Η γερμανική επέλαση

Το παρακάτω κείμενο της Βασιλικής Σιούτη παρότι γράφτηκε πριν μερικούς μήνες, παραμένει πολύ επίκαιρο.

Της Βασιλικής Σιούτη από το ιστολόγιό της vassilikisiouti.wordpress.com

 Όλο και πιο έντονη καθίσταται η παρουσία των Γερμανών στη χώρα μας, με κυβερνητικούς αξιωματούχους τους να πηγαίνουν και να έρχονται. Ο Χ.Φούχτελ ήταν μόνο η αρχή, αφού με την  υλοποίηση της συμφωνίας  της  «Ελληνογερμανικής Εταιρικής Σχέσης», σε λίγο κάθε υπουργείο θα έχει το Γερμανό του.

Πρόκειται για  μία συμφωνία νεοαποικιακού τύπου,  με την οποία η χώρα ανοίγει τις πόρτες σε στρατηγικούς τομείς της εθνικής οικονομίας και του κράτους στη Γερμανία.  Την περασμένη Τετάρτη στο Μέγαρο Μαξίμου,  η υφυπουργός Εξωτερικών Εμιλυ Χάρμπερ και ο στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού, Σταύρος Παπασταύρου, επιβεβαίωσαν την βούληση των δύο κυβερνήσεων για την υλοποίηση της.

Οι βάσεις της στενής «συνεργασίας» με τη Γερμανία  μπήκαν το Μάρτιο του 2010, όταν ο Γιώργος Παπανδρέου υπέγραψε με την Ανγκελα Μέρκελ το σύμφωνο ελληνογερμανικής συνεργασίας, το οποίο είχε πολλές άγνωστες πτυχές, που αρχίζουν να φωτίζονται δύο χρόνια μετά. Μέχρι τώρα γνωρίζαμε μόνο για την «Ελληνογερμανική Συνέλευση» υπό τον Χ.Φούχτελ και την εγκατάσταση των γερμανικών πολιτικών ιδρυμάτων της Γερμανίας στην Ελλάδα.  Την περασμένη Τετάρτη έγιναν γνωστές και άλλες πλευρές του συμφώνου, όπως η συνεργασία με τους Γερμανούς στην αναμόρφωση του συστήματος υγείας, στην οικονομική ανάπτυξη, σε ζητήματα μετανάστευσης, στον τουρισμό, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην Παιδεία και αρκετά ακόμα.

Η παρουσία των Γερμανών στην Ελλάδα δεν έχει κάποια θεσμική επίφαση και δεν συμβαίνει κάτι αντίστοιχο με άλλα κράτη της Ευρωζώνης και των δανειστών. Ούτε ισότιμα διμερής είναι φυσικά, αφού μόνο η γερμανική πλευρά δρα στην Ελλάδα, χωρίς να συμβαίνει το αντίστοιχο στη Γερμανία από την ελληνική πλευρά.

Όταν ο Γ. Παπανδρέου υπέγραφε με τη Μέρκελ τη συμφωνία αυτή, που ουδέποτε ανακοίνωσε το περιεχόμενό της στην Ελλάδα, οι διπλωματικές υπηρεσίες της Γερμανίας ανέφεραν καθαρά ότι «η συνεργασία επεκτείνεται και σε θέματα κρατικής διαχείρισης». Τις λεπτομέρειες ανέλαβαν ο γερμανός υπ.Εξωτερικών Γκ.Βεστερβέλε με τον έλληνα ομόλογό του Δ.Δρούτσα, το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, ενώ την εντατικοποίηση των ελληνογερμανικών σχέσεων στη συνέχεια αποφάσισε η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, ως αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών μαζί με τον γερμανό υφυπουργό Εξωτερικών Βολφ Ρούτχαρτ Μπορν. Στις 17 Μαρτίου 2011, μάλιστα, αποφάσισαν συγκεκριμένα προγράμματα  για τη διαχείριση των ελληνικών νοσοκομείων, τη διαχείριση αποβλήτων και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Μετατρέπεται πράγματι τελικά η Ελλάδα σε αποικία ή πρόκειται για μία ισότιμη εταιρική σχέση με τη Γερμανία να θέλει απλώς να προσφέρει τεχνογνωσία για τον εκσυγχρονισμό και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, όπως επισήμως αναφέρουν; 

