του Ανδρέα Κυράνη, από το Άρδην τ. 96, Μάρτιος-Μάιος 2014
Για να μιλήσεις για εναλλακτικό παραγωγικό μοντέλο, οφείλεις να προσδιορίσεις επακριβώς την ειδοποιό διαφορά του από το κυρίαρχο. Το παραγωγικό μοντέλο συνιστά τον τεχνικό τρόπο συγκρότησης και συγκράτησης σχέσεων, τον τεχνικό τρόπο συγκρότησης του εκάστοτε «κοινωνικού». Αυτή είναι και η κατ εξοχήν πλευρά του παραγωγικού μοντέλου που οι εκάστοτε εξουσίες επιμελώς αποσιωπούν και αποκρύπτουν.
Το κυρίαρχο παραγωγικό μοντέλο καταδηλώνει και αποτυπώνει με τον πιο διαυγή υλικό τρόπο, μια μακραίωνη ιστορία συγκρότησης αυταρχικών σχέσεων, που εγκλωβίζει και καταστρέφει δημιουργικές κοινωνικές δυνάμεις αντί να τις απελευθερώνει, που ακυρώνει βάναυσα την ελευθερία των ανθρώπων στη σκέψη και την πράξη αντί να την ενισχύει.
Με αυτή την έννοια, το αίτημα για ένα εναλλακτικό παραγωγικό μοντέλο είναι κατ’ εξοχήν ένα αίτημα δημοκρατίας, ένα διακύβευμα πρακτικό, και μαχητό, για την εποχή μας και τη χώρα μας.
Η βιομηχανία, μια συγκεκριμένη και όχι μοναδική ιστορικά μορφή μεταποίησης με τη βοήθεια της μηχανής, αναπτύχθηκε στη Δύση. Τότε, ή ακριβέστερα λίγο πριν, στην Αναγέννηση, συγκροτείται η βούληση «μεταποίησης» του ίδιου του ανθρώπινου είδους, πέραν της φύσης, γεγονός που συνιστά ιστορική μετάλλαξη. Εκείνο που αρχίζει τότε να τελειώνει είναι η συνείδηση της όποιας ιερότητας φύσης και ανθρώπου, ή καλύτερα η ανάδυση της μηχανής σε υπέρτατη θεότητα, πάνω από φύση και ανθρώπους.
Ας παραθέσουμε εν τάχει κάποια κομβικά ιστορικά βήματα που συγκροτούν την υλική βάση, προκειμένου η βιομηχανική επανάσταση να δυνηθεί να αναπτυχθεί:
– Αποικιοκρατία, βίαιη υφαρπαγή πλούτου από την περιφέρεια και συγκέντρωσή του στα εκάστοτε δυτικά κέντρα, γέννηση του καπιταλισμού.
– Αναγέννηση, η θεότητα μηχανή γεννιέται, η φύση απομυθοποιείται και παγιδεύεται στην προβολή της εκάστοτε εικόνας- εξουσίας του ανθρώπου πάνω της.
– Βιομηχανική επανάσταση και βιομηχανική πόλη, βίαιη ερήμωση της υπαίθρου, βίαιη αστικοποίηση, καταμερισμός εργασίας, γκέτο ξεκομμένων από τη γη τους εξαθλιωμένων ανθρώπων, που συνιστούν το πρώτο φθηνό εργασιακό δυναμικό.
– Τεϊλορισμός, φορντισμός, καταστροφή και εξοβελισμός της μαστορικής από την παραγωγική διαδικασία, αποξένωση του παραγωγού από το προϊόν του, γέννηση του τεχνοκρατισμού, παράκαμψη της συσσωρευμένης λαϊκής γνώσης αιώνων από την επιστήμη, κεντρικός σχεδιασμός της παραγωγής, μαζικό προϊόν, μεροκάματο, μονοκαλλιέργεια, ντιζάιν, μάρκετινγκ, μπραντ-νέιμ, βιομηχανικός εργάτης-ανθρωπος μηχανή παραγωγική και καταναλωτική δύναμη, κοσμοπολιτισμός, κορπορατισμός, μοντερνισμός, σοσιαλδημοκρατία, Οκτωβριανή Επανάσταση, κονστρουκτιβισμός, υπαρκτός σοσιαλισμός, κεϋνσιανισμός, φασισμός, η πόλη σαν μηχανή εξάρτημα της βιομηχανίας.
