Φέρετρα μπροστά από τον Πύργο του Άιφελ, αστέρια του Δαβίδ στους τοίχους του Παρισιού: τα παραδείγματα ρωσικής χειραγώγησης και παρέμβασης πολλαπλασιάζονται. Περισσότερο από ποτέ, η Γαλλία γίνεται στόχος κυβερνοεπιθέσεων και προσπαθειών παραπληροφόρησης από τη Ρωσία. Παραμονές των ευρωπαϊκών εκλογών, ο Νταβίντ Κολόν (David Colon), ιστορικός και ερευνητής στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (Sciences Po) και ειδικός στον πληροφοριακό πόλεμο, εξηγεί με ποιον τρόπο η Ρωσία προσπαθεί να υπονομεύσει τα θεμέλια των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, ενθαρρύνοντας ιδίως τα ακραία κόμματα.
Charlie Hebdo: Αυτή την εβδομάδα είδαμε και πάλι κάτι που θα μπορούσε να είναι «ρωσική παρέμβαση», με φέρετρα μπροστά από τον Πύργο του Άιφελ, που προστίθενται στα κόκκινα χέρια επάνω στον τοίχο των Δικαίων και τα μπλε αστέρια του Δαβίδ, που είδαμε τον Νοέμβριο στο Παρίσι. Ποιος είναι ο στόχος αυτής της χειραγώγησης;
David Colon: Από τον Φεβρουάριο του 2022, το Κρεμλίνο προεκτείνει τον πόλεμο που διεξάγει κατά της Ουκρανίας με έναν πόλεμο πληροφόρησης κατά των χωρών που υποστηρίζουν τους Ουκρανούς, ιδίως της Γαλλίας. Από τότε που ο Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε τον Ιανουάριο ότι δεν μπορούμε να αφήσουμε τη Ρωσία να νικήσει και, στη συνέχεια, τον Μάρτιο, ότι δεν αποκλείεται να στείλει Γάλλους στρατιώτες στην Ουκρανία, οι επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης έχουν ενταθεί.
Οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου διέδωσαν ψευδείς λίστες με Γάλλους στρατιώτες που πέθαναν στην Ουκρανία, στη συνέχεια δημιούργησαν μια ψεύτικη ιστοσελίδα στρατολόγησης για Γάλλους εθελοντές, πριν τοποθετήσουν ψεύτικα φέρετρα στη βάση του Πύργου του Άιφελ. Ο στόχος είναι προφανώς η αποσταθεροποίηση της χώρας πριν από τις ευρωεκλογές. Τον περασμένο Φεβρουάριο, ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας του Πούτιν, δήλωσε στο Telegram ότι το Κρεμλίνο θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να υποστηρίξει «ανοιχτά και κρυφά» αυτό που αποκάλεσε «αντισυστημικά κόμματα», δηλαδή ακραία κόμματα όπως η Ανυπότακτη Γαλλία (LFI) και ο Εθνικός Συναγερμός.
Γιατί αυτά τα κόμματα συγκεκριμένα; Θεωρούνται σύμμαχοι της Ρωσίας;
Δεν πρόκειται για ιδεολογική επιλογή εκ μέρους του Κρεμλίνου. Στηρίζει όλες τις δυνάμεις που είναι ικανές να κατακερματίσουν την κοινωνία και να υπονομεύσουν τη συνοχή της, στην άκρα δεξιά και στην άκρα αριστερά. Εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια, σε όλη την Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Κρεμλίνο προσπαθεί να επιταχύνει και να ενισχύσει την πόλωση των πολιτικών αντιπαραθέσεων και να πολλαπλασιάσει όλες τις διχαστικές συζητήσεις που είναι πιθανό να ευνοήσουν τα άκρα εις βάρος των κυβερνητικών κομμάτων. Έτσι, τα αντισυστημικά κόμματα έχουν πολύ συχνά καταστεί αντικειμενικοί σύμμαχοι του Κρεμλίνου.