  «Μέχρι το 2009 η γερμανική πρεσβεία στην Αθήνα ήταν ο παράδεισος για κάθε γερμανό διπλωμάτη πριν βγει στη σύνταξη» υποστήριζε πριν από λίγες μέρες  γερμανός πολιτικός αναλυτής. «Η Ελλάδα δεν είχε πολύ δουλειά, αλλά είχε καλό κλίμα και ο εκάστοτε πρέσβης αξιοποιούσε τη δυνατότητα να δραπετεύει για να εκδράμει στα νησιά και στην ελληνική ύπαιθρο, είτε για θαλάσσια σπορ, είτε για πεζοπορία».  Όλα αυτά, όμως, μέχρι το 2009, γιατί μετά η κατάσταση άλλαξε εντελώς.  Οι Γερμανοί είχαν πλέον πολύ δουλειά να κάνουν στην Ελλάδα.

Στην πρεσβεία, από τους χαλαρούς ρυθμούς, πέρασαν στις υπερωρίες. Το πρώτο βασικό καθήκον της γερμανικής πρεσβείας, η οποία στο μεταξύ αναβαθμίστηκε,  ήταν η συλλογή πληροφοριών. Η Γερμανία ήθελε να γνωρίζει όσο το δυνατόν περισσότερα και για περισσότερους, σχετικά με το κράτος του οποίου την τύχη (μέσω της ισχύος της στην Ευρωζώνη)  θα διαχειριζόταν. «Ο λόγος απλός» εξηγεί διπλωμάτης. «Η εξέλιξη του προβλήματος της Ελλάδας θα επηρέαζε άμεσα όλη την ευρωζώνη και τη Γερμανία, φυσικά. Έπρεπε λοιπόν, να ελεγχθούν οι κινήσεις της». Έτσι διοργανώθηκε άμεσα το σχέδιο ελέγχου και επιρροής της Ελλάδας, ώστε «η Γερμανία όχι μόνο να αποφύγει κάθε κίνδυνο, αλλά όπου είναι δυνατό να επωφεληθεί κιόλας από την κρίση».

Τον περασμένο Απρίλιο έφτασε στην Αθήνα ο νέος δραστήριος πρέσβης,  Βόλφγκανκ Ντόλτ (Wolfgang Dold), ο οποίος θεωρείται πολύ ικανός, με προϋπηρεσία στο Τελ Αβίβ, την Πρετόρια και στην κεντρική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας, στη Βόννη και το Βερολίνο.

Την ίδια περίπου περίοδο άρχισαν να επανεμφανίζονται στην Αθήνα και τα γερμανικά πολιτικά ιδρύματα. Κάποια από αυτά είχαν μια χαλαρή παρουσία στην Ελλάδα κάποτε, αλλά τη δεκαετία του ’90 έβαλαν λουκέτο κι έφυγαν από τη χώρα.

Τις βάσεις για τις στενότερες ελληνογερμανικές σχέσεις έβαλε ο –αμερικανοτραφής είναι η ειρωνεία- Γ. Παπανδρέου. Σε συνάντησή του πριν από δύο χρόνια με την Ανγκελα Μέρκελ συζητήθηκε η συμφωνία «ελληνογερμανικής προσέγγισης» στην οποία γινόταν λόγος και για την παρουσία των γερμανικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα .  Στη συνέχεια  η γερμανική βουλή ενέκρινε ειδικά κονδύλια προς το υπουργείο Εξωτερικών, προκειμένου  να ενισχυθούν οι δράσεις των πολιτικών γερμανικών ιδρυμάτων (κάθε ένα από αυτά σχετίζεται και με ένα γερμανικό κόμμα) εκτός Γερμανίας.  Έτσι,  από τον περασμένο Μάιο το ινστιτούτο Κόνραντ Αντενάουερ (που απηχεί την ιδεολογία και την πολιτική του CDU της Μέρκελ) νοίκιασε γραφεία στην οδό Μουρούζη, στελέχωσε τα παράρτημά του με πολλά και δραστήρια πρόσωπα και ξεκίνησε μία πολύ έντονη δραστηριότητα. Ήδη συνεργάζεται στενά με το ΕΛΙΑΜΕΠ και το Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Καραμανλής», ενώ δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τα ελληνικά ΜΜΕ. Πριν από λίγο καιρό διοργάνωσε σεμινάρια/εργαστήρια  για Έλληνες δημοσιογράφους, που φιλοξένησε σε κεντρικό αθηναϊκό ξενοδοχείο. Στα σεμινάρια, όπως ανέφερε το ίδρυμα, συμμετείχαν ο γερμανός πρέσβης Wolfgang Dold, το μέλος της Task Force JensBastian, ο συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ Γιώργος Τζογόπουλος και ο δημοσιογράφος της «Καθημερινής» και του «Σκάι» Τάσος Τέλλογλου.

