Επίσκεψη Πούτιν στην Τουρκία: Πώς η ουκρανική κρίση συναντά την Ανατολική Μεσόγειο

675

Του Κώστα Ράπτη από το capital.gr

Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας με την Τουρκία δεν συγκαλεί στις αρχές Δεκεμβρίου μόνο η Ελλάδα – το ίδιο διάστημα πρόκειται να συνεδριάσει, για πέμπτη φορά στα χρονικά, στην Άγκυρα το αντίστοιχο σχήμα της γειτονικής χώρας με την Ρωσία.

Δεχόμενος προ ημερών τα διαπιστευτήρια του νέου Τούρκου πρεσβευτή στη Μόσχα, ο Vladimir Putin μίλησε με θερμά λόγια για τις σχέσεις του με την τουρκική ηγεσία και τον Tayyip Erdogan προσωπικά και δήλωσε ότι προσβλέπει στην επικείμενη συνεδρίαση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ρωσίας-Τουρκίας για το “άνοιγμα νέων οριζόντων” στις διμερείς σχέσεις.

Ωστόσο, στο βαρύ κλίμα που έχουν δημιουργήσει τόσο η ουκρανική όσο και η μεσανατολική κρίση οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από εξαιρετική αμφισημία – ακροβατώντας ανάμεσα στην αμοιβαία επιθυμητή σύμπραξη και τον αντικειμενικά προδιαγεγραμμένο ανταγωνισμό.

Αποτελούν, άλλωστε, μόνο μία, έστω και σημαντική ψηφίδα, ενός διαρκώς μεταλλασσόμενου μωσαϊκού που εκτείνεται από τις στέππες μέχρι τα θερμά ύδατα της Μεσογείου.

Αλληλεξάρτηση και τριβές

Σε πρώτο επίπεδο, η οικονομική σύμπραξη των δύο χωρών δημιουργεί στενή αλληλεξάρτηση: η Τουρκία αποτελεί τον δεύτερο εμπορικό εταίρο της Ρωσίας (μετά την Γερμανία) και τον πρώτο στον τομέα των υπηρεσιών. Εξαρτάται ενεργειακά από το ρωσικό φυσικό αέριο και φιλοξενεί κάθε χρόνο ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό Ρώσων τουριστών. Τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες δραστηριοποιούνται στον ρωσικό χώρο, ενώ εξετάζεται η επέκταση της συνεργασίας στον χώρο της πυρηνικής ενέργειας. Ο όγκος των διμερών συναλλαγών έφθασε το 2013 τα 32 δισ. δολάρια.

Άλλωστε, παρά τις επικρίσεις της για την απέλαση ή φυλάκιση ηγετών των Τατάρων της Κριμαίας μετά την προσάρτηση της χερσονήσου, η Τουρκία απείχε θεαματικά από τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, προσβλέποντας προφανώς στο μερίδιο αγοράς που κάλυπταν τα ευρωπαϊκά αγροτικά προϊόντα.

Ωστόσο, η Ρωσία δεν λησμονεί ότι η Τουρκία είναι μία χώρα του ΝΑΤΟ, που μάλιστα φιλοδοξεί να αποτελέσει τον κρίσιμο κόμβο στο σχέδιο “απεξάρτησης” της Ευρώπης από τις ρωσικές ενεργειακές πηγές. Επιπλέον, οι δύο κοινωνίες δεν διαπνέονται από μεγάλη αμοιβαία συμπάθεια – αν κρίνουμε τουλάχιστον από την τελευταία έρευνα Global Attitudes του Ινστιτούτου Pew, όπου μόνο το 16% των Τούρκων εξέφρασε θετική γνώμη για την Ρωσία.

Κυρίως, όμως, τα μεγαλύτερα εμπόδια είναι πολιτικά – και απέκτησαν μεγαλύτερη βαρύτητα τα τελευταία χρόνια.

Αν η εμμονή της Άγκυρας με την ανατροπή του Bashar al Assad στη Δαμασκό συναντά προς το παρόν την επιφύλαξη της Ουάσιγκτον, στην περίπτωση της Μόσχας αυτό μεταφράζεται σε πάγια και σθεναρή αντίθεση. “Δυστυχώς διαφωνούμε. Συζητήσαμε για αυτό πολλές φορές, αλλά χάσαμε τον χρόνο μας” εκμυστηρεύθηκε o Erdogan στους δημοσιογράφους κατά την πτήση της επιστροφής από την Εσθονία στις 25 Οκτωβρίου.