– Τρίτη βιομηχανική επανάσταση, ο αυταρχισμός ενισχύεται, ενώ κατ’ επίφαση υποχωρεί, ρομποτική, μεταμοντερνισμός, προσωπικός υπολογιστής, κοινωνία της πληροφορίας, ευέλικτη κατασκευαστική τεχνολογία, τρισδιάστατη εκτύπωση, υποκατάσταση του εργάτη από τη μηχανή, πτώχευση της αστικής δημοκρατίας, παγκοσμιοποίηση, χρηματοπιστωτική οικονομία, αυτόματη παραγωγή κέρδους, αμφισβήτηση του έθνους-κράτους, τριτογενής τομέας, η μεταποίηση στις αναδυόμενες οικονομίες. Μια καθολική αυτόματη μηχανική συνθήκη, προϊόν μιας τεχνητής, δήθεν, νοημοσύνης, επιχειρεί να προδιαγράψει ένα νέο είδος ανθρωποειδούς, αφού καταστρέψει την ιστορική πολύτροπη νόηση και πρακτική.
Ένα πράγμα είναι πλέον από βέβαιο. Η βιομηχανική επανάσταση, πίσω από τις λαμπερές τεχνολογικές της αριστείες, συνιστά μια διαδρομή εχθρική στην ιστορική μας ταυτότητα, ανενδοίαστα αυταρχική και υπερσυγκεντρωτική, που κρύβει πίσω της απύθμενη βία, δυστυχία και ποταμούς ανθρώπινου πόνου και αίματος.
Τι σημαίνει ενδογενής παραγωγική ανασυγκρότηση;
Επειδή οι κοινωνίες θέτουν ζητήματα που μπορούν να επιλύσουν, το ζήτημα ενός άλλου παραγωγικού μοντέλου σήμερα, μοντέλου επί της ουσίας κοινωνικού, δημοκρατικού και αποκεντρωτικού, τίθεται επειδή υφίστανται από τα πράγματα οι βάσιμες ενδείξεις επιτυχίας του. Δεν θα επισυμβεί αν δεν ξετυλίξουμε το κουβάρι της ιστορίας ακολουθώντας τον μίτο της Αριάδνης, την ακριβώς αντίστροφη δηλαδή πορεία, επιχειρώντας να ξαναπλέξουμε το πουλόβερ από την αρχή, αναστρέφοντας ή ανατρέποντας, ένα προς ένα, τα ιστορικά δεδομένα που μας οδήγησαν μέχρι εδώ. Αυτό το ανάστροφο περιδιάβασμα της ιστορίας σκιαγραφεί, ενδεχόμενα, το ψηφιδωτό μιας άλλης εικόνας του δικού μας αύριο.
α. Γενική αρχή
Ο μόνος δρόμος που διαθέτει ένας μικρός λαός είναι εκείνος της αξιοποίησης των ρωγμών, κενών και αντιθέσεων των αντιπάλων του.
β. Για την υπερκυριαρχία της
χρηματοπιστωτικής συνθήκης
Το τέρας της παγκόσμιας πλασματικής οικονομίας είναι εχθρός κάθε έθνους, δημοκρατίας και κοινωνίας. Οφείλουμε να κινηθούμε ενισχύοντας την πραγματική οικονομία, ει δυνατόν, παντελώς ερήμην του.
– Ο δανεισμός και οι λεγόμενες αγορές δεν πρέπει να μας αφορούν, αν πράγματι θέλουμε να πατήσουμε σε δικά μας πόδια.
– Οφείλουμε να αναπτύξουμε αποτελεσματικούς εθνικούς μηχανισμούς άμυνας.
– Οφείλουμε να στηρίξουμε την πραγματική οικονομία με εναλλακτικά χρηματοπιστωτικά εργαλεία, που θα συστήσουμε με μαεστρία και σοφία.
– Η σαφής κατανόηση και συναίσθηση των πραγματικών συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων και η μεταξύ μας εμπιστοσύνη, στα πλαίσια ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, συνιστούν το δικό μας αντίπαλο δέος.
– Το κεφάλαιο είναι το τελευταίο προαπαιτούμενο μιας αποκεντρωμένης, ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης.
γ. Δημοκρατία
και εθνική ανεξαρτησία.
Δημοκρατία δεν υφίσταται ερήμην ζητημάτων που αφορούν στην ιστορική ταυτότητα των κοινωνιών. Οι έννοιες του έθνους, του λαού και της πατρίδας συνιστούν το συνεκτικό υλικό στη συναίσθηση ενός κοινού σήμερα, που δεν διαθέτει αύριο χωρίς συλλογικό χθες.