Στόχος της Ρωσίας δεν είναι μόνο να ευνοήσει εκλογικά τα κόμματα που αναμεταδίδουν τον λόγο της, αλλά ακόμη περισσότερο να υπονομεύσει την πολιτική συνοχή των δημοκρατικών καθεστώτων. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, μόλις εξελέγη ο Ντόναλντ Τραμπ, το Κρεμλίνο, το οποίο τον υποστήριζε, οργάνωσε διαδηλώσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες υπέρ… και κατά του Τραμπ. Βασικά, ο στόχος είναι η πόλωση, ο διχασμός και η διάσπαση των δημοκρατικών κοινωνιών.
Πώς αποφασίστηκαν οι ενέργειες παρέμβασης στη Γαλλία;
Δεν υπάρχει πλέον αμφιβολία ότι αυτές οι αποσταθεροποιητικές ενέργειες αποφασίστηκαν στο υψηλότερο επίπεδο, στο Κρεμλίνο, και ότι αποτέλεσαν αντικείμενο αυξημένου συντονισμού μεταξύ διαφόρων εξωτερικών υπηρεσιών πληροφοριών και του στρατηγικού επικοινωνιακού μηχανισμού του ρωσικού καθεστώτος, δηλαδή της δημόσιας διπλωματίας και των κρατικών μέσων ενημέρωσης. Αυτή η στρατηγική αποσταθεροποίησης υποστηρίζεται, εξάλλου, πλήρως και ανοιχτά από τους διασημότερους προπαγανδιστές του Κρεμλίνου, αρχής γενομένης από τη Μαργαρίτα Σιμονιάν, την αρχισυντάκτρια του Russia Today και του κυβερνητικού πρακτορείου «ειδήσεων» Rossia Segodnia.
Σε καθημερινή βάση, οι επιχειρήσεις αυτές είναι ευκαιριακές. Οι Ρώσοι «πολιτικοί τεχνολόγοι», που ενεργούν για λογαριασμό των μυστικών υπηρεσιών, χρησιμοποιούν θέματα της επικαιρότητας για να τα ενισχύσουν μέσω αναμεταδόσεων στα κοινωνικά δίκτυα, όπως συνέβη με τους κοριούς. Επίσης, εκμεταλλεύονται διχαστικά θέματα, όπως ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή, για να αυξήσουν τη διχόνοια στην κοινή γνώμη. Γράφοντας επάνω στον τοίχο των Δικαίων, στο Μνημείο της Σοά, ή τοποθετώντας φέρετρα στη βάση του Πύργου του Άιφελ, γνωρίζουν ότι αυτόματα θα προκαλέσουν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης να καλύψουν αυτό το θέμα. Πρόκειται για μια μορφή πειρατείας του δημόσιου διαλόγου μας σε ένα προεκλογικό πλαίσιο. Οι ενέργειες αυτές αποτελούν επίσης μέρος μιας παγκόσμιας εκστρατείας προπαγάνδας. Οι ιστορίες που επινοεί το Κρεμλίνο απευθύνονται τόσο στο γαλλικό κοινό, μέσω της μηντιακής φρενίτιδας, αλλά αναμεταδίδονται επίσης σε ένα γαλλόφωνο κοινό στην Αφρική, προκειμένου να αποδυναμωθεί η εικόνα της Γαλλίας, και, τέλος, στο ρωσικό κοινό, για να καταδείξουν την εικόνα των αποτυχημένων δημοκρατιών με στόχο την ενίσχυση της υποστήριξης προς το καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Με ποιον τρόπο χειραγωγούν αυτές οι ενέργειες;
Ο πόλεμος της πληροφόρησης είναι ένας πόλεμος κατευθύνσεων. Οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου θέλουν να μας δώσουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας, είτε επαναλαμβάνοντας διαρκώς ψευδείς πληροφορίες, είτε διαδίδοντας αυθεντικά γεγονότα που έχουν αφαιρεθεί από το πλαίσιο τους, είτε με ένα έξυπνο μείγμα αληθινών και ψευδών στοιχείων, το οποίο είναι ακόμη πιο τοξικό από το ψευδές, επειδή ενσταλάζει την αμφιβολία στο μυαλό μας.
Οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου επιδίδονται σε έναν διαρκή πόλεμο κατά της ποιοτικής πληροφόρησης, εναντίον όσων επαληθεύουν τα γεγονότα, κατά της πραγματολογικής αλήθειας, επειδή ελπίζουν να μας στερήσουν την ίδια τη δυνατότητα να συμφωνούμε με τα πραγματικά γεγονότα, και άρα να μπορούμε να κάνουμε ορθολογικές επιλογές.
Αυτή η προπαγάνδα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, τόσο στη συνοχή της κοινωνίας μας όσο και στην εμπιστοσύνη στους θεσμούς, τα μέσα ενημέρωσης και τους εμπειρογνώμονες. Είναι ιδιαίτερα χειριστική επειδή βασίζεται στην εργαλειοποίηση του τρόπου παραγωγής της πληροφορίας ώστε να οδηγήσει τα δυτικά μέσα ενημέρωσης να κάνουν ακριβώς αυτό που επιδιώκουν οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου. Βάζοντας μπλε και όχι κίτρινα αστέρια να ζωγραφιστούν με σπρέι στους τοίχους του Παρισιού και των προαστίων του τον Οκτώβριο, οι υπεύθυνοι του Κρεμλίνου μπορούσαν να προβλέψουν ότι, στο πλαίσιο της έξαρσης των αντισημιτικών ενεργειών, τα αστέρια αυτά θα χαρακτηρίζονταν πιθανώς αντισημιτικά από ορισμένα μέσα ενημέρωσης που επιθυμούσαν εντυπωσιακό και συναισθηματικό περιεχόμενο. Όταν αποκαλύφθηκε η βουλγαρική προέλευση της επιχείρησης, το Κρεμλίνο έστρεψε αμέσως την προσοχή σε μια υποτιθέμενη ευρωπαϊκή εβραϊκή οργάνωση, τις «Ασπίδες του Δαβίδ», με σκοπό να αποδώσει στους Εβραίους μια πράξη που θεωρήθηκε αντισημιτική και να οδηγήσει μέρος της γαλλικής κοινής γνώμης να αμφισβητήσει την ίδια την πραγματικότητα των πραγματικών αντισημιτικών ενεργειών.
Η σύνδεση με τον πόλεμο στην Ουκρανία μπορεί να φαίνεται μακρινή. Είναι η αποκλειστική αιτία; Ποιος είναι ο απώτερος στόχος της Ρωσίας για την αποσταθεροποίηση των δημοκρατικών καθεστώτων;
Βραχυπρόθεσμα, το Κρεμλίνο εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία για να υπονομεύσει την υποστήριξη προς την Ουκρανία. Η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή είναι μόνο μία από τις πολλές. Μακροπρόθεσμα, το ρωσικό δικτατορικό πολιτικό καθεστώς δεν μπορεί να διατηρήσει τον έλεγχό του στην ίδια του την κοινωνία παρά μόνο διεξάγοντας διαρκή πόλεμο, επινοώντας εχθρούς και αποδυναμώνοντας την ελκυστική εικόνα των φιλελεύθερων δημοκρατιών στα μάτια του λαού του. Ο πιο σίγουρος τρόπος για να το πετύχει αυτό είναι να διαφθείρει τις δημοκρατίες εκ των έσω, ιδίως οδηγώντας τις να απαρνηθούν το σύστημα της ελευθερίας τους στο όνομα της ασφάλειας, διαδίδοντας και διατηρώντας ψυχώσεις, ξεκινώντας από τη μεταναστευτική ψύχωση και την ψύχωση για την τρομοκρατία.
