Του Γρηγόρη Γ. Καλύβα
Στην άκρως ενδιαφέρουσα και εμπεριστατωμένη ομιλία του γνωστού διανοούμενου Γιώργου Καραμπελιά στην εκδήλωση του Συλλόγου «ΜΕΤΕΩΡΩΝ ΛΙΘΟΠΟΛΙΣ», ο ομιλητής αναφέρθηκε μετ’ επιτάσεως στην ανάγκη προστασίας του Μετεωρίτικου Μοναστικού Κέντρου και στην διαφύλαξη της ιστορίας και παράδοσής του από τις επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού αλλά και από δράσεις που δεν συνάδουν με το χώρο. Τεκμηριώνοντας την άποψή του αυτή, μεταξύ των άλλων, πρότεινε την αναβίωση της Σωκράτους Ακαδημίας Εν Μετεώροις, όπως ήταν ο τίτλος της το 16ο αιώνα, δια της οποίας θα αναδειχθεί και κυρίως θα μελετηθεί η πνευματική κληρονομιά των Μετεώρων η οποία παραμένει εν πολλοίς άγνωστη παρ’ όλο που αυτήν η κληρονομιά έχει μελετηθεί από επιφανείς πνευματικούς ταγούς και επιστήμονες, όπως οι αείμνηστοι Βέης και ο Σοφιανός, αφήνοντας πίσω τους σημαντικά κείμενα, εργασίες και επιστημονικό έργο αποτέλεσμα μελέτης, κόπων και ιδρώτα απορρέοντα από την βαθειά πίστη τους και την προσήλωσή τους στην επιστήμη που υπηρέτησαν με αυταπάρνηση.
Η επισήμανση αυτή του κ. Καραμπελιά, ενός ανθρώπου που ουδεμία σχέση έχει στα τοπικά μας πράγματα, με εξέπληξε . Η πρώτη απορία μου ήταν, πώς δυο άνθρωποι που ζουν τόσο μακριά και δεν έχουν επικοινωνήσει ποτέ (αυτός και εγώ δηλαδή), είχαν ταύτιση απόψεων επ’ αυτού του θέματος καθώς είναι γνωστό ότι την πρόταση αυτή την είχα προσωπικά διατυπώσει πολλάκις κατά το παρελθόν και μάλιστα δημόσια. Μάλιστα η έκπληξή μου ήταν τόσο έντονη που μπήκα στον πειρασμό να τον ρωτήσω αν είχε διαβάσει κάτι σχετικό. «Όχι δεν έχω διαβάσει τίποτα επ’ αυτού», αλλά η λογική αυτό λέει, ήταν η απάντησή του.
Κατόπιν τον ρώτησα πως σκέφτηκε κάτι τέτοιο και αμέσως ξεδίπλωσε τις σκέψεις του. Ο τουρισμός και ειδικότερα ο μαζικός τουρισμός ως φαινόμενο των σύγχρονων κοινωνιών, πέρα από τα θετικά στην οικονομία, έχει και αρνητικές επιπτώσεις καθώς λειτουργεί αλλοιωτικά ως προς το περιβάλλον, την αρχιτεκτονική, τον πολιτισμό, την παράδοση, τα ήθη και έθιμά μας, την πολιτισμική μας ταυτότητα. Άρα χρειάζονται μέσα και εργαλεία που θα λειτουργήσουν ως θωράκιση απέναντι σ’ αυτές τις επιπτώσεις. Εσείς που ζείτε υπό την σκιά των Μετεώρων πρέπει να δώστε ιδιαίτερη προσοχή στην διαφύλαξη – προστασία και ανάδειξη της ιστορικής και πνευματικής κληρονομιάς των Μετεώρων. Τί το καλύτερο να επανιδρύσετε την ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΜΕΤΕΩΡΩΝ, με συνεργασία Δήμου, Μητρόπολις και Μοναστικής κοινότητας, μέσα από την οποία θα αναδειχθεί ο ιστορικός, πνευματικός, αρχιτεκτονικός, κειμηλιακός και καλλιτεχνικός πλούτος των Μετεώρων.
Στο σημείο αυτό τον πληροφόρησα πως μια από τις πρώτες πρωτοβουλίες που ανακοίνωσε ο Δεσπότης μας άμα την άφιξή του, είναι και η ίδρυση της Ακαδημίας Μετεώρων. «Είναι πολύ σημαντικό και θα πρέπει να το στηρίξετε», ήταν η προτροπή του.
Αλλά ας έρθουμε τώρα επί της ουσίας του θέματος: Για να κατανοήσουμε περί τίνος θέματος ομιλούμε και τί, εκτός όλων των άλλων, θα διαπραγματευθεί και διαχειρισθεί η ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΜΕΤΕΩΡΩΝ θα πρέπει να γνωρίζουμε τι είναι τα ΜΕΤΕΩΡΑ και ο χώρος που τα περιβάλλει.
