τερατωδών διαστάσεων. Το πυρηνικό όπλο που θα δοκίμαζαν εκείνη την ημέρα οι Σοβιετικοί έμεινε στην ιστορία ως «Τσαρ Μπόμπα» ή «Βόμβα του Τσάρου», μία ομολογουμένως λίαν τιμητική αναφορά στον μονάρχη της αυτοκρατορικής Ρωσίας που ανατράπηκε από το σοβιετικό καθεστώς, αν και η πραγματική του ονομασία έφερε τον άνευ φαντασίας κωδικό «προϊόν 602» ή ΑΝ602 «Ιβάν».
Η όλη επιχείρηση είχε ως σκοπό τη δοκιμή του πιο καταστρεπτικού πυρηνικού όπλου που είχε δει ποτέ ο πλανήτης σε μια, άνευ προηγουμένου, επίδειξη δύναμης από την τότε ΕΣΣΔ, που θα προκαλούσε σοκ και δέος σε φίλους και εχθρούς. Βλέπετε, οι Σοβιετικοί γνώριζαν ότι υπολείπονταν κατά πολύ από την πυρηνική δυνατότητα των Αμερικανών και ο ίδιος ο ηγέτης της Σοβ. Ένωσης, Νικήτα Χρουστσόφ, κατά την διάρκεια της επίσημης επίσκεψής του στις ΗΠΑ τον Σεπτέμβρη του 1959 είχε υπαινιχθεί στον τότε αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Νίξον, ότι «είχε έρθει η ώρα για το μεγάλο “μπαμ” που θα ακουγόταν σ’ ολόκληρο τον κόσμο».
Και τι μπαμ! Η βόμβα που κατασκευάστηκε τελικά ήταν 8 μέτρα μήκος (όσο δηλ. ένα διώροφο βρετανικό λεωφορείο) και 2 μέτρα σε διάμετρο και ζύγιζε 27 τόνους. Μόνο το επιβραδυντικό αλεξίπτωτο που θα έδινε στο αεροσκάφος φορέα τον απαραίτητο χρόνο διαφυγής από το σημείο της έκρηξης ζύγιζε 800 κιλά και έφτανε σε άνοιγμα τα 1,6 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Εκεί όμως που οι Σοβιετικοί ξέφυγαν τελείως ήταν στην εκρηκτική ενέργεια της βόμβας. Το τελικό τονάζ θα έφτανε τους 50 μεγατόνους (δηλ. 50 εκατομμύρια τόνους ΤΝΤ), αριθμό ασύλληπτο για την εποχή, αφού ισοδυναμούσε με 1600 φορές τη συνδυασμένη εκρηκτικότητα των ατομικών όπλων που ρίχτηκαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι από τους Αμερικανούς το 1945.

Οι επιστήμονες έδιναν στα πληρώματα του Tu-95, που θα έκανε την άφεση της βόμβας, και του Tu-16 που θα κινηματογραφούσε την έκρηξη, πιθανότητες επιβίωσης της τάξης του 50% με την πρόβλεψη να έχουν καταφέρει να απομακρυνθούν με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα 40-50 χιλιόμετρα από το σημείο μηδέν και σε υψόμετρο πάνω από 10 χιλιάδες μέτρα. Προφανώς, για να μην είναι σίγουροι αν θα επιβίωναν τα ίδια τα πληρώματα που θα έριχναν τη βόμβα, οι επιστήμονες που την σχεδίασαν δεν ήξεραν τι ακριβώς θα ελάμβανε χώρα, αφού το όπλο άρχιζε την καθοδική του τροχιά προς το έδαφος.
Όταν τελικά έγινε η έκρηξη της βόμβας στα 4500 μέτρα πάνω από τον κόλπο Μιτιουσίκα του νησιού της Νέας Γης (Νόβαγια Ζεμλιά), το παγκόσμιο σοκ ήταν ασύλληπτο. Ένας Σοβιετικός κινηματογραφιστής πάνω στο σκάφος καταγραφής Tu-16 έγραψε αργότερα: «Τα σύννεφα κάτω από το αεροπλάνο και στον ορίζοντα άστραψαν από την απίστευτη λάμψη. Μια θάλασσα φωτός απλώθηκε κάτω από την καταπακτή κι ακόμη και τα σύννεφα έγιναν διάφανα. Εκείνη τη στιγμή το αεροπλάνο βγήκε ανάμεσα από δύο νέφη και είδα ανάμεσα στο κενό μία τεράστια πορτοκαλί μπάλα να σχηματίζεται. Η μπάλα ήταν γιγάντια σαν τον πλανήτη Δία. Αργά και σιωπηλά ανέβαινε ψηλά… Έχοντας ξεπροβάλει μέσα από την πυκνή νέφωση, συνέχισε να μεγαλώνει. Φαινόταν σαν να ρουφά ολόκληρη τη Γη μέσα της. Το θέαμα ήταν τρομακτικό, απίστευτο, υπερφυσικό».
Το πανίσχυρο ωστικό κύμα πέτυχε το Tu-95 στα 115 χλμ. από το σημείο της έκρηξης και βύθισε το τεράστιο σκάφος 1000 μέτρα πριν το πλήρωμα καταφέρει να επανακτήσει τον έλεγχο και έκανε το γύρο της Γης τρεις φορές. Η λάμψη της έκρηξης έγινε ορατή σε πάνω από 1000 χλμ. απόσταση στη Γροιλανδία και την Αλάσκα και έσπασαν όλα τα παράθυρα στον οικισμό της νήσου Ντίξον στα 780 χλμ. απόσταση, αλλά και πιο μακριά στη Φινλανδία και Νορβηγία. Το πυρηνικό μανιτάρι της έκρηξης έφτασε το απίθανο ύψος των 67 χλμ. (7,5 φορές το ύψος του όρους Έβερεστ) και 95 χλμ. σε διάμετρο και ήταν ορατό σε απόσταση πάνω από 800 χλμ. Ήταν φανερό ότι οι Σοβιετικοί, στη ζέση τους να κάνουν την παρουσία τους αισθητή στην πυρηνική κούρσα, είχαν υπερβεί κάθε όριο και οι αριθμοί ήταν αμείλικτοι.