Όλα αυτά τα λόγια –αν θέλουμε να παίξουμε τον δικηγόρο του διαβόλου!– θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως μια μορφή συνωμοσίας κατά της Ρωσίας. Πού στηρίζονται αυτές οι αναλύσεις;
Πρώτον, ο πόλεμος της πληροφόρησης που διεξάγει το Κρεμλίνο αναλαμβάνεται ανοιχτά, έστω και αν από τη δική του σκοπιά πρόκειται για έναν αμυντικό πόλεμο. Δεύτερον, από τον Φεβρουάριο του 2022, η εντατικοποίηση του πολέμου στον κυβερνοχώρο οδήγησε στην αποκάλυψη πολυάριθμων εσωτερικών εγγράφων του Κρεμλίνου και ορισμένων παρόχων ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών, ενώ πολυάριθμες εκθέσεις έχουν αφιερωθεί στις επιχειρήσεις παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου. Τέλος, τα τελευταία χρόνια, πολυάριθμες δημοσιογραφικές έρευνες και αρκετές επιστημονικές εργασίες έχουν ρίξει φως στη στρατηγική, τους παίκτες και τον τρόπο δράσης των Ρώσων προπαγανδιστών. Αντιμέτωπη με την παραγωγή από το Κρεμλίνο μιας ψευδούς πραγματικότητας, μια κοινότητα δημοσιογράφων, ερευνητών και ειδικών στις πληροφορίες ανοικτής πηγής (OSINT) εργάζεται τώρα για να διαφυλάξει αυτό που ο Marc Bloch αποκάλεσε, στην Παράδοξη Ήττα , «εκείνο το ελάχιστο των σαφών και αξιόπιστων πληροφοριών, χωρίς το οποίο δεν είναι δυνατή καμία ορθολογική συμπεριφορά».
Γνωρίζει η Γαλλία, και η Ευρώπη γενικότερα, επαρκώς τον πόλεμο της πληροφόρησης που διεξάγει η Ρωσία;
Οι ευρωπαϊκές χώρες άργησαν να αναγνωρίσουν αυτή την πραγματικότητα ή να αντιληφθούν τη σοβαρότητά της, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στον αγώνα κατά της χειραγώγησης της πληροφορίας που προκύπτει από ξένες παρεμβάσεις, τόσο στη Γαλλία, με τη δημιουργία της Διοίκησης Κυβερνοάμυνας, το 2017, και της Viginum, το 2021, ή με τα États généraux de l’information, τα οποία σύντομα θα εκδώσουν τα συμπεράσματά τους, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την υιοθέτηση του νόμου για τις ψηφιακές υπηρεσίες, αλλά και σε επίπεδο ΟΟΣΑ με την πολύ σημαντική έκθεση Les faits sans le faux : Combating Misinformation, Strengthening the Integrity of Information, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάρτιο, και σε παγκόσμια κλίμακα με το Φόρουμ για την Πληροφόρηση και τη Δημοκρατία, τις πολλές πρωτοβουλίες των Reporter sans Frontières και την Παγκόσμια Διακήρυξη για την Ακεραιότητα της Διαδικτυακής Πληροφόρησης του Σεπτεμβρίου 2023. Η ευαισθητοποίηση υπάρχει, οι πρωτοβουλίες πολλαπλασιάζονται. Σε μια εποχή εντεινόμενων εκστρατειών παραπληροφόρησης που ενισχύονται από την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης, αυτό που απομένει είναι να προβλέψουμε τη χειραγώγηση της πληροφορίας, ώστε να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα, και να ευαισθητοποιήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους.
Το Κρεμλίνο έχει επίσης συχνά αυτοδηλητηριαστεί με τη δική του προπαγάνδα. Στην Ουκρανία, το Κρεμλίνο πίστευε ότι θα κέρδιζε μια γρήγορη νίκη, αλλά έκανε λάθος. Πίστευε ότι οι στρατιώτες του θα καλωσορίζονταν ως απελευθερωτές από τους ρωσόφωνους Ουκρανούς, αλλά τα γεγονότα απέδειξαν το αντίθετο. Το Κρεμλίνο πιστεύει τώρα ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει τις επιχειρήσεις προπαγάνδας του για να υπονομεύσει τα θεμέλια της δημοκρατίας μας. Εναπόκειται σε εμάς, συλλογικά, να του δείξουμε ότι, για άλλη μια φορά, κάνει λάθος.
Δημοσιεύτηκε στo Charlie Hebdo στις 7 Ιουνίου 2024