Το σοσιαλδημοκρατικό ίδρυμα Φρίντριχ Έμπερτ, που είχε αδρανοποιηθεί μετά την κυβέρνηση Σημίτη, επανεμφανίστηκε κι αυτό, το οποίο επίσης ξεκίνησε συνεργασία με το ΕΛΙΑΜΕΠ, αλλά και με το ΙΣΤΑΜΕ, καθώς και με κάποια στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Από τους πρώτους που έσπευσαν να συνεργαστούν μαζί του ήταν ο βουλευτής ΠΑΣΟΚ Χίου, Κώστας Τριαντάφυλλος, από τα στελέχη της νέας γενιάς που προωθεί ο Ευ.Βενιζέλος. Ο Κ.Τριαντάφυλλος έχει ήδη πραγματοποιήσει κοινές εκδηλώσεις και ομιλίες με το «Φρίντριχ Έμπερτ» στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Χίο.

Από τις τελευταίες αφίξεις γερμανικών πολιτικών ιδρυμάτων που άνοιξαν γραφεία στην Ελλάδα, ήταν το «Φρίντριχ Νάουμαν» των Φιλελευθέρων και το «Ρόζα Λούξεμπουργκ» του γερμανικού κόμματος της Αριστεράς. Υπάρχει επίσης το «Χάινριχ Μπελ» του κόμματος  των γερμανών Πρασίνων, που συνεργάζεται στενά  με τον Δήμο της Θεσσαλονίκης.

Στενή συνεργασία με τους Γερμανούς έχει αποκτήσει εσχάτως και το ΕΛΙΑΜΕΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής). Πρόσφατα, στις 26 Νοεμβρίου, το ΕΛΙΑΜΕΠ ανακοίνωσε ότι «ο αναπληρωτής καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών και ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ, Δ. Σωτηρόπουλος, μίλησε σε ημερίδα του Ιδρύματος Friedrich Ebert στο Βερολίνο για τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια της Ελλάδας και τον αντίκτυπό της στην κοινωνία». Εχθές, πάλι, ήταν προγραμματισμένη ημερίδα του ΕΛΙΑΜΕΠ και του DAAD (Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών) για να αναλύσουν την κρίση και τις επιπτώσεις των διαμαρτυριών («Διαμαρτυρόμενοι πολίτες – Ευρώπη σε κρίση»), ενώ στις 2 Νοεμβρίου το ΕΛΙΑΜΕΠ μαζί με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Ίδρυμα Friedrich Ebert διοργάνωσαν συζήτηση με θέμα: «Σενάρια για την Ευρωζώνη 2020: Κατάρρευση ή οδός διαφυγής από την κρίση;». Επίσης, μεταξύ των επιστημονικών συνεργατών του ΕΛΙΑΜΕΠ βρίσκεται  το όνομα του Jens Bastian, ο οποίος είναι μέλος της περίφημης Task Force, ενώ στο ανθρώπινο δυναμικό του ΕΛΙΑΜΕΠ αναφέρεται και ο συνεργάτης του ιδρύματος Κόνραντ Αντενάουερ, Γιώργος Τζογόπουλος. 