Είναι αδύνατον δε να θέσεις ζήτημα εθνικής ανεξαρτησίας, αν δεν διαθέτεις πραγματική αυτοδύναμη παραγωγική υπόσταση.
Η εθνική ανεξαρτησία, η αυτοδύναμη παραγωγική υπόσταση και η δημοκρατία είναι ζητήματα σε απόλυτη αλληλεξάρτηση. Με αυτή την έννοια, το παραγωγικό μας ζήτημα ανάγεται σε ύψιστο πολιτικό ζήτημα, με συγκεκριμένη τεχνική ταυτοτική υπόσταση. Είναι ένα στοίχημα αναστροφής της πρόσφατης ιστορίας μας, με τη ριζική μεταφορά πόρων από τα όποια κέντρα στην όποια περιφέρεια, ώστε να συνδιαχειριστούμε τις διάσπαρτες και πολυπρόσωπες πολυτιμότητές της.
δ. Για το παραγωγικό μοντέλο
Το κυρίαρχο παραγωγικό μοντέλο επικαλείται εσχάτως μια ψευδεπίγραφη αποκέντρωση, μέσω των περίφημων υπερεθνικών «κλάστερ». όπου το μεγάλο είναι εκείνο που δημιουργεί το μικρό, σαν δικό του εξάρτημα. Εμείς οφείλουμε, λειτουργώντας ανάστροφα, να δημιουργήσουμε το μεγάλο από την ευφυή σύνθεση του μικρού, αναγάγοντας σε υπέρτατη αξία τη μικρή και πολυποίκιλη περιφερειακή πραγματικότητα του τόπου μας.
Μια άλλη βιομηχανία για μας, σημαίνει μια μηχανή-εργαλείο συγκρότησης εναλλακτικών παραγωγικών σχέσεων, στην υπηρεσία της κοινότητας και της περιφέρειας, με την πλήρη αντιστροφή της κλασικής της σημασίας. Σε έναν τόπο σαν τον δικό μας, η τεχνολογική επανάσταση μπορεί να στηρίξει το όραμα μιας εν δυνάμει κοινωνίας ελεύθερων παραγωγών, έναν σύγχρονο, υγιή μικροϊδιοκτητικό τρόπο παραγωγής, τρόπο ακόμη εμπεδωμένο στη μεγίστη πλειοψηφία της κοινωνίας.
ε. Το παραγωγικό μας ζήτημα
Είναι αδύνατον να μιλήσεις για παραγωγή χωρίς μια σχέση μαζί της βαθιά βιωματική, χωρίς να αναδείξεις τους ίδιους τους παραγωγούς σε πρωταγωνιστές. Αυτό προϋποθέτει την κατανόηση, επιβεβαίωση και εμπέδωση της ιδιαιτερότητας της δικής σου τεχνικής και παραγωγικής ταυτότητας, του δικού σου ολοζώντανου τεχνικού πολιτισμού.
στ. Η μαστορική
Η τεχνική μας ταυτότητα δεν εγγράφεται στο δυτικό πρότυπο. Στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ φορντικό μοντέλο, κυριαρχεί ο μάστορας-τεχνίτης, σπανίζει το είδος βιομηχανικός εργάτης και οι παραγωγικές σχέσεις στηρίζονται στη μικρή ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Η παραγωγική μας υπόσταση παρακολουθεί τους δείκτες της εθνικής μας ανεξαρτησίας.
Ο τεχνικός μας πολιτισμός, όντας το πεδίο μιας διαχρονικά εκδηλωμένης, εμπεδωμένης, εμπράγματης άμυνας και αντίστασής μας σε κάθε ξένο εισβολέα, κατοικεί προνομιακά και επίμονα στη λαϊκή συνείδηση. Κατοικεί σαν «καημός της ρωμιοσύνης», σαν ρωμαλέα αυτεξούσια συναίσθηση και πεποίθηση της δυνατότητας ενός άλλου δύσκολου, αλλά νικητήριου δρόμου. Κατοικεί ζάμπλουτος στη ζωντανή παράδοση της μηχανουργίας και της μαστορικής.
