“…το κατενάτσιο ήταν ταξική πάλη” – Αντόνιο Νέγκρι
Από το ιστολόγιο κοινωνικό οδόφραγμα
Κείμενα και συνεντεύξεις του Νέγκρι, διάβασα για πρώτη φορά, τη δεκαετία του ΄80, στο περιοδικό Ρήξη και 
στις εκδόσεις Κομμούνα. Άλλωστε, οι εκδόσεις αυτές, πρωτόφεραν στην Ελλάδα – μαζικά τουλάχιστον- την ιδεολογική και πολιτική σκέψη και κοσμογονία, που συντελέστηκε στην Ιταλία, τη δεκαετία του ΄70. Από τις οργανώσεις της Άκρας Αριστεράς, το κίνημα της εργατικής Αυτονομίας και από κει στο εναλλακτικό κίνημα και την ριζοσπαστική Οικολογία.
Η σκέψη του Νέγκρι, του Παντσιέρι, του Μάριο Τρόντι και άλλων θεωρητικών του κινήματος ήταν καινοφανής και θα έλεγα ιδιοφυής. Ανανέωνε και εμπλούτιζε το κομμουνιστικό κίνημα σε σύνδεση με τις σύγχρονες κοινωνικές εξελίξεις. Κεντρική θεματική του, η ανάλυση της σύνθεσης του προλεταριάτου, της ταυτότητας θα λέγαμε του επαναστατικού και απελευθερωτικού υποκειμένου.
Από τον εξειδικευμένο εργάτη των συμβουλίων του Λένιν, στον εργάτη μάζα της αλυσίδας παραγωγής και από κει στον κοινωνικό προλετάριο ή ακόμα τον πυρηνικό προλετάριο τα χρόνια της παγκόσμιας πυρηνικής απειλής. Η ανάλυση αυτή, αποτέλεσε τη μήτρα των πολλαπλών κοινωνικών κινημάτων ( νεολαιίστικο, φεμινιστικό, αντιπυρηνικό, σεξουαλικής απελευθέρωσης, κ.α) που επικράτησαν τα επόμενα χρόνια και τις διάφορες αντιθέσεις που ξεπηδούσαν στο νέο κόσμο που αναδυόταν : η αντίθεση άνδρα-γυναίκας, η αντίθεση πόλης-χωριού, διευθυντών-διευθυνόμενων, ηλικιωμένων – νέας γενιάς, κλπ.
Βέβαια, με τον Νέγκρι της “Αυτοκρατορίας” (το βιβλίο που συνέγραψε με τον Χαρντ) τα θεωρητικά και ιδεολογικά τσανάκια μας, δεν έχουν καμιά πολιτική – τουλάχιστον- συγκατοίκηση. Αν και θα μπορούσαμε να πούμε, ότι ο Νέγκρι, παραμένει πιστός στην ανάλυσή του για το νέο “επαναστατικό” υποκείμενο, καθορίζοντάς το με την έννοια του “πλήθους”, μια προσεκτικότερη “πολιτική” ματιά, αλλάζει τους συσχετισμούς. Η τοποθέτησή του “επαναστατικού” πλήθους, στο πλαίσιο της πλανητικής Αυτοκρατορίας – που ουσιαστικά νοείται η Αμερικανική ή τέλος πάντων η “δυτική τάξη” πραγμάτων – μέσα σε μια δυναμική συνεξέλιξης, φτάνει να δικαιολογεί έστω και έμμεσα την κυριαρχία του ισχυρού. Επιπλέον, εμπνεόμενος από την καταστροφή του έθνους-κράτους, ως εμπόδιο της “προόδου” και της διεθνικής επανάστασης, φτάνει να “συνοδοιπορεί” με τις μετα-νεωτερικές ολοκληρωτικές θεωρίες της κυριαρχίας του κεφαλαίου, οι οποίες μέσω ενός δεξιού και αριστερού “φιλελευθερισμού”, μοιάζει να οικοδομούν τον οικονομικό ιμπεριαλισμό της μετα-μοντέρνας εποχής.