 Από τις πιο πολυσυζητημένες παρουσίες Γερμανών στην Ελλάδα είναι αυτή του εντεταλμένου της Ανγκελα Μέρκελ, Χανς Γ. Φούχτελ. Είναι γνωστό ότι γερμανοί τοποτηρητές έχουν τοποθετηθεί σχεδόν σε κάθε νευραλγικό πόστο, συνήθως όμως με κάποια θεσμική ευρωπαϊκή ιδιότητα. Με τον Χ. Γ. Φούχτελ ,ωστόσο, δεν τηρήθηκαν παρόμοια προσχήματα. Η ιδιότητα με την οποία περιοδεύει εδώ και μήνες σε όλη την Ελλάδα (χαρίζοντας ρολόγια κούκους στους δημάρχους που συναντά) είναι αυτή του επικεφαλής της «Ελληνογερμανικής Συνέλευσης». Πρόκειται για μία γερμανικής εμπνεύσεως ένωση γερμανικών και ελληνικών δήμων, που είχαν συμφωνήσει η Ανγκελα Μέρκελ και ο Γ.Παπανδρέου. Η ελληνογερμανική συνέλευση ιδρύθηκε στις 5 Μαρτίου του 2010 από τους δύο τους, για να ενισχύσουν τη «στενή φιλία» των δύο χωρών που ξεκινούσε, καθώς και « τη συνεργασία σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης», όπως ανέφερε η σχετική ανακοίνωση.

Ο Χ.Γ. Φούχτελ στην πραγματικότητα ενδιαφέρεται να συνεργαστεί με συγκεκριμένους δημάρχους και περιφερειάρχες για να τους «πουλήσει» την τεχνογνωσία γερμανικών δήμων και επιχειρήσεων, σχετικά με τα σκουπίδια, τη διαχείριση αποβλήτων, καθώς και θέματα ενέργειας και δευτερευόντως τουρισμού. «Τα ευρωπαϊκά κονδύλια που αναμένεται να έρθουν μελλοντικά στην Ελλάδα, θα πάνε στην περιφέρεια και στην τοπική αυτοδιοίκηση και αυτός είναι ένας τρόπος για να γυρίσουν να λεφτά αυτά πίσω στη Γερμανία» αναφέρει στέλεχος της Τ.Α που παραβρέθηκε σε μία από τις συναντήσεις που έχουν γίνει. Ο περιφερειάρχης Αττικής, Γ.Σγουρός, είναι ο «αιρετός άρχοντας» που έχει δεχθεί το πιο έντονο μαρκάρισμα του Φούχτελ, ενώ στενές σχέσεις διατηρεί και τους Γ.Μπουτάρη και Π.Τατούλη. Από την κυβέρνηση, συνεργάζεται στενά με τον υπουργό Εσωτερικών Ευρυπίδη Στυλιανίδη, με τον οποίο επισκέφτηκαν και πρόσφατα, τον Οκτώβριο, τη Γερμανία. Εκεί ο Ευρ.Στυλιανίδης μίλησε για «συνεργασία για τον εκσυγχρονισμό της διοίκησης, τη διαχείριση των σκουπιδιών και την αναβάθμιση και αξιοποίηση των ιαματικών πηγών».

 Ιδιαίτερα καλές σχέσεις με τον γερμανό πρέσβη αλλά και γερμανούς πολιτικούς, διαθέτουν σταθερά τα μέλη της οικογένειας Μητσοτάκη (η Ντόρα Μπακογιάννη έχει προσκληθεί από το Κόνραντ Αντενάουερ και στο Βερολίνο), παλαιότεροι και νεότεροι, καθώς την παράδοση συνεχίζουν και ο Κυριάκος Μητσοτάκης αλλά και ο Κώστας Μπακογιάννης. Ο Κωστής Χατζηδάκης έχει αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις στους Γερμανούς, ενώ καλή σχέση έχει και ο Ευάγγελος Αντώναρος από τους βουλευτές της Ν.Δ. Οι πολιτικοί που συνομιλούν με την γερμανική πρεσβεία έχουν πληθήνει εσχάτως, το ίδιο και οι δημοσιογράφοι, κάτι που είναι φυσικά εύλογο λόγω και του αυξημένου ενδιαφέροντος της χώρας.

