Αποκέντρωση & Δημογραφία

του Νίκου Ντάσιου από το Άρδην τ. 136

Δημογραφική κατάρρευση & άνιση κατανομή
H μείωση των φορολογικών συντελεστών κατά δύο μονάδες, με επιπλέον σημαντικές μειώσεις για κάθε παιδί, και ο μηδενικός φόρος για εισοδήματα έως 20.000 ευρώ για τους πολύτεκνους που εξήγγειλε ο πρωθυπουργός στη ΔΕΘ, έδωσαν το στίγμα της ανάδειξης του δημογραφικού –έστω και καθυστερημένα–, ως βασικού ζητήματος της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης. Παράλληλα, η κατάργηση του ΕΝΦΙΑ για πρώτη κατοικία, από το 2027, σε χωριά κάτω των 1500 κατοίκων, σε συνδυασμό με τη μείωσή του κατά 30% σε ακριτικά νησιά κάτω των 20 χιλ. κατοίκων, αποτελούν ενδεικτικά μέτρα αντιμετώπισης της ερήμωσης της ηπειρωτικής ενδοχώρας και των νησιωτικών περιοχών που δεν αποτελούν τουριστικούς πόλους.
Επτακόσια δεκατέσσερα δημοτικά και νηπιαγωγεία θα τεθούν σε αναστολή τη φετινή σχολική χρονιά λόγω έλλειψης μαθητών σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, με τις εγγραφές νέων μαθητών να ανέρχονται στις 71 χιλιάδες, 45 χιλιάδες λιγότερες από την αντίστοιχη σχολική χρονιά 2010-2011. Η εξέλιξη αυτή είναι αποτέλεσμα της κατακόρυφης πτώσης των γεννήσεων μετά το 2009, της μαζικής φυγής των νέων στα χρόνια των μνημονίων, αλλά και πολλών οικογενειών μεταναστών –κυρίως Αλβανών– τα τελευταία χρόνια. Στη δημογραφική κάμψη θα πρέπει να προστεθεί η άνιση κατανομή του πληθυσμού στον ελλαδικό χώρο, όπου τα 5,9 εκατ. επί συνόλου 10,5 διαμένουν σε 100 από τους 13.586 οικισμούς –με υπερσυγκέντρωση σε Αθήνα & Θεσσαλονίκη, ενώ 838 οικισμοί δεν έχουν κανέναν κάτοικο (ΕΛΣΤΑΤ 2021). Ο συνδυασμός των παραπάνω παραγόντων στοιχειοθετεί τη σημαντικότερη πρόκληση της χώρας σ’ αυτόν τον αιώνα κι από την αντιμετώπισή της θα εξαρτηθεί η δυνατότητα αποτροπής των εθνικών απειλών, αλλά και η βιωσιμότητα που παραγωγικού και κοινωνικού μοντέλου την επόμενη δεκαετία.

Είναι επαρκή τα μέτρα της κυβέρνησης;
Θα αρκούσε άραγε η κατάργηση του ΕΝΦΙΑ για την επιλογή της μόνιμης εγκατάστασης νέων στα υπό ερήμωση χωριά σε μαζική κλίμακα; Όχι, καθότι μια τέτοια προοπτική προϋποθέτει ένα πλέγμα κινήτρων με έμφαση στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, εθνικό όραμα και αλλαγές στον αξιακό κώδικα των νέων. Γιατί, χωρίς αυτά, πως είναι δυνατόν ένας νεαρός να επιλέξει την ευθύνη τού να μεγαλώσει παιδιά, έναντι της ατομικής απόλαυσης χωρίς όρια; Ή πώς θα πεισθεί να επιλέξει τη συνέπεια, τη δέσμευση και τις αντιξοότητες των εργασιών στον πρωτογενή τομέα, έναντι της επιδοματικής διαβίωσης σε συνδυασμό με περιστασιακές δουλειές στην παραοικονομία ή με την εποχική απασχόληση στο κυρίαρχο τουριστικό μοντέλο; Ή ακόμα, γιατί μια νέα κοπέλα να υποστεί τη βάσανο της καθημερινής κριτικής των μικρών κοινωνιών, έναντι της ανωνυμίας και της ατομικής ελευθερίας των μεγάλων αστικών κέντρων, με διασύνδεση και προβολή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Ίσως, εάν η αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών συσχετιζόταν μονομερώς με οικονομικά μέτρα, ο δυτικός κόσμος, και δη τα πιο εύπορα κομμάτια του, να ήταν πρωταγωνιστές στις επιδόσεις της δημογραφίας. Συμβαίνει όμως το αντίθετο.
Το προσφάτως υλοποιούμενο πρόγραμμα του υπουργείου Οικογένειας για την παροχή έως 10.000€ για τη μόνιμη εγκατάσταση νοικοκυριών στον βόρειο Έβρο θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά εάν συνδυαζόταν μ’ ένα πλέγμα κοινωνικών υποδομών, προγραμμάτων ενίσχυσης νέων οικονομικών δραστηριοτήτων και, το σημαντικότερο, αν όλα αυτά συνδυάζονταν με μια ευρύτερη ευαισθητοποίηση για τη σημασία της μακροπρόθεσμης ανάσχεσης του οθωμανικού αναθεωρητισμού.
Το νέο πρόγραμμα της κοινωνικής αντιπαροχής για την κατασκευή, μέσω ΣΔΙΤ, νέων κατοικιών σε εγκαταλειμμένα στρατόπεδα, και την απόδοση του 75% αυτών για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών των τοπικών κοινωνιών, περιορίζεται σε μόλις τρία στρατόπεδα, ενώ δεν αντιμετωπίζει τις υψηλές τιμές των ενοικίων. Η αξιοποίηση των κλειστών σπιτιών στην περιφέρεια δεν μπορεί ν’ αντιμετωπιστεί μόνο με φορολογικά κίνητρα, αλλά προϋποθέτει την τακτοποίηση αυθαιρεσιών και τη διευθέτηση οικονομικών εκκρεμοτήτων με τις τράπεζες και τα funds, με την ενεργό συμμετοχή των ΟΤΑ, των πολεοδομιών και του Κτηματολογίου. Απαιτεί επίσης ένα σχέδιο αξιοποίησής τους με νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως π.χ. την παραχώρησή τους σε νέους κατοίκους με δέσμευση την ανακαίνισή τους (Ν. Ιταλία) ή την κρατική επιδότηση της ανακαίνισης από κοινωνικούς συνεταιρισμούς σε μικρούς οικισμούς (Γερμανία).
Η αναμόρφωση των κέντρων υγείας με χρήματα από το Ταμείο Ανάκαμψης, όπως και η κάλυψη όλων των κενών θέσεων των μονοθέσιων σχολείων από αναπληρωτές μέσω ΕΣΠΑ, παρά το θετικό τους αποτύπωμα, παραμένουν μέτρα ελλιπή, καθώς δεν εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλέγμα μέτρων τοπικής ανάταξης με πολυλειτουργικά κοινωνικά κέντρα (φινλανδικό μοντέλο), φορολογικά κίνητρα και δεσμευτικές υποχρεώσεις για τους ωφελούμενους, υποδομές όπως αυτές για τη διαχείριση του νερού ή νέες ενεργειακές κοινότητες, όπως σωστά επισήμανε στην αντίστοιχη ομιλία του στη ΔΕΘ ο Ν. Ανδρουλάκης.

