Ο μύθος του Α.Ε.Π. ως δείκτη ευημερίας

Απόπειρες για πιο περιεκτικούς οικονομικούς δείκτες

Του Αλέξανδρου Κόρπα-Πρελορέντζου από την Ρήξη φ. 130 

Πάρα πολλοί αναλυτές, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, αναφέρουν ότι η οικονομική μεγέθυνση δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με την ευτυχία ή την κοινωνική ευημερία. Μέσα από αυτές τις αναλύσεις, ξεκινούν οι συζητήσεις περί εναλλακτικών δεικτών ευημερίας, που προωθεί το κίνημα της αποανάπτυξης. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι, ιδιαιτέρως της νεοκλασικής οικονομίας, θεωρούν την αποανάπτυξη μια ουτοπική πρόταση, διότι αμφισβητείται η κοινωνική ευημερία και η ανθρώπινη πρόοδος ως αποτέλεσμα της αύξησης του Α.Ε.Π.
Το Α.Ε.Π. ως παγκόσμιος δείκτης της οικονομικής προόδου εισήχθη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε εθνικό επίπεδο, ο ρυθμός αύξησης του Α.Ε.Π. σύντομα έγινε ο κυρίαρχος στόχος της πολιτικής των κυβερνήσεων σε όλο τον κόσμο. Πλέον το Α.Ε.Π. έχει πάρει διαστάσεις τοτέμ ως το απόλυτο μέτρο οικονομικής επιτυχίας. Και όμως, η αύξησή του είναι χρήσιμη για ορισμένες χρονικές περιόδους, χωρίς ωστόσο να θεωρείται αξιόπιστη ένδειξη κοινωνικής ευημερίας. Το Α.Ε.Π. είναι απλώς ένα μείγμα καταγραφής των προϊόντων και υπηρεσιών που αγοράζονται και πωλούνται, χωρίς διακρίσεις μεταξύ των συναλλαγών που ενισχύουν την ευημερία και αυτών που τη μειώνουν.
Ήδη εδώ και αρκετά χρόνια ο Αντρέ Γκορζ (Οι Δρόμοι του Παραδείσου, Εναλλακτικές Εκδόσεις, β2007) αναφερόταν στον οξύμωρο, ή καλύτερα στον «ελαττωματικό» δείκτη του Α.Ε.Π. Ένα παράδειγμα που έδινε ήταν τα τροχαία ατυχήματα, δηλαδή ότι η αύξηση των τροχαίων μεγεθύνει το Α.Ε.Π.! Ένα άλλο παράδειγμα που θα μπορούσε να δοθεί, και μάλιστα που είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του φεμινιστικού κινήματος, είναι οι οικιακές εργασίας. Ενώ η οικιακή οικονομία θεωρείται σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης και μάλιστα πριν τον καπιταλισμό, δεν προσμετράται στο Α.Ε.Π.
Για τον δείκτη του Α.Ε.Π. μετρούν μόνο οι χρηματικές συναλλαγές της καθημερινότητας, όμως στην καθημερινή μας ζωή οι χρηματικές συναλλαγές είναι οι λιγότερες. Επιπρόσθετα, το Α.Ε.Π. εξαιρεί σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ποιότητα της ζωής, όπως ο ελεύθερος χρόνος. Επιπλέον, οι οικονομολόγοι δίνουν έμφαση στην κατανάλωση, στην απασχόληση και στο εισόδημα ως δείκτες της ανθρώπινης ευημερίας. Από την άλλη μεριά όμως, οι ψυχολόγοι και οι διατροφολόγοι θεωρούν σημαντικότερους δείκτες για την ευημερία τις αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις και τις διατροφικές πρακτικές, αντίστοιχα. Επιπλέον, το σύστημα της αγοράς δεν υπολογίζει τις ανθρώπινες δραστηριότητες μέσα από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, ενώ έχουν θετικό αντίκτυπο για την ευημερία.
Ένα από τα βασικά επιχειρήματα των υποστηρικτών της αποανάπτυξης βασίζεται στη έκθεση του Ίστερλιν (1974), που εξηγεί πως η αύξηση του εισοδήματος δεν ισοδυναμεί με την αύξηση της ευτυχίας. Οι υποστηρικτές της αποανάπτυξης δίνουν βαρύτητα σε άλλους δείκτες, οι οποίοι παρουσιάζουν αποτελεσματικότερα την κοινωνική ευημερία, την προσωπική ευτυχία και την ανθρώπινη πρόοδο. Επιγραμματικά αναφέρονται μερικοί δείκτες: Γνήσιος Δείκτης Προόδου, Δείκτης Παγκόσμιας Ευτυχίας, Δείκτης Βιώσιμης Οικονομικής Ευημερίας, Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης.
Η αποανάπτυξη απορρίπτει τη θεοποίηση της ανάπτυξης που νομισματοποιεί το κοινωνικό κεφάλαιο και αναφέρεται σε μία ευρύτερη έννοια που επικεντρώνεται σε μία απομεγέθυνση της συσσώρευσης του κεφαλαίου, του ανταγωνισμού, του καταναλωτισμού και της κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση. Έτσι λοιπόν, η πρόοδος θα πρέπει να μετράται με νέα κριτήρια, όπως είναι η κατασκευή νέων υποδομών παροχής, η οικοδόμηση της κοινότητας και η συλλογική δράση, χωρίς να συνδέεται η ευημερία με τη κατανάλωση.