Ο Νέγκρι, πάντως, κρατά πολλές “θετικές” πλευρές, μια από τις οποίες είναι η …αγάπη του για το ποδόσφαιρο και τη Μίλαν. Μια παραδοσιακά, αριστερή ομάδα, η οποία μέσα από τις αντιφάσεις του ποδοσφαίρου και της οικονομίας, έφτασε να έχει ιδιοκτήτη τον φαιδρό Μπερλουσκόνι. Ο Νέγκρι, πάντα ικανός να φωτίζει αθέατες πλευρές της πολιτικής και της καθημερινότητας, έδωσε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην Liberation (ολόκληρη η συνέντευξη ΕΔΩ), μιλώντας για το κατενάτσιο, την ταξική πάλη και τον φορντισμό, τους φασίστες, τους χούλιγκανς και άλλα πολλά.
Επιλεκτικά, λοιπόν, για όλους εμάς που το ποδόσφαιρο, δεν ήταν ποτέ, ένα απλό άθλημα:
” Ερωτ: Πως γίνεται, εσείς ένας Μαρξιστής φιλόσοφος; ένας ριζοσπάστης θεωρητικός και διανοούμενος του κινήματος της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, να υποστηρίζεται την Μίλαν, ένα ποδοσφαιρικό Club, που ανήκει στον Σίλβιο Μπερλουσκόνι;
Απ: Αυτό είναι ακριβώς, που δεν μπορώ να αφήσω! Είμαι σκλάβος του πάθους μου.Είναι όπως όταν έχεις μια φίλη που είναι πόρνη : την αγαπάς ανεξάρτητα απ’αυτό. Παλιότερα, οι άνθρωποι στα δεξιά ή στα αριστερά, θα υποστήριζαν Ίντερ και Μίλαν, αντίστοιχα. Αυτό πήγαινε παράλληλα, με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Είναι πιο μπερδεμένα, σήμερα. Δεν είναι αναγκαίο, να παίρνεις την οικονομική κατάσταση ενός Club, πολύ σοβαρά. Αγαπώ τη Μίλαν γιατί είναι η ομάδα του πατέρα μου και των παιδιών μου. Συμμετείχα στην δημιουργία των Brigate Rossonere, οι οποίες δεν είχαν να κάνουν με τις Ερυθρές Ταξιαρχίες. Ήταν παλιότερα, στα χρόνια του ’60. Ήμασταν αριστεροί και συγκεντρωνόμασταν στη νότια άκρη του γηπέδου. Έχω τρία παιδιά και όλα είναι οπαδοί της Μίλαν. Η κόρη μου παντρεύτηκε έναν οπαδό της Ίντερ, το οποίο δημιούργησε ένα σωρό προβλήματα. Χάρηκα όταν χώρισαν (αστειευόμενος). Πάντως, το ποδόσφαιρο δεν είναι τίποτα παρά ένα παιγνίδι…
(…..)
Ε: Αλλά η πολιτική είναι επίσης στον αθλητισμό. Το γήπεδο της Μίλαν ονομάζεται Γκιουζέπε Μεάτσα, ο αρχηγός της “φασιστικής ομάδας” του 1938…
Απ: Ο φασισμός παίζει πολύ με το ποδόσφαιρο, όπως πάντα έκανε στο πεδίο αυτό. Ρίξτε μια ματιά στις φωτογραφίες της ομάδας: όλοι οι (ποδοσφαιριστές) είχαν υψωμένα τα χέρια τους. Ήταν το εθνικό σπορ και ήταν στη διάρκεια μιας δικτατορίας. Ο Ιταλικός φασισμός αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη στιγμή. το ξεκίνημα του Φορντισμού, την εξαναγκασμένη και γενικευμένη βιομηχανοποίηση.