Κατοικεί σαν δικός μας τεχνικός τρόπος, που τον σημαδεύει η πατέντα, μια πολύτροπη νοητική ικανότητα, που δεν υποτιμά ούτε αγνοεί τον κανόνα και τους φυσικούς φορείς του, δηλαδή τη λόγια γνώση-επιστήμη, που αυτοπραγματώνεται όμως μόνο, όταν συνιστά σαφή εξαίρεση στον κανόνα. Η μαστορική υφίσταται μόνο όταν υπερβεί και συντρίψει τον κανόνα, τον προαιώνιο εχθρό, ένα σημάδι εξάρτησης, υποταγής και δυστυχίας. Ο Κανόνας ανήκει στην υπακοή και την υποταγή. Η μαστορική είναι ένα ξάνοιγμα προς την εξέγερση.
Αυτή η λαϊκή τεχνική παράδοση, διαθέτοντας μια αληθινή δύναμη, συγκρότηση και υπόσταση, διεκδικεί και πετυχαίνει, μια ομότιμη σχέση με την αντίστοιχή της λόγια-επιστημονική.
ζ. Η διεθνής παραγωγική πραγματικότητα.
Τι χαρακτηρίζει, σε κομβικά σημεία, τη σημερινή παγκόσμια παραγωγική πραγματικότητα;
– Η χρηματοπιστωτική οικονομία, μέσω μιας προσχεδιασμένης «οικονομικής κρίσης», φαντάζει απόλυτα κυρίαρχη και αποτρέπει την πολιτικά και τεχνικά εφικτή σήμερα υπέρβαση των παραγωγικών σχέσεων της μισθωτής εργασίας.
– Το σήμα κατατεθέν του καθεστώτος ακούει στο όνομα καινοτομία και αφορά στην αυτόματη παραγωγή κέρδους, όχι αξίας, χωρίς την παραμικρή ανθρώπινη εργασία.
– Το μαζικό βιομηχανικό μοντέλο είναι τεχνολογικά ξεπερασμένο και ασύμφορο. Καταστρέφει ανεπίστρεπτα και δεν παράγει παρά ευτελή προϊόντα-σκουπίδια, απαντώντας προσχηματικά μόνο σε αληθινές ανθρώπινες ανάγκες.
– Ο πραγματικός κόσμος μετατίθεται, υποκαθίσταται και ελέγχεται από μια προσομοίωσή του, έναν εικονικό αντίστοιχο, με «χρήστες» και «οικονομία» δική του.
Με άλλοθι την τεχνολογική επανάσταση επιβάλλονται μεταλλάξεις στις κοινωνίες και τις παραγωγικές σχέσεις και η μέγιστη πλειοψηφία των ανθρώπων οδηγείται στο περιθώριο.
Η εργασία μεταλλάσσεται σαν νόημα και αξία. Σταδιακά, η παραγωγική διαδικασία αυτονομείται και το κατ’ εξοχήν ιστορικό της υποκείμενο, ο μάστορας –τεχνίτης μεταβάλλεται σε κατ’ εξοχήν αντικείμενό της, εφευρίσκοντας τον άνθρωπο μηχανή-βιομηχανικό εργάτη-καταναλωτή, για να τον καταργήσει στη συνέχεια, υποκαθιστώντας τον από μια «έξυπνη» μηχανή.
Η ανθρώπινη εργασία, ενώ αναβαθμίζεται στα κέντρα διαχείρισης και συγκρότησης της πληροφορίας στο πεδίο της τελικής εφαρμογής, υποκαθίσταται από μια αυτοματοποιημένη μηχανική συνθήκη.
– Σύγχρονη αποικιοκρατία είναι ο κεντρικός έλεγχος του τελικού προϊόντος σε παγκόσμια κλίμακα, με την αποκεντρωμένη παραγωγή υποπροϊόντων οπουδήποτε, μέσω ενός παγκόσμιου τεχνολογικού θεσμικού πλαισίου. Η παραγωγική αυτοδυναμία της περιφέρειας αποτρέπεται με την ένταξή της στην αλυσίδα αξίας του κέντρου.
Τον τελικό λόγο έχει εκείνος που διαχειρίζεται και όχι εκείνος που παράγει. Συμβατή είναι η όποια τεχνογνωσία ελέγχεται κεντρικά. Οτιδήποτε άλλο συνιστά απειλή και αφανίζεται, όντας τόπος αντίστασης των τοπικών κοινωνιών.