Η διαφωνία δεν είναι φιλολογική: η Ρωσία εξακολουθεί να εξοπλίζει τις συριακές κυβερνητικές δυνάμεις και να προβάλλει, όποτε χρειάζεται,. βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υπέρ της Δαμασκού, ενώ η Τουρκία αποτελεί τη χώρα-κλειδί για την στήριξη των αντικυβερνητικών ενόπλων στη Συρία – “μετριοπαθών” και “εξτρεμιστών”.

Η συριακή κρίση συναντά το Κυπριακό

Η Μόσχα αποδεικνύεται πιστή στις παραδοσιακές της φιλίες και σε ό,τι αφορά την Κύπρο. Κατά τη Συνάντηση Ασίας-Ευρώπης στο Μιλάνο τον Οκτώβριο ο Vladimir Putin έδωσε μήνυμα στήριξης στον Νίκο Αναστασιάδη. Μάλιστα, δεν περιορίσθηκε, όπως οι δυτικές δυνάμεις, στην επιβεβαίωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Λευκωσίας στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη, αλλά χαρακτήρισε απαράδεκτη οποιαδήποτε παραβίαση αυτών των δικαιωμάτων (ήτοι τις έρευνες του τουρκικού πλοίου Barbaros).

Συριακή κρίση και Κυπριακό “συναντήθηκαν” άλλωστε στην πρωτοβουλία της Ρωσίας να διεξαγάγει τον Οκτώβριο, με την άδεια της Λευκωσίας, μεγάλες ναυτικές ασκήσεις στην θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κύπρου και Συρίας.

Επιστροφή στον Nasser;

Όμως, η νεοψυχροπολεμική επιδείνωση των σχέσεων της Ρωσίας με τη Δύση ανοίγει ακόμη περισσότερα “μέτωπα” στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Αίγυπτος του στρατάρχη Sisi ήταν η πρώτη που δέχθηκε (με μεγάλη ικανοποίηση) το έντονο φλερτ της Μόσχας – σε μία συγκυρία κατά την οποία η Ουάσιγκτον αντιμετώπιζε αν μη τι άλλο “προβλήματα εικόνας” στην ανοιχτή στήριξη μιας αιμοσταγούς δικτατορίας. Όμως η Ρωσία του Putin δεν είχε τέτοιες αναστολές μπροστά στο όραμα να αποκτήσει, για πρώτη φορά μετά τον θάνατο του Nasser, ουσιαστική πρόσβαση στη χώρα του Νείλου. Επιπλέον, καμία εκδοχή πολιτικού Ισλάμ, οσοδήποτε μετριοπαθούς, δεν την έθελξε ποτέ – ούτε όταν η διεθνής κοινότητα χαιρέτιζε την “Αραβική Άνοιξη”.

Αλλαγή τόνου στο Μεσανατολικό

Με το Ισραήλ, πάλι, οι δεσμοί είναι δεδομένοι – και μόνο για τον λόγο ότι στο εβραϊκό κράτος κατοικεί ένα εκατομμύριο πρώην πολιτών της Σοβιετικής Ένωσης, εν οίς, χαρακτηριστικά, και ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών Avigdor Lieberman.. Η δε στάση της Ρωσίας στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση χαρακτηριζόταν (ως χώρας με ιδιαίτερες αντιτρομοκρατικές ευαισθησίες και με ισότιμη συμμετοχή στο “κουαρτέτο” για το Μεσανατολικό) από αυστηρή ουδετερότητα και εμμονή στην “πολιτικά ορθή” διεθνή συναίνεση. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα κάτι αλλάζει, όπως έδειξε και η πρόσφατη ομιλία του Putin στο Valdai Club, καθώς και η εισήγηση-ποταμός του επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Segey Lavrov στο συνέδριο του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής στις 22 Νοεμβρίου στη Μόσχα.

“Το Μεσανατολικό είναι κύρια πηγή αποσταθεροποίησης όχι μόνο στην περιοχή, αλλά στον κόσμο, Η ταπείνωση οποιοδήποτε λαού είναι πηγή αποσταθεροποίησης και πρέπει να σταματήσει” ανέφερε ο Ρώσος πρόεδρος, ενώ ο υπουργός του σε υψηλούς τόνους παρατήρησε ότι το ζήτημα δεν μπορεί να μένει παγωμένο για 70 χρόνια και εκάγχασε με την προσπάθεια των Αμερικανών επί 9 μήνες το 2013 να αναβιώσουν την ειρηνευτική διαδικασία μόνο και μόνο για την εγκαταλείψουν χάριν της επικέντρωσης στον “πυρηνικό φάκελο” του Ιράν.