Τα ΜΕΤΕΩΡΑ λοιπόν είναι χώρος προσευχής και ιλασμού, χώρος ιερός, χώρος μοναδικός, χώρος όπου η Θεία πλαστουργία και τα έργα των χειρών και του πνεύματος της χορείας των Οσίων Μετεωριτών πατέρων που κοσμούν το Αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, συναντήθηκαν και μεγαλούργησαν δημιουργώντας την βαρύτιμη και υπερπολύτιμη κληρονομιά την οποία παραλάβαμε ως παρακαταθήκη και οφείλουμε να την κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές καθαρή, ατόφια.
Άγια Μετέωρα; Ναι άγια, ακριβώς γιατί αποτέλεσαν τόπο προσωπικού αγώνα, δακρύων, μετανοίας, αγιοσύνης και προσφοράς στην Ορθοδοξία και στο έθνος, καθώς τροφοδότησαν και αιμοδότησαν πνευματικά την Εκκλησία και το έθνος σε καιρούς που τα σκίαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά.
Για μας που ζούμε υπό την φυσική και πνευματική σκιά της αγίας λιθοπόλεως τα Μετέωρα είναι ο χώρος όπου ο καθένας βιώνει την προσωπική του συνάντηση με τον Θεό‧ είναι ο χώρος στον οποίο εναποθέτουμε τις χαρές και τις λύπες μας, τα καθημερινά προβλήματα και τις αγωνίες μας, με τη βεβαιότητα ότι οι αποδέκτες όλων αυτών, ψυχές αφιερωμένες ολοκληρωτικά στον Θεό, που ξέρουν να συμπάσχουν με τον πάσχοντα και να συγχαίρουν με τον χαίροντα, είναι οι πιο θερμοί ευχέτες στον Θεό.
Τα Μετέωρα είναι χώρος απ’ όπου αντλούμε τα πρότυπα θυσιαστικής αγάπης προς το Θεό και τον συνάνθρωπο, της αγωνιστικότητας και της πνευματικής επαγρύπνησης, πρότυπα που τόσο έντονα λείπουν στις μέρες μας και είναι πολύτιμος οδηγός στην προσωπική αλλά και εθνική μας πορεία στο επέκεινα.
Η προσφορά των Μετεώρων στα γράμματα, στο έθνος, στην εκκλησία.
Στο πέρασμα των αιώνων τα Μετεωρίτικα μοναστήρια έχουν να μας παρουσιάσουν πλούσια δράση. Προσέφεραν πολλά και συνεχίζουν να προσφέρουν, όχι μόνο στον Ορθόδοξο Μοναχισμό και στην εκκλησία αλλά και στο Έθνος, τότε με την διατήρηση της εθνικής συνείδησης και την ενίσχυση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, σήμερα με το πλούσιο και πολύπλευρο έργο (πνευματικό, κοινωνικό, αναστηλωτικό) και τη συμβολή τους στη διατήρηση της Ορθόδοξης παράδοσης και κληρονομιάς αλλά και της ελληνικής ταυτότητος, στοιχεία που η παγκοσμιοποίηση έβαλε στο στόχαστρο και πολεμάει να εξαφανίσει .
Μοναχοί και μοναχές αφιερωμένοι στο Χριστό, γαλουχημένοι με τα νάματα και τις παραδόσεις και διδαχές των οσιομαρτύρων της «Θηβαΐδας των Σταγών», κουβαλούν στις καρδιές τους τον Θρησκευτικό χαρακτήρα, το πολιτισμικό περιεχόμενο των Αγίων Μετεώρων προσπαθώντας να το διαφυλάξουν και αναδείξουν, αλλά και να παραδώσουν ως πολύτιμη κληροδοσία στο επέκεινα.
Η συμβουλή των Μετεωρίτικων μονών στο θέμα της παιδείας υπήρξε σημαντικότατη. Ίδρυσαν σχολεία για να σωθεί η γλώσσα και μαζί και η Ορθόδοξη πίστη. Για το σκοπό αυτό στα μέσα του 16ου αιώνα είχε συγκροτηθεί η Σωκράτους Ακαδημία εν Μετεώροις. Ο λόγιος Επίσκοπος Σταγών Παΐσιος ο Κλεινοβίτης (1784 – 1808) δώρισε δια διαθήκης την πλούσια βιβλιοθήκη στην Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου. Ο προκάτοχός του το 1818 είχε προσφέρει δύο χιλιάδες γρόσια στην Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου. Στο Σχολείο της Ι.Μ. Αγίου Στεφάνου φοίτησε μεταξύ των άλλων και ο λόγιος Ιεράρχης και μέγας ευεργέτης του Γένους Δωρόθεος ο Σχολάριος (1812 – 1889) που αργότερα ίδρυσε στα Τρίκαλα την Δωρόθεο Σχολή.