Ε: Ένας παίκτης, όπως, ο Paolo Di Canio, από τη Λάτσιο της Ρώμης, συνεχίζει να χαιρετά φασιστικά…
Απ: Αυτό είναι ρατσισμός και προβοκάτσια. Όπως ο Λεπέν. Άκου για να καταλάβεις: δεν θέλω να υπερασπίσω τον “ιστορικό φασισμό”. Αλλά το γεγονός είναι ότι αυτός προσαρμόστηκε σε μια συγκεκριμένη και καθοριστική κατάσταση της ανάπτυξης στην Ιταλία, σε μια μετάβαση. Το ίδιο όπως ο Σταλινισμός προσαρμόστηκε σε συγκεκριμένους μετασχηματισμούς στην Ρωσική κοινωνία. Αλλά οι Φασίστες και οι Σταλινικοί σήμερα είναι μπάσταρδοι (νόθοι). Η Lazio είναι μια ομάδα δεμένη με την εξτρεμιστική δεξιά.Ο Gianfranco Fini, ο πρώην αντι-πρόεδρος του τοπικού Συμβουλιού είναι ο προστάτης τους. Άλλες ομάδες,πιο αγαπητές, είναι δεμένες με την εξτρεμιστική αριστερά. Αυτή είναι η περίπτωση της Λιβόρνο. Εάν, θέλεις να διασκεδάσεις, πήγαινε δες τους. Είναι πολύ αυθεντικοί …ρομαντικοί, από την Άκρα Αριστερά.
(…….)
Ε: Γιατί – κατά τη γνώμη σας – είναι ένα οικουμενικό άθλημα;
Απ: Το μεγάλο του πλεονέκτημα έγκειται στην ικανότητά του να κάνει τους ανθρώπους να μιλούν μεταξύ τους, ο ένας με τον άλλο, παρόλο που σαν άθλημα είναι βαρετό. Όπως το σινεμά, το θέατρο, ή η όπερα. Από την άλλη πλευρά, έχει το ίδιο μελοδραματικό συναίσθημα όπως η όπερα. Μ’εναν χαρακτήρα τον προπονητή, ο οποίος έχει έναν θεμελιώδη ρόλο. Από τον χαρακτήρα αυτόν ήταν που γεννήθηκε η αγάπη μου για το ποδόσφαιρο. Είχα μια μεγάλη εμπειρία. Ήταν από το Νερέο Ρόκκο, τον εφευρέτη του Ιταλικού κατενάτσιο. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄50, κοουτσάριζε την Τριέστε και μετά την Πάντοβα. Στην Πάντοβα, με μια μέτρια ομάδα, ανέπτυξε ένα αμυντικό παιγνίδι αλά Ιταλικά, το ιταλικό παιγνίδι που ήταν βαρετό, σκληρό και βίαιο. Αργότερα, πήρε το ίδιο στυλ παιγνιδιού στην Μίλαν και ο Gianni Brera, ένας δημοσιογράφος,από την Il Giorno, στην διάρκεια της δεκαετίας του ΄60,ένας σοσιαλιστής και προοδευτικός δημοσιογράφος, το θεωρητικοποίησε και είδε σ’αυτό ένα συγκεκριμένο εθνικό χαρακτηριστικό.