Ο γερμανός πρέσβης ενδιαφέρεται να συνομιλεί με όλους τους πολιτικούς αρχηγούς και δεν είναι λίγα τα σχόλια βουλευτών που αναφέρουν ότι ο ρόλος του «έχει υποκαταστήσει αυτόν που είχε κάποτε στην Ελλάδα ο αμερικανός πρέσβης», καθώς η Ελλάδα εξαρτάται πλέον εν πολλοίς από τις αποφάσεις της Γερμανίας.

Εντύπωση έκανε πρόσφατα και η συνάντηση που ζήτησε και πραγματοποίησε ο γερμανός επικεφαλής της Task Force, Χορστ Ράιχενμπαχ με τον Μανώλη Γλέζο. Έλληνας διπλωμάτης σχολίαζε ότι «ο εκπρόσωπος της χώρας που είχε υπό κατοχή την Ελλάδα συνάντησε τον άνθρωπο που κατέβασε τη γερμανική σημαία , ως ένδειξη συμφιλίωσης για να περάσει το μήνυμα ότι όλα αυτά πλέον είναι περασμένα  ξεχασμένα». Άλλες πληροφορίες όμως,  θέλουν τον Χ. Ράιχενμπαχ να έχει έντονο ενδιαφέρον για το θέμα του κατοχικού χρέους της Γερμανίας προς την Ελλάδα, παρότι  αυτό δεν αναγνωρίζεται από τη Γερμανία. Διπλωματική πηγή αναφέρει κι ένα πιο προχωρημένο (ανεπιβεβαίωτο) σενάριο, ότι δηλαδή,  επειδή αυτό είναι ένα θέμα για το οποίο οι Γερμανοί έχουν πάντα το νου τους, δεν αποκλείεται -σε περίπτωση που το κούρεμα που ζητά το ΔΝΤ καταστεί αναπόφευκτο, μαζί με το κόστος για τους Γερμανούς-  να βάλουν ως όρο την παραίτηση της Ελλάδας από τις απαιτήσεις σχετικά με τον β’ παγκόσμιο πόλεμο.

 Έντονο είναι το ενδιαφέρον της Γερμανίας και για  τις επιχειρηματικές ευκαιρίες που τους προσφέρει η κρίση της χώρας. Ελέγχουν ήδη τον ΟΤΕ εδώ και καιρό, ενώ δεν κρύβουν και το ενδιαφέρον τους και για τον έλεγχο της ΔΕΗ, κάτι που επιχείρησαν χωρίς επιτυχία επί κυβέρνησης Καραμανλή,  μέσω της γερμανικής RWE.

Οι γερμανικές εταιρείες Ferrostaal, Thyssen και ΜΑΝ, έχουν αποτραβηχθεί προς το παρόν, λόγω των σκανδάλων των δωροδοκιών που αποκαλύφτηκαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Η Siemens, πάντως,  επαναδραστηριοποιείται και πάλι , όπου μπορεί, συμμετέχοντας σε κοινοπραξίες, όπως έκανε πρόσφατα , συμμετέχοντας σε διαγωνισμό (που κηρύχθηκε όμως άγονος) για την ηλεκτρική διασύνδεση των Kυκλάδων, όπου έβαλε και ρήτρα δραχμής (όπως αποκάλυψε η «Καθημερινή»).

 Τόσο η γερμανική πρεσβεία, όσο και η ίδια η Μέρκελ δεν έπαψαν να πιέζουν και για τα ιδιωτικά γερμανικά συμφέροντα στην Ελλάδα. Όταν η  γερμανίδα καγκελάριος  επισκέφτηκε πρόσφατα την Αθήνα,  παρά το λίγο χρόνο που έμεινε, φρόντισε να παραβρεθεί μαζί με το  πρωθυπουργό Α. Σαμαρά σε εκδήλωση που οργάνωσε η γερμανική πρεσβεία στο Χίλτον με γερμανούς επιχειρηματίες που είχε φέρει μαζί της.  Στη συνάντηση αυτή ήταν επίσης, μεταξύ άλλων, ο διευθύνων σύμβουλος της Bosch στην Ελλάδα, Bairon Herzberg, ο διευθύνων σύμβουλος της Siemens Hellas, Πάνος Ξυνής, o διευθύνων σύμβουλος του ΟΤΕ, Μιχάλης Τσαμάζ και ο διευθύνων σύμβουλος της Hochtief Hellas, Joachim Koechling, αλλά και ο πρόεδρος του ΣΕΒ Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ο πρόεδρος του Ελληνογερμανικού Επιμελητηρίου Μιχάλης Μαϊλλης, ο Γιώργος Ζανιάςκαι o τραπεζίτης ΝίκοςΝανόπουλος, ο διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΗ Αρθούρος Ζερβός και ο πρόεδρος του συνδέσμου φαρμακευτικών επιχειρήσεων Κώστας Φρουζής.  