Ασφαλώς, η Μόσχα επιθυμεί να “στεγανοποιήσει” τις σχέσεις της με το Ισραήλ (ιδίως τις οικονομικές που μεταξύ 2009 και 2013 διπλασιάσθηκαν στα 3,5 δισ δολάρια), από τις επίσης θερμές, κατά παράδοση, σχέσεις με τους Παλαιστινίους (λ.χ. ο Mahmud Abbas έχει επισκεφθεί τη Μόσχα 10 φορές από το 2005). Ωστόσο, ο πολλαπλασιασμός των ρωσικών επικρίσεων έναντι του Ισραήλ πιθανότατα δεν είναι άσχετος από τις προσπάθειες του φιλο-ισραηλινού λόμπι των ΗΠΑ να αποβεί άκαρπη η διαπραγμάτευση του Ιράν με την ομάδα “5+1”, όπου συμμετέχει εποικοδομητικά και η Ρωσία. Ενδεχομένως, δε, να μην είναι άσχετος και με τις προσπάθειες των ίδιων λόμπι (ως εχόντων ιδιαίτερο κύρος στα ζητήματα του αντισημιτισμού) να υποβαθμίσουν την καταλυτική παρουσία εθνικιστικών και νεοναζιστικών δυνάμεων στο Κίεβο – την οποία η Μόσχα δεν παύει ποτέ να επικαλείται.

Το Ισλαμικό Κράτος

Πάνω απ΄ όλα, όμως, η στάση της Ρωσίας στα ζητήματα της Ανατολικής Μεσογείου χρωματίζεται από την ανάδυση του Ισλαμικού Κράτους – το οποίο αντιμετωπίζει όχι απλώς ως περιφερειακή, αλλά ως εθνική απειλή, δεδομένου του αριθμού των Τσετσένων που πολεμούν στις τάξεις των τζιχαντιστών.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Μόσχα δεν ξεχνά τις απειλές κατά τις ασφάλειας των Ολυμπιακών Αγώνων του Sochi ο τότε επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Σαουδικής Αραβίας πρίγκηπας Bandar, ομολογώντας έτσι, σε ιδιαίτερη συνάντηση στην οποία επιχείρησε να μεταστρέψει τον Putin έναντι της Συρίας, ότι το βασίλειο ελέγχει την τσετσενική τρομοκρατία. Και ασφαλώς, η ρωσική πλευρά παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον το “θρίλερ” της δολοφονίας του εγκατεστημένου την Τουρκία Τσετσένου ακτιβιστή Medet Onlu, ο οποίος, κατά την οικογένειά του εξοντώθηκε λόγω της αντίθεσής του στην στρτολόγηση συμπατριωτών του στο συριακό αντάρτικο με την ανοχή των τουρκικών αρχών.

Ρώσοι αναλυτές περνούν σταδιακά από το να αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα των αμερικανικών πληγμάτων κατά του Ισλαμικού Κράτους στην ανοιχτή καταγγελία ότι η Ουάσιγκτον αξιοποιεί τους τζιχαντιστές. Ο δε Lavrov ανέφερε ότι η “ιδεολογική προσκόλληση” των Αμερικανών στην απονομιμοποίηση του Assad (όταν σε άλλες περιπτώσεις έχουν τον πραγματισμό να συνομιλούν και με τους Ταλιμπάν), τον οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η παρούσα στρατιωτική επιχείρηση δεν έχει ως στόχο το Ισλαμικό Κράτος όσο την προετοιμασία της αλλαγής καθεστώτος στη Δαμασκό.

Μάλιστα ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών προανήγγειλε ότι στην προσεχή σύνοδο του ΟΑΣΕ στη Βασιλεία θα θέσει ζήτημα καταπολέμησης της Χριστιανοφοβίας και εξέφρασε την απορία του για το ότι οι χώρες της Ε.Ε. αισχύνονται να συζητήσουν το ξερίζωμα των αρχαίων χριστιανικών πληθυσμών της Μέσης Ανατολής.