Η φιλελεύθερη υποκρισία, ενός δήθεν «συμμετοχικού και δημοκρατικού καταναλωτισμού» αποσιωπά τον κεντρικό έλεγχο και πλειοδοτεί υπέρ ενός παραγωγικού μοντέλου συνέργειας υπερεθνικών μικρής κλίμακας επιχειρήσεων (τα περίφημα clusters), διάσπαρτων στην περιφέρεια και προσαρμοσμένων δήθεν σε τοπικές ή και ατομικές ορέξεις.
– Η μοναδική μας δυνατότητα για ενδογενή παραγωγική υπόσταση με διεθνή αξία κατοικεί εκεί. Στη βασανιστική Σύνθεση δηλαδή της κυρίαρχης τάσης για μικρό, συνέργειες και υπερσύγχρονες τεχνολογίες κατασκευής και διαχείρισης, με ποιοτικά μεγέθη που απουσιάζουν. Σύνθεση συμβατή και φιλική τόσο με την ιστορική ιδιοπροσωπία μας όσο και με τις τεχνολογικές αριστείες της νέας γενιάς.
Τα μεγέθη αυτά είναι ο ανθρώπινος παράγοντας σαν πρόσωπο μιας κοινωνίας σχέσεων, και ο τόπος σαν συγκεκριμένη ιερή μελωδία μιας ιστορικής αυταξίας, ενός «εδώ και τώρα» που προϋποθέτει «χθες», προκειμένου να διαθέτει «αύριο».
Η τεχνική ποιότητα που πραγματεύεται αυτά τα μεγέθη, ανύπαρκτη στα κυρίαρχα μοντέλα, ακούει στο όνομα μηχανουργία και μαστορική.
Συμπερασματικά
Α) Ο υπερκαθορισμός του πραγματικού από το εικονικό προκαλεί γενικευμένη αναπηρία. Τα παραγωγικά υποκείμενα, όσο αποκτούν υπεροπλία στην προσομοίωση του πραγματικού, χάνουν στη βιωματική σχέση μαζί του.
Β) Μια παραγωγική διαδικασία απόλυτα κερδοσκοπική και απαξιωτική είναι αδύνατον να ανταποκριθεί σε αληθινές ανάγκες. Γεννά σκουπίδια χωρίς αξία, σε ευφάνταστη συσκευασία. Συνιστά έναν φαύλο αυτοκαταστροφικό κύκλο, χωρίς αρχή και τέλος.
Γ) Βιομηχανική επανάσταση σημαίνει «παραγωγική συγκεντροποίηση». Το μεγάλο παραγωγικό σχήμα αφομοιώνει ή καταστρέφει το μικρό, που αδυνατεί να υπάρξει από μόνο του.
Σήμερα ζούμε την αρχή μιας ανάστροφης πορείας. Τα μικρά παραγωγικά μεγέθη, με τη συνδρομή της νέας κατασκευαστικής τεχνολογίας και κάτω από κοινές διαδικτυακές πλατφόρμες, αναβαθμίζονται ριζικά, με σοβαρά συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι της μεγάλης κάθετης βιομηχανίας.
Δ) Ο κύριος ανασταλτικός παράγοντας μεταλλαγής της Δύσης, στα πλαίσια της νέας παραγωγικής συνθήκης, είναι η «υπερμηχανή-υπερπραγματικότητα» που έκτισε το χθεσινό μοντέλο, δηλαδή η βιομηχανική πόλη. Εμείς, απέναντι στο τέρας της αθηναϊκής μεγαλούπολης, τέρας πολύ πρόσφατο και γι’ αυτό αναστρέψιμο, έχουμε μια ακόμη πλούσια και υγιή οικιστική περιφέρεια, που διαθέτει, παρά τις στρεβλώσεις της, συναισθηματική νοημοσύνη και ποιότητες μοναδικές στον κόσμο.
Ε) Αυτή την οικιστική περιφέρεια, σαν πραγματικό δοχείο ενός άλλου τρόπου ζωής, πρέπει να διαφυλάξουμε και ενισχύσουμε σαν κόρη οφθαλμού, απέναντι σε αρπακτικά συμφέροντα δρομολογημένα ήδη, που ονειρεύονται μια απέραντη κατασκευασμένη κόλαση, τύπου Ντουμπάι.
Η μαστορική, σε αγαστή συνέργεια με την ευέλικτη κατασκευαστική τεχνολογία, διεκδικεί ξανά την πρωτοκαθεδρία που έχασε πριν 150 χρόνια στην παραγωγική διαδικασία. Και αυτό συνιστά το ύψιστο παραγωγικό διακύβευμα των καιρών, διακύβευμα απέναντι στο οποίο διαθέτουμε σαν χώρα τεράστια συγκριτικά πλεονεκτήματα, τα οποία και οφείλουμε να μετατρέψουμε σε ανταγωνιστικά.