Μικρή και αποκεντρωμένη παραγωγή
Στο πεδίο των μεταφορικών υποδομών μετά την πρόοδο του οδικού δικτύου, η επέκταση του σιδηροδρόμου στη Δυτική Ελλάδα και στην Ήπειρο θα αποτελούσε σημαντικό κίνητρο εγκατάστασης νέων οικογενειών και ηλικιωμένων. Η μαζική χρήση του υδροπλάνου (Καναδάς) θα βοηθούσε στη μόνιμη εγκατάσταση σε νησιωτικές ή απομονωμένες περιοχές, συντελώντας στη μεταφορά ανθρώπων, τροφίμων και φαρμάκων.
Η επέκταση του γρήγορου και δωρεάν ίντερνετ σε μικρούς οικισμούς –στο οποίο έχουν επενδύσει μαζικά οι Σκανδιναβικές χώρες–, σε συνδυασμό με την παραγωγή και αποθήκευση της ενέργειας από ΑΠΕ, θα εξυπηρετούσε τόσο την ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, από το πότισμα, το ράντισμα και την καταπολέμηση των ζιζανίων με μικρά αυτοκινούμενα τρακτέρ, μέχρι την παραγωγή ντρόουν με ενσωματωμένη AI. Οι ψηφιακές εφαρμογές επιτρέπουν σημαντικές διαγνώσεις μέσω της τηλεϊατρικής ή ακόμα και την παρακολούθηση πολιτιστικών γεγονότων, συνεδρίων και εκπαιδευτικών σεμιναρίων.
Ο πολιτισμός και η Ιστορία είναι ίσως τα πιο κομβικά συγκριτικά πλεονεκτήματα για την αναγέννηση της ελληνικής υπαίθρου. Δεκάδες πρωτοβουλίες που περιλαμβάνουν επιχειρηματικότητα, πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δράσεις έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, με φεστιβάλ όπως το Sarista στο εγκαταλειμμένο χωριό Παλιά Βλαχάτα Σάμης, στην Κεφαλονιά, ή το «Φαερόπ» στην Ξάνθη για την αναβίωση της παραγωγικής και βιομηχανικής κληρονομιάς και του συνεργατισμού από τη νεοσύστατη ΑΜΚΕ Παστάλι, εμπνευσμένη από την παράδοση των καπνεργατών και τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή.
Ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που θα αξιοποιεί τις δυνατότητες της μικρής και αποκεντρωμένης παραγωγής είναι σήμερα εφικτό και επιβεβλημένο λόγω των οικολογικών ορίων της αστικοποίησης και του υπερτουρισμού, σε συνθήκες κλιματικής κρίσης. Γιατί το στοίχημα της αποκέντρωσης θα κριθεί εν τέλει από το αν κάποτε το πολιτικό σύστημα θα επιλέξει κατά προτεραιότητα την αποσυμφόρηση της υδροκέφαλης πρωτεύουσας της Αθήνας, εκκινώντας από τις κρατικές υπηρεσίες που συντηρούν και αναπαράγουν το σύστημα διαπλοκής και διαφθοράς. Και θα το επιλέξει εάν αυτό αποτελέσει το αίτημα μιας κοινωνικής πλειοψηφίας που θα συλλάβει τον παραλογισμό της απώλειας της ζωής στο καθημερινό μποτιλιάρισμα του Κηφισού ή τον κίνδυνο της ανθρώπινης ζωής όταν μόλις φέτος προκλήθηκαν επιπλέον 630 θάνατοι στο Λεκανοπέδιο έναντι 808 στη χώρα, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών του καλοκαιριού (Πηγή: London School of Hygiene and Tropical Medicine). Ή θα επιβληθεί με βίαιο τρόπο, εφόσον συνεχιστεί η ανησυχητική μείωση των διαθεσίμων αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες που τροφοδοτούν το λεκανοπέδιο….