Ε: Ο Philippe Séguin, ο ειδικός του ποδοσφαίρου, ήταν σε συμφωνία με κείνους τους Μαρξιστές από την Le Miroir du football που λογομαχούσαν ότι το κατενάτσιο ήταν το πιο αντιδραστικό στυλ παιγνιδιού που υπήρξε. Τι έχετε να πείτε σε αυτό;
Απ: Ποτέ μην επιτρέπεις σ’εναν δεξιό αντιδραστικό όπως αυτός, να μιλά άσχημα για το κατενάτσιο (γέλια).Ο Gianni Brera συνήθιζε να λέει ότι το κατενάτσιο σχετίζεται με τον χαρακτήρα των Ιταλών, ένα σκληρό/άγριο χαρακτήρα, του χωριάτη, από το χώμα, το έδαφος. Το κατενάτσιο εγκατέστησε την αναλογία του ράγκμπυ στο ποδόσφαιρο. Ήταν η ταξική πάλη. Ο ένας είναι αδύναμος και πρέπει να υπερασπισθεί τον εαυτό του. Ακριβώς το αντίθετο, από αυτό που έλεγε ο Seguin. Το κατενάτσιο γεννήθηκε στη Βενετία, μια γη στην οποία οι άνθρωποι, στη δεκαετία του ΄50, αναγκάζονταν να ξενιτευτούν, επειδή δεν είχαν τίποτα να φάνε. Ήταν η μεγάλη μετανάστευση των οικοδόμων ή των παγωτατζήδων στο Βέλγιο, την Ελβετία, στη συνοριακή γραμμή του Ρήνου. Το κατενάτσιο αντιστοιχεί στη φύση εκείνων των βόρειων περιοχών, δυνατοί μετανάστες, σκληροί, άγριοι γιατί ήταν πεινασμένοι.
(……)
Ε: Ήσασταν οπαδός της Εθνικής Ιταλίας, όταν την δεκαετία του ΄60 και του ΄70, ήσασταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα;
Απ: Ήμουν οπαδός της Ιταλικής Ομάδας όταν κέρδισε το 1982. Ήταν την περίοδο που ήμουν στη φυλακή. Ήταν η μόνη φορά που αγκαλιαστήκαμε με τους δεσμοφύλακες. Μας επέτρεπαν να έχουμε σχεδόν τους μισούς φυλακισμένους στο ίδιο κελί για να παρακολουθήσουμε το ματς. Και όταν το παιγνίδι τελείωσε, άνοιξαν τις πόρτες και αγκαλιαστήκαμε. Ήταν λιγάκι διφορούμενη στιγμή.(γέλια).Το ποδόσφαιρο έχει μια λογική η οποία είναι πολύ διαφορετική από την υπόλοιπη κοινωνία. Είναι πραγματικά επικίνδυνο να σκέφτεσαι ότι μπορεί να είναι ένα στοιχείο μυθοποίησης των κοινωνικών σχέσεων.Σε τελική ανάλυση, η χαρά που παράγει μια νίκη…αλλά για τους τιφόζι δεν είναι απλά ένα παιγνίδι. Στην Ιταλία, ένα αθλητικό γεγονός πυροδότησε, το 1948, μια ολόκληρη εθνική ρητορική.Ο Bartali(διάσημος Ιταλός ποδηλάτης) κέρδισε τον Γύρο της Γαλλίας. Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν μια απειλή επειδή ο Τολιάτι, ο ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλία ( PCI ) τραυματίστηκε σε μια πολιτική επιθεση (δολοφονική απόπειρα). Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, τηλεφώνησε στο Βartali και του ζήτησε να νικήσει. Και αυτή η νίκη χρησίμευσε για να δώσει έμφαση στο στοιχείο της εθνικής ενότητας, απέναντι στο στοιχείο της σκληρής σύγκρουσης στη χώρα, έπειτα από την φασιστική απόπειρα στον ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος.”
Ε: Μπορεί μια νίκη όπως αυτή του 1982 να δημιουργήσει και να εκθειάσει τα εθνικά συναισθήματα ενάντια στους ξένους;
Απ: Δεν το πιστεύω αυτό, όχι. Μπορεί να υπάρχουν δραματικές στιγμές στην ιστορία μιας χώρας, στιγμές στις οποίες τα αθλήματα δραπετεύουν…Το ποδόσφαιρο δεν είναι πολύ εθνικιστικό. Εάν ρίξεις μια ματιά στα Ιταλικά Clubs, πόσοι ντόπιοι παίκτες είναι στις ομάδες; Όχι πολλοί, σωστά; Και κοίτα και τους Γάλλους. Είναι παντού, οι Γάλλοι…”
Δημ.Ναπ.Γ
