Το στρατηγικό αδιέξοδο της ΕΕ για τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης δημιουργεί προβληματισμό στην Αθήνα. Στις Βρυξέλλες αλλά και στο Βερολίνο υπάρχει έντονη διάθεση παραχωρήσεων προς την Τουρκία, οι οποίες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν περιπλοκές στις ελληνοτουρκικές και ευρωτουρκικές σχέσεις. Στο Μέγαρο Μαξίμου και στο υπουργείο Εξωτερικών υπάρχει εγρήγορση, καθώς είναι σαφές ότι οι Ευρωπαίοι, με προεξάρχουσα την Κομισιόν, κινούνται με λογική διαμόρφωσης «ειδικής σχέσης» με την Αγκυρα – γεγονός που θα πολιτικοποιούσε την κατάσταση και θα περιόριζε τις δυνατότητες παρέμβασης της Αθήνας.

Το ζήτημα των κοινών περιπολιών στο Αιγαίο, που βρήκε ευρεία απήχηση στα μέσα ενημέρωσης, δεν επρόκειτο φυσικά να γίνει αποδεκτό από την ελληνική κυβέρνηση – και αυτό διαμηνύθηκε σε όλους τους τόνους και προς πάσα κατεύθυνση. Για αυτό και δεν βρήκε θέση σε κανένα επίσημο κείμενο (σ.σ.: η αναφορά σε συνεργασία τουρκικής και ελληνικής ακτοφυλακής έχει απαλειφθεί στο αναθεωρημένο Σχέδιο Δράσης ΕΕ – Τουρκίας), παρά τις δημόσιες δηλώσεις του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν υπάρξει παρασκηνιακές συζητήσεις, με την ελληνική πλευρά να θέτει τόσο σε αυτό το επίπεδο (π.χ. στις τηλεφωνικές συνομιλίες του Αλέξη Τσίπρα με την Ανγκελα Μέρκελ) όσο και δημοσίως «κόκκινες γραμμές». Πάντως, η ελληνική και η γερμανική κυβέρνηση δεν επιθυμούν να εμφανιστεί και αυτή η υπόθεση ως ένα μέτωπο στις διμερείς σχέσεις.

Οι περιοχές ευθύνης

Το πρόβλημα εντοπίζεται όμως σε πρακτικά ζητήματα, διότι η Αθήνα και η Άγκυρα διαφωνούν στο θέμα των περιοχών ευθύνης Έρευνας και Διάσωσης (SAR), με τη δεύτερη να μην αναγνωρίζει τα θαλάσσια όρια στο Αιγαίο. Η γενικότερη ιδέα ήταν ότι οι ακτοφυλακές των δύο χωρών θα μπορούσαν ίσως να συνεργαστούν υπό την ομπρέλα του Frontex. Άλλωστε η Τουρκία έχει υπογράψει Μνημόνιο Κατανόησης με τον οργανισμό, που μάλιστα πρόκειται να ανανεωθεί το 2016.

Εφόσον όμως η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την ελληνική περιοχή SAR, φέρεται να είχε προτείνει τον ορισμό μιας ad hoc περιοχής όπου θα μπορούσαν να συνεργάζονται οι δύο χώρες. Αυτό θα άνοιγε σειρά νομικών περιπλοκών που η Αθήνα λογικά επιθυμεί να αποφύγει. Υπενθυμίζεται ότι την περίοδο 2008 – 2009, κατά τις διαπραγματεύσεις Frontex – Άγκυρας για κοινές επιχειρήσεις, είχαν συμπεριληφθεί σε κείμενο αμφιλεγόμενες διατυπώσεις που δεν αναγνώριζαν ευθέως τα ελληνικά σύνορα.

Η Αθήνα δεν είναι αρνητική στην ενίσχυση της Frontex και στη δημιουργία ουσιαστικά μιας ευρωπαϊκής ακτοφυλακής. Το υποστηρίζει εδώ και χρόνια, με σκοπό την καλύτερη ασφάλεια των ευρωπαϊκών συνόρων. Ωστόσο, στη σελίδα 3 των Συμπερασμάτων γίνεται αναφορά στον «πλήρη σεβασμό της εθνικής αρμοδιότητας» των κρατών-μελών. Και αυτό που καθίσταται ολοένα και σαφέστερο είναι ότι η ενίσχυση της Frontex, ακόμη και η συνεργασία ελληνικής και τουρκικής ακτοφυλακής, εντάσσονται στο πλαίσιο μιας αυστηρότερης διαδικασίας για αναχαίτιση εισόδου μεταναστών και προσφύγων στην ευρωπαϊκή επικράτεια.