Το γερμανικό ενδιαφέρον, βέβαια, είναι μεγάλο για πολλούς ακόμα τομείς, όπως στα θέματα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, αλλά και του τουρισμού (όπου δραστηριοποιείται και ο γερμανικός τουριστικός κολοσσός TUI που συμμετέχει και στον όμιλο  Grecotel). Η πλέον κερδοφόρα ενασχόληση ωστόσο, στη χώρα μας, εσχάτως, παραμένει αυτή της γερμανικής τράπεζας Deutsche Bank, η οποία έχει αναλάβει από την κυβέρνηση διάφορες δουλειές ως σύμβουλος ιδιωτικοποιήσεων και όχι μόνο, ενώ την Τετάρτη ανακοινώθηκε  ότι προσελήφθη μαζί με  τη Morgan Stanley και  ως συμβούλους για το πρόγραμμα επαναγοράς του ελληνικού χρέους.  Ασαφείς προς το παρόν παραμένουν οι πληροφορίες σχετικά με τα σχέδια των γερμανικών τραπεζών για τον ελληνικό τραπεζικό τομέα.

 Αυτή την εβδομάδα –ως εισαγωγή στα «νέα ήθη»- είχαμε και την επίσκεψη του γερμανού υπουργού Υγείας, Daniel Bahr, στον  έλληνα υπουργό Υγείας, Ανδρέα Λυκουρέντζο. Ο γερμανός υπουργός δήλωσε ότι η επίσκεψή του «αποτελεί την αναγνώριση για την πρόοδο η οποία έχει πραγματοποιηθεί από την Ελλάδα, αλλά και ένα μήνυμα από την πλευρά της Γερμανίας ότι σκοπεύει και επιθυμεί να βοηθήσει την Ελλάδα στην διαδικασία εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων». Ο DanielBahr ανήκει στο κόμμα των Φιλελευθέρων (FDP)του αντικαγκελάριου Φίλιπ Ρέσλερ, που έχει πυροδοτήσει πολλά σχόλια με τις δηλώσεις του για την Ελλάδα. Ο Φ.Ρέσλερ, πάντως, στην Γερμανία πέρα από την κριτική που του ασκείται από την αντιπολίτευση, ότι έχει υποβαθμίσει τη δημόσια Υγεία στη χώρα του, θεωρείται και περίπου ως εκπρόσωπος του λόμπι των ιδιωτικών επιχειρήσεων στο χώρο της υγείας και του φαρμάκου.  Οι «κακές γλώσσες» μάλιστα, συνέδεσαν την επίσκεψη αυτή με πιέσεις για εξόφληση των χρεών προς τους γερμανούς προμηθευτές  στην υγεία και στα φάρμακα.

Οι  πιέσεις προς στην κυβέρνηση για εξόφληση των χρεών προς τις γερμανικές επιχειρήσεις , είναι έντονες έτσι κι αλλιώς και αφορούν όλο το φάσμα. Αυτή την περίοδο, που αναμένεται να διατεθούν και κονδύλια από τη δόση για αυτό, είναι ακόμα μεγαλύτερες  και στο υψηλότερο επίπεδο.

Το επόμενο διάστημα, πάντως, οι Γερμανοί αναμένεται να ρίξουν ιδιαίτερο βάρος και στα επικοινωνιακά, καθώς διαπιστώνουν ότι η κοινή γνώμη στην Ελλάδα είναι αρνητική κι εκείνοι επιθυμούν να περάσουν την εικόνα «των γερμανών φίλων που έρχονται για να βοηθήσουν».

(Δημοσιεύθηκε στον «Επενδυτή» 1-12-2012)