Η μεγαλύτερη πυρηνική βόμβα που είχαν δοκιμάσει οι Αμερικανοί σε ατμοσφαιρική έκρηξη ήταν 15 μεγατόνων (Castle Bravo, ατόλη Μπικίνι, 1/3/1954) και είχαν δεχθεί σφοδρές επικρίσεις για το εγχείρημα στο παραδεισένιο νησάκι του ειρηνικού ωκεανού. Με 50 μεγατόνους η Βόμβα του Τσάρου ισοδυναμούσε με το 10% όλων των πυρηνικών εκρήξεων ως εκείνη την στιγμή και κρατηθείτε, από άποψη καταστρεπτικής δύναμης ξεπερνούσε κατά δέκα φορές όλα τα πολεμοφόδια (σφαίρες, χειροβομβίδες, ρουκέτες, οβίδες, αεροπορικές βόμβες) που χρησιμοποιήθηκαν από όλους τους εμπολέμους στον Β΄ ΠΠ σε 6 χρόνια συνεχών εχθροπραξιών.
Το ασύλληπτο στην όλη ιστορία είναι ότι ο αρχικός παρανοϊκός σχεδιασμός της Βόμβας του Τσάρου προέβλεπε διπλάσια εκρηκτική ενέργεια (100 μεγατόνων και βάλε) από αυτήν που χρησιμοποιήθηκε τελικά. Ευτυχώς για τον πλανήτη Γη, κάποιοι σώφρονες επιστήμονες (ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο, μετέπειτα αντικαθεστωτικός και θιασώτης του πυρηνικού αφοπλισμού, Αντρέι Ζαχάροφ), που εργάστηκαν πάνω στο όπλο, κατέληξαν ότι μια έκρηξη θερμοπυρηνικής βόμβας ουρανίου-238 τριών σταδίων δυναμικότητας 100 μεγατόνων (γνωστή και ως αντίδραση Τζέκιλ-Χάιντ) στην ατμόσφαιρα θα ήταν αυτοκτονική. Η πρόβλεψη ήταν ότι θα προκαλούσε ραδιενεργή μόλυνση του εδάφους σε τεράστιες εκτάσεις των βορείων περιοχών της ΕΣΣΔ, αλλά και ραδιενεργό σύννεφο που θα εξαπλωνόταν ανεξέλεγκτα ακόμη και σε πυκνοκατοικημένες περιοχές της χώρας με καταστρεπτικότατες επιπτώσεις. Έτσι, αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν την έκδοση δύο σταδίων της υπάρχουσας βόμβας αντικαθιστώντας το ουράνιο-238 με πυρηνικά αδρανή στοιχεία μολύβδου μειώνοντας έτσι τη δραστικότητα του όπλου στο μισό, δηλ. «μόνο» 50 μεγατόνους.
Οι αντιδράσεις κατά της σοβιετικής δοκιμής, τουλάχιστον στη Δύση, ήταν καθολικές και μάλλον η τερατώδης φύση του όλου εγχειρήματος έπεισε τους Αμερικανούς, ότι με τη σοβιετική ηγεσία να αποφασίζει και να διατάσσει χωρίς ουσιαστικό έλεγχο από κάποιο ελεγκτικό σώμα, η πυρηνική κούρσα εξοπλισμών ήταν αδιέξοδη και άκρως επικίνδυνη. Μια μυστική αναφορά της αμερικανικής αεροπορίας έκανε την δυσοίωνη πρόβλεψη πως αν η βόμβα του τσάρου είχε πέσει στο κέντρο της Ουάσιγκτον θα είχε δυόμισι εκατομμύρια θύματα και η έκρηξη θα έφτανε ως την πολιτεία της Πενσυλβανίας.
Οι ΗΠΑ δεν προχώρησαν στη δοκιμή πυρηνικού όπλου άνω των 50 μεγατόνων και δύο χρόνια αργότερα (5/8/1963) θα υπογραφόταν στη Μόσχα η συνθήκη ΡΤΒΤ (Συνθήκη Απαγόρευσης των Δοκιμών Πυρηνικών Όπλων στην Ατμόσφαιρα, το Διάστημα και Υποβρυχίως). Οι πυρηνικές δοκιμές θα τελούνταν πλέον υπογείως και οι δύο υπερδυνάμεις θα στρέφονταν σε μικρότερα πυρηνικά όπλα, που θα μεταφέρονταν από βαλλιστικούς πυραύλους. Η 50 μεγατόνων Βόμβα του Τσάρου αποτελεί το ισχυρότερο όπλο που εξερράγη ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία και παρ’ ολίγον θα ήταν δύο φορές πιο καταστρεπτική, μ’ ένα τεράστιο ερωτηματικό για το τι θα είχε συμβεί μετά από μια έκρηξη θερμοπυρηνικής βόμβας ουρανίου-238 τριών σταδίων, με εκρηκτική ενέργεια ισοδύναμη με 100 εκατομμύρια τόνους ΤΝΤ.