Πιέσεις από Ερντογάν

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, διαισθανόμενος την «αδυναμία» των Ευρωπαίων, πιέζει για ευρείες παραχωρήσεις σε σειρά ζητημάτων, ώστε να αποδεχθεί αυτό που οι Ευρωπαίοι ελπίζουν: να μείνουν εκεί οι πρόσφυγες ή να επιστρέφονται σε τουρκικό έδαφος εφόσον εντοπίζονται στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Κομισιόν αποφάσισε να κινηθεί μάλλον αυτόνομα από τα κράτη-μέλη στη διαμόρφωση ενός ανανεωμένου Σχεδίου Δράσης ΕΕ – Τουρκίας. Παράλληλα, έχει καθυστερήσει τη δημοσιοποίηση της Έκθεσης Προόδου για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας ως και μετά τις βουλευτικές εκλογές της 1ης Νοεμβρίου στη χώρα. Φαίνεται όμως ότι οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν την κάλυψη του Βερολίνου.

Ο πρώτος αντιπρόεδρος της Επιτροπής Φρανς Τίμερμανς, ο επίτροπος με αρμοδιότητα την Πολιτική Γειτονίας Γιοχάνες Χαν αλλά και ο επίτροπος Μετανάστευσης Δημήτρης Αβραμόπουλος μετέβησαν τις προηγούμενες ημέρες στην Άγκυρα για να διαπραγματευθούν προσωπικά με τον κ. Ερντογάν το κείμενο επί του οποίου συζήτησαν οι «28» στη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες. Πρόκειται για ένα κείμενο στο οποίο έχουν συμπεριληφθεί μια σειρά από αιτήματα της Άγκυρας ώστε η τελευταία να βοηθήσει στη διαχείριση του Προσφυγικού. Και παρά το καλωσόρισμά του, δεν έλειψαν οι ενστάσεις, καθώς περιλαμβάνει προβλέψεις «δύσπεπτες» στα εθνικά ακροατήρια.

Τα αιτήματα της Άγκυρας

Τα βασικά αιτήματα της Άγκυρας είναι δύο: Πρώτον, η γενναία οικονομική βοήθεια από την ΕΕ προς την Τουρκία, ύψους περίπου 3 δισ. ευρώ, για τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών υποδοχής, αλλά και τη χορήγηση άδειας εργασίας σε πρόσφυγες που ζουν στην Τουρκία. Το ποσό δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο και δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχει σαφής αριθμητική αναφορά στα Συμπεράσματα της Συνόδου.

Το δεύτερο ζήτημα είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών για την απελευθέρωση της χορήγησης θεωρήσεων για Τούρκους πολίτες που θέλουν να εισέρχονται στην ΕΕ. Πρόκειται για ευαίσθητο πολιτικά ζήτημα που η Αγκυρα συνδέει τόσο με την αποδοχή εκ μέρους της να χορηγεί άδειες εργασίας σε πρόσφυγες όσο και με την εφαρμογή της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ – Τουρκίας. Σύμφωνα με τον συγκεκριμένο οδικό χάρτη, η απελευθέρωση των θεωρήσεων θα πρέπει να ολοκληρωθεί το 2017 μετά την εφαρμογή σειράς τεχνικών κριτηρίων. Η επιτάχυνση με σκοπό την εφαρμογή το 2016 ενδέχεται να σημάνει «χαλαρότερη» ερμηνεία των τεχνικών κριτηρίων. Δεν πρέπει επίσης να λησμονείται ότι στον οδικό χάρτη υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στην αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θα παραμείνει αυτή μετά την επιτάχυνση ή όχι;

Υπάρχει επίσης το ζήτημα της αναζωογόνησης της ενταξιακής διαδικασίας που ζήτησε ο κ. Ερντογάν. Ο Τούρκος πρόεδρος ζήτησε το άνοιγμα των πέντε παγωμένων ενταξιακών κεφαλαίων για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση, την Ενέργεια, την Εξωτερική Πολιτική, την Ασφάλεια και Άμυνα, τη Δικαιοσύνη, Ελευθερία και Ασφάλεια, την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό. Το Βερολίνο φέρεται να στηρίζει το άνοιγμα του πρώτου εξ αυτών.