Ένα άγνωστο έγκλημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Του Μάριου Νοβακόπουλου* από την Ρήξη φ. 154
Οι μεγάλες γενοκτονίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ού αιώνος ακόμη στοιχειώνουν την παγκόσμιο ιστορία, ειδικά δε τις μνήμες και την ταυτότητα των λαών-θυμάτων τους. Όλη η υφήλιος γνωρίζει για τη σφαγή και τον εκτοπισμό των Αρμενίων μεσούντος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ τον τελευταίο καιρό αυξάνεται η δημοσιότητα για τα δεινά των Ελλήνων, οι οποίοι εξολοθρεύτηκαν, εκτοπίστηκαν και ξεριζώθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες την ίδια περίοδο μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Πολύ λιγότεροι όμως γνωρίζουν την τρίτη εθνότητα η οποία στοχοποιήθηκε από τους Νεοτούρκους ως ξένο και επικίνδυνο σώμα προς εξάλειψη. Μιλάμε για τους Ασσυρίους.
Οι Ασσύριοι είναι έθνος με αρχαίες ρίζες, το οποίο κατοικούσε στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ειδικά στη Συρία, τη Μεσοποταμία και την Περσία. Όπως τους γνωρίζουμε σήμερα, σχηματίστηκαν από τη διατήρηση της αραμαϊκής γλώσσης και της χριστιανικής θρησκείας υπό μουσουλμανικό έλεγχο. Η ασσυριακή εκκλησία διατήρησε το δόγμα του Νεστορίου, αποκομμένη από την ελληνική Ορθοδοξία. Κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα ο νεστοριανισμός γνώρισε εντυπωσιακή εξάπλωση στην Ασία, φθάνοντας ως την Κίνα και τις Ανατολικές Ινδίες. Η πρόοδος αυτή όμως ανασχέθηκε από τις επιδρομές των Μογγόλων, καθιστώντας τους Ασσυρίους μία μικρή, απομονωμένη μειονότητα, χωρίς πολιτική ισχύ. Αργότερα ένα κομμάτι των Ασσυρίων χριστιανών προσχώρησε στον ανατολικό καθολικισμό (Ουνία), οπότε ονομάστηκαν Χαλδαίοι. Ομάδα συγγενής γλωσσικά και πολιτισμικά με τους Ασσυρίους ήταν οι Σύροι ορθόδοξοι (αντιχαλκηδόνιοι-ιακωβίτες), οι οποίοι ήταν διακριτοί εκκλησιαστικά, αλλά κατοικούσαν σε παραπλήσιες περιοχές.
Στα τέλη του 19ου, αρχές του 20ού αιώνος, ο ασσυριακός-συριακός πληθυσμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αριθμούσε μεταξύ 600 χιλιάδων και ενός εκατομμυρίου. Ήταν συγκεντρωμένοι στην περιοχή του Ντιγιάρμπακιρ και της Μεσοποταμίας, του Χάκαρι και των λιμνών Βαν και Ουρμία (στην περσική πλευρά των συνόρων). Η άνοδος του τουρκικού εθνικισμού και η ανασφάλεια από την ευημερία των χριστιανικών μειονοτήτων δεν τους άφησε ανεπηρέαστους – χιλιάδες Ασσύριοι σφαγιάστηκαν από Κούρδους ατάκτους στις διαβόητες σφαγές του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ το 1895-96. Γενικά οι Ασσύριοι, όντας απομακρυσμένος, αγροτικός πληθυσμός, χωρίς δικό τους κράτος και χωρίς σημαίνοντα ρόλο στην οικονομία, θεωρήθηκαν λιγότερο επικίνδυνοι από τους Έλληνες και τους Αρμενίους, οπότε η δίωξή τους ήταν λιγότερο συστηματική και περισσότερο υπόθεση τοπικών αρχών παρά κεντρικού σχεδιασμού από την Κωνσταντινούπολη.
Το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε την Οθωμανική Αυτοκρατορία αντιμέτωπη με τη Ρωσία, η οποία σημείωσε επιτυχίες στον Καύκασο και τη βόρειο Μικρά Ασία. Φοβούμενοι πως ο τοπικός χριστιανικός πληθυσμός θα λειτουργούσε ως «Πέμπτη φάλαγγα», οι Νεότουρκοι αποφάσισαν τον εκτοπισμό των Αρμενίων και Ασσυρίων της Ανατολής. Ξεκίνησε και εκεί η τραγωδία, πικρά γνωστή σε μας από τις εμπειρίες των Ελλήνων. Πληθυσμοί ολοκλήρων περιοχών εξαναγκάστηκαν σε εξοντωτικές πορείες στην έρημο, οι άνδρες εκτελούνταν ομαδικά, γυναίκες βιάζονταν, περιουσίες λεηλατούνταν, πτώματα σκυλεύονταν και ακρωτηριάζονταν. Ένα μεγάλο τμήμα του ασσυριακού πληθυσμού προσπάθησε να βρει καταφύγιο στην Περσία, πάνω από 65.000 όμως βρήκαν τον θάνατο στη διαδρομή ή με την άφιξή τους, από την πείνα, τη δίψα και τις ασθένειες. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στη σύλληψη και εκτέλεση της θρησκευτικής ηγεσίας και των ανωτέρων οικονομικών στρωμάτων, φυσικών ηγετών της κοινότητος.
Δεν επρόκειτο να δεχθούν τη μοίρα τους αμαχητί. Για καιρό ένα άγριο αντάρτικο κράτησε τα τελευταία ασσυριακά χωριά στα βουνά του Χάκαρι, μέχρις ότου οι Οθωμανοί να καταφέρουν να το διαλύσουν και να εξοντώσουν τους κατοίκους. Ασσύριοι εθελοντές πολέμησαν στο πλευρό των Ρώσων, έμειναν όμως ανυπεράσπιστοι μετά τη ρωσική υποχώρηση. Όταν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε, εκατοντάδες χιλιάδες Ασσύριοι είχαν βρει τον θάνατο και ακόμη περισσότεροι είχαν γίνει πρόσφυγες. Ο αριθμός των νεκρών διαφέρει από πηγή σε πηγή, γενικότερα όμως υπολογίζεται περί τις 300-400.000. Η γη που κατοικούσαν αποικήθηκε από κουρδικές φυλές, οι οποίες είχαν πρωταρχικό ρόλο στην εκτέλεση της γενοκτονίας.
Τα βάσανα των Ασσυρίων δεν έληξαν με την πτώση των Οθωμανών. Το 1933, 3.000 σφαγιάστηκαν από ιρακινές πολιτοφυλακές. Τις ακόλουθες δεκαετίες ένα πολύ μεγάλο μέρος τους, όπως συνέβη σε όλους τους χριστιανούς της Ανατολής, μετανάστευσε στην Ευρώπη και την Αμερική. Το 2003, όταν οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ, οι Ασσύριοι εκεί αριθμούσαν 1,5 εκατομμύριο ή 8% του όλου πληθυσμού. Ύστερα από τον εμφύλιο πόλεμο και την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους, η φυγή εντάθηκε: δεν έχουν απομείνει ούτε 150.000.
* Διεθνολόγος