Στρατηγική συμμαχία της μαστορικής με την ψηφιακή κατασκευή
Η ευφυής κατασκευαστική τεχνολογία από μόνη της είναι πολύ ηλίθια, φτωχή, στεγνή και άγευστη, μια και στερείται της ομορφιάς της ανθρώπινης διαμεσολάβησης και χειρονομίας. Ευτυχώς, ακόμη αξιολογείται θετικά το όμορφο χειροποίητο προϊόν.
Η μαστορική από μόνη της έχει πολύ μικρό εστιακό πεδίο, που την καθιστά, με όρους παγκόσμιας αγοράς, ακριβή, αργή, άκαμπτη και ανίσχυρη. Μια από κοινού δράση αυτών των απόλυτα αντιφατικών μεταξύ τους τρόπων μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά και λυτρωτικά και για τους δύο.
Το εγχείρημα αυτής της δύσκολης Σύνθεσης και Υπέρβασης δεν συνιστά ένα εγκεφαλικό κατασκεύασμα για μας και τον τόπο μας, αλλά μια συνθήκη που ήδη εφαρμόζεται και λειτουργεί σιωπηλά και αθόρυβα. Η παραπέρα ενίσχυση αυτής της υπαρκτής πρακτικής και η αναγωγή της σε σύγχρονο παραγωγικό πρότυπο, με διεθνές ενδιαφέρον, δεν περιορίζεται τόσο από τις πραγματικές συνθήκες, όσο από τα στερεότυπα που δήθεν τις ερμηνεύουν.
Προσδιορίζεται έτσι ένα πολύ ενδιαφέρον παραγωγικό πεδίο, στο οποίο, αν στοχεύσουμε σαν χώρα με σαφήνεια και συνέπεια, μπορούμε να πρωταγωνιστήσουμε σε διεθνές επίπεδο. Κατά τη γνώμη μας, κανένα άλλο παραγωγικό μοντέλο δεν απαντά στρατηγικά, με όρους ισότητας προς τα πάνω, στο τρομακτικό ζήτημα της ανεργίας.
Με όρους τελικού προϊόντος, ονοματίζουμε αυτήν τη διαδικασία «σχεδιασμένο, βιομηχανικό κατά παραγγελία προϊόν», συστεγάζοντας αντιφατικές διεργασίες και παραπέμποντας με σύγχρονους όρους στην οικεία εικόνα της ραφής «κατά παραγγελία» του κοστουμιού μας στον ράφτη μας. Αναφερόμαστε έτσι σε προϊόν ανεπανάληπτο, υψηλής αξίας, που συνδυάζει συμμετοχικό σχεδιασμό, υψηλή τεχνολογία και απτή μαστορική εργασία. Ένα τέτοιο προϊόν αναστρέφει συνολικά τον παραγωγικό κύκλο, σχεδιασμός-παραγωγή-κατανάλωση, και καθιστά τον τελικό αποδέκτη από αντικείμενο σε κατ’ εξοχήν υποκείμενο της διαδικασίας.
Το κέντρο βάρους μετατίθεται, από το πεδίο της διάθεσης, στο πεδίο του σχεδιασμού και της μεταποίησης. Το διαδίκτυο υπερκαλύπτει την «κεντρικότητα» του πολυκαταστήματος και το περιφερειακό «μπακάλικο» επαναναδύεται σαν αναδραστικός κόμβος μιας γενεσιουργού διαδικασίας ανάμεσα στον τελικό αποδέκτη τον παραγωγό και τον σχεδιαστή, ανάμεσα στον φυσικό και τον ψηφιακό κόσμο.
Προοπτικές
Επί του απολύτως συγκεκριμένου, ανοίγονται για τον τόπο μας τεράστιες δυνατότητες. Οφείλουμε να στοχεύσουμε καθαρά στην παραγωγή αξίας, στην αληθινή ποιότητα σε πολύμορφες, πολύτροπες και πολυποίκιλες μικρές ποσότητες. Μπορούμε να συνθέσουμε το μεγάλο μέσα από μια ομότιμη σοφή και έντεχνη συνδιαχείρηση του μικρού, και αυτό σαν σύγχρονος τρόπος συγκρότησης του μεγάλου, και από μόνος του, πραγματεύεται ζητήματα με διεθνές ενδιαφέρον, αναγάγει το τοπικό παράδειγμα σε υπερτοπικό υπόδειγμα.
Ένα τέτοιο εγχείρημα υπερβαίνει την τεχνική του διάσταση, αποκτά πολιτική υπόσταση και διατυπώνει με σαφήνεια το σύγχρονο ζήτημα της δημοκρατίας.
Η άμεση-βιωματική δημοκρατία
Η υλοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος προϋποθέτει τόσο το υπερτοπικό και διεθνές, που σημαίνει δίκτυα, ψηφιακός κόσμος, κατασκευαστική τεχνολογία, όσο και το τοπικό, το εδώ και τώρα, με το ηθικό βάρος του συγκεκριμένου, που σημαίνει μαστορική και άμεση, απτή, χέρι με χέρι, μάτι με μάτι, χνώτο με χνώτο, άμεση βιωμένη δημοκρατία.
Σε μια τέτοια παραγωγική εκδοχή το «προϊόν» δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο-αφορμή-όχημα συγκρότησης, εδώ και τώρα, εναλλακτικών παραγωγικών σχέσεων, που διεκδικούν έναν διαφορετικό συνολικά παραγωγικό κύκλο, που οραματίζονται μια κοινωνία υποκείμενο της ιστορίας της.
Αυτή η ολιστική προσέγγιση τα θέλει όλα «εδώ και τώρα» για να λειτουργήσει. Η σύγχρονη δημοκρατική συνθήκη επιζητά μια διττή συμμετοχή. Επιζητά τη συμμετοχή στο διεθνές γίγνεσθαι, που τη διεκδικεί και τη βρίσκει στο διαδίκτυο, το οποίο οφείλουμε να διαφυλάξουμε και αξιοποιήσουμε σαν αναγκαίο δημοκρατικό εργαλείο της εικονικής-αστικής πλευράς του κόσμου μας. Μια δημοκρατία όμως αποκλειστικά εικονική σαν «ετεροτοπία» συνιστά αναπηρία, στερείται αμεσότητας, βιώματος και νοήματος. Εδώ οι μικροί, περιφερειακοί, οικιστικοί «αγροτικοί» πυρήνες, που διαθέτουν παράλληλη σύγχρονη παραγωγική υπόσταση, αναδεικνύονται στους μοναδικούς πραγματικούς τόπους μιας αμεσοδημοκρατικής συνθήκης.
Η αξία των πολλαπλών και πολυποίκιλων περιφερειακών πυρήνων, ως κατ’ εξοχήν τόπων του ιερού, της γέννησης και της δημιουργίας, είναι απολύτως ζωτική στην εφαρμογή ενός τέτοιου εγχειρήματος. Το παρόν και το μέλλον είναι περισσότερο κάτι που οφείλουμε να οικοδομήσουμε σχεδόν εκ του μηδενός και λιγότερο κάτι που είχαμε και χάσαμε.
Επίλογος
Στα πλαίσια αυτού του αφηγήματος, η ενδογενής παραγωγική ανασυγκρότηση που εμπνέεται από το χθες και οραματίζεται το σήμερα και το αύριο δεν αφορά καθόλου σε εικόνες σοσιαλιστικού ρεαλισμού με βιομηχανικούς εργάτες και παγωμένες τσιμινιέρες.
Για έναν τόπο τόσο εμπεριεκτικό όσο ο δικός μας αφορά:
την από κοινού διαχείριση μιας ήδη διαθέσιμης ποιότητας.
μια εθνική παραγωγική στρατηγική, όπου το ζήτημα του τι θα παράγουμε έπεται, ενώ προηγείται το πώς θα το κάνουμε καλά.
σε πράγματα συμβατά με την πολυτιμότητα του τόπου μας,
στο πώς θα παράγουμε το οτιδήποτε με δικούς μας τρόπους, που αναδύουν και δεν θρυμματίζουν, την ιδιοπροσωπία μας.
Ένα παράδειγμα
Ένας τομέας παραδειγματικός ενός τέτοιου τρόπου είναι εκείνος των συστημάτων προϊόντων. Η διαφορά τους από ένα συμβατικό προϊόν είναι η δυνατότητα προσαρμογής τους σε απολύτως συγκεκριμένες απαιτήσεις. Μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στον πρωτογενή όσο και στο δευτερογενή τομέα. Πρόκειται για μια κατά παραγγελία κατασκευή, με πολύ καλά μελετημένους τυπικούς τρόπους υλοποίησης. Η τυποποίηση αφορά στη διαδικασία και όχι στο τελικό προϊόν.
Το πεδίο εφαρμογών είναι τεράστιο: τροφές, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, ρουχισμός, συσκευές, κτιριακός εξοπλισμός, κτήρια, μικρές ευέλικτες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ηλεκτρική αυτοκίνηση, μικροναυπηγική, μικροαεροναυπηγική, αμυντική βιομηχανία. Έχει εφαρμογή στη μικρομηχανουργία, στη νανοτεχνολογία και την βιοτεχνολογία. Ενσωματώνει και ενσωματώνεται σε έξυπνα δίκτυα, φλερτάροντας με «το ίντερνετ των πραγμάτων».
Πρόκειται για ήπια διαδικασία έντασης γνώσης και μαστορικής, που εξυπηρετείται άριστα από την ήδη υπάρχουσα, διάχυτη στη χώρα παραγωγική υποδομή, με ελάχιστες επιπλέον υλικοτεχνικές επενδύσεις, με ανάγκη διαδικτυακών και όχι τοπικών συγκεντρώσεων και πυκνοτήτων.
Προϋποθέτει βασανιστική συμμετοχική μελετητική προεργασία, με κορμό έναν εμπεριεκτικό παραμετρικό σχεδιασμό, που δίνει εν δυνάμει βήμα στους πάντες.
Επανενεργοποιεί άμεσα ένα τεράστιο χειμάζον ταλαντούχο επιστημονικό, βιοτεχνικό και μικροβιομηχανικό δυναμικό της χώρας, σε μια κατεύθυνση παραγωγής προϊόντος υψηλής αξίας, με ταυτότητα που απευθύνεται σε μια παρθένα διεθνή αγορά.
Μιλάμε για προϊόντα σύμμεικτα, που συνθέτουν ψηφιακές, μηχανουργικές και χειροποίητες τεχνικές σχεδιασμού, κατασκευής, διαχείρισης και διάθεσης.
Ο σχεδιασμός συγκροτεί και συγκρατεί μια διαδικασία ανοικτή σε όλα της τα στάδια.
Μια διαδικτυακή πλατφόρμα από σχεδιαστές, προμηθευτές, παραγωγούς και τελικούς αποδέκτες ενσωματώνει διαδραστικά δεκάδες επιμέρους συμπληρωματικές δραστηριότητες, προγραμματισμό, συσκευασία και logistics, γραφιστική, εφαρμοσμένες τέχνες, πλήθος από ειδικούς τεχνίτες, κατηγορίες πελατών κ.λπ.
Εξυπηρετεί προνομιακά δύσκολες εφαρμογές, δημιουργεί μια αυτόματη βάση τεχνικών δεδομένων και επιτρέπει την εύκολη μεταλλαγή ή συντήρηση των προϊόντων.
Οικοδομεί προϋποθέσεις κοινωνικής δικαιοσύνης.
Η αυτοματοποίηση μέρους της διαδικασίας γεννά οικονομίες και επιτρέπει την ενσωμάτωση στο τελικό προϊόν πολύτιμων μοναδικών μερών, με αντίστοιχη αξιοπρεπή αμοιβή εκείνων που τα κατασκευάζουν.
Πρόκειται για μια ανακατανομή τόσο στην ποιότητα του προϊόντος, όσο και στην ανταμοιβή της ανθρώπινης εργασίας, μεταφέροντας πόρους από τη διάθεση στην ίδια τη μεταποίηση-υλοποίηση.
Σαν τρόπος, αγγίζει τον βαθύτερο πυρήνα του σχήματος παραγωγός – καταναλωτής, παρεμβαίνοντας ορθολογικά στα κόστη παραγωγής και κυρίως διάθεσης.
Αυτή η πλατφόρμα συγκροτεί ένα πραγματικό αντίπαλο δέος στο κυρίαρχο σήμερα πρότυπο τύπου ΙΚΕΑ. Στο βιομηχανικό προϊόν, το πραγματικό κόστος παραγωγής είναι ένα ελαχιστότατο μέρος της τελικής τιμής διάθεσής του. Τη μερίδα του λέοντος νέμεται το μεταπρατικό καθεστώς των ημερών μας. Εκεί και οφείλει να επισυμβεί η ριζική ανακατανομή πλούτου, προκειμένου να ανασάνει η κοινωνία.