Το ενδιαφέρον τους για την παιδεία είναι εντυπωσιακό. Το 1845 οι Ηγούμενοι των Μονών: Βαρλαάμ, Μετεώρου και Αγίου Στεφάνου συνυπογράφουν κοινό γράμμα με το οποίο αναλαμβάνουν να συνεισφέρουν το χρόνο 500 γρόσια στα Σχολεία της Πόλης Τρίκκης για μισθούς Δασκάλων. Ο ονομαστός Ηγούμενος Κωνστάντιος της Μονής Αγίου Στεφάνου στα μέσα του 19ου αιώνα ίδρυσε την Κωνστάντιο Σχολή Καλαμπάκας και πρόσφερε πολλά χρήματα για την ανέγερση Σχολείων στα Τρίκαλα.
Μέσα στα Μοναστήρια, με την λατρευτική ζωή διατηρήθηκε μαζί με την Ορθόδοξη Πίστη μας και ανόθευτη η ελληνική γλώσσα αυτή που επέτρεπε στους σκλαβωμένους να κατανοούν το Ψαλτήρι και την Οκτώηχο και να διατηρούν σε αγωνιστική εγρήγορση την εθνική τους συνείδηση και τον πόθο τους για την απόκτηση της λευτεριάς.
Χαρακτηριστική είναι η προσφορά του Διονυσίου Πύρρου (1774 ή 1777 -1853) που γεννήθηκε στην Καστανιά Καλαμπάκας και έμεινε στην ιστορία ως Διονύσιος Πύρρος ό Θετταλός. Τα πρώτα του γράμματα τα μαθαίνει στην Καστανιά και αργότερα χειροτονείται ιεροδιάκονος στη μονή Μεταμορφώσεως των Μετεώρων από τον Αμβρόσιο, πρώην Τρίκκης και αποτέλεσε ένα μεγάλο πνευματικό, εκκλησιαστικό και εθνικό κεφάλαιο.
Τα Μετεωρίτικα μοναστήρια έγιναν κάστρα αγώνα και θυσίας για την λευτεριά του γένους από τον Οθωμανικό ζυγό με κορυφαίο τον Παπά – Θύμιο Βλαχάβα (1760-1809) που με ορμητήριο την Μονή Αγίου Δημητρίου Μετεώρων ,στήριξε, οργάνωσε, αγωνίστηκε και θυσιάστηκε για την λευτεριά του σκλαβωμένου ελληνικού γένους για να γίνει σημαία και θρύλος από τον λαό που τον τραγούδησε όσο λίγους.
Μεγάλη προσφορά στους αγώνες του έθνους για την εθνική ανεξαρτησία έχει ο Μητροπολίτης Τρίκκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος (1560 – 1611). Ο εθνεγέρτης, κήρυκας της μελλούμενης ανάστασης του Γένους φλόγιζε τις καρδιές με το κήρυγμα του και πύρωνε τ’ αποσταμένα στήθη των ραγιάδων η φωνή του. Από χωριό σε χωριό, από μοναστήρι σε μοναστήρι, ως τα ξέμακρα καλύβια των ξωμάχων και των βοσκών προετοίμαζε τον ξεσηκωμό. Οι προσπάθειές του προδόθηκαν από μερικούς λιπόψυχους, φθονερούς και εθελόδουλους Έλληνες.
Αυτήν την πολύτιμη παρακαταθήκη συνεχίζουν και οι σημερινοί οικιστές της αγίας και σεπτής λιθοπόλεως αγωνιζόμενοι να κρατήσουν όρθια και καθαρή την πίστη, όρθια την ελληνική συνείδηση, όρθιο το φρόνημα του λαού στις σημερινές απειλές με έργα πνευματικά, έργα αναστηλωτικά, έργα κοινωνικά.
Τα Άγια Μετέωρα σημαίνουν για την Ορθοδοξία, την Εκκλησία, την Ελλάδα και το Έθνος μας ότι και οι «Άγιοι Τόποι», το «Άγιον Όρος», το «Θεοβάδιστο Σινά» ,ο Μυστράς και για ολόκληρη την οικουμένη ότι ο Παρθενώνας, η Δήλος και οι Δελφοί.
Η μοναδικότητα του πολύμορφου λίθινου συγκροτήματος των Αγίων Μετεώρων, της Ακροπόλεως αυτής της Ορθοδοξίας και προμετωπίδας του Ανατολικού Χριστιανισμού, αποτελεί υπόδειγμα σοφής ισορροπίας ανθρώπου και φύσης, τόπο, δηλαδή, στον οποίο η ανθρώπινη παρουσία δεν καταχράστηκε την προνομιακή της θέση στη δημιουργία του Θεού, δεν ανέτρεψε το φυσικό οικοσύστημα και δεν παραμόρφωσε την ωραιότητα του τοπίου, αλλά ανέταξε τα δημιουργήματά της (τις Ιερές Μονές, δηλαδή) στο χώρο, με ιδιαίτερη ευαισθησία και στοργή και με μοναδική αισθητική και σεβασμό προς αυτόν, ώστε να προβάλλεται η ιερότητα και πνευματικότητα της Αγίας Λιθοπόλεως και να μη διαταράσσονται οι ισορροπίες. Γι’ αυτό και τόσους αιώνες ο χώρος συνεχίζει να παραμένει όπως μας τον παρέδωσαν οι άγιοι και όσιοι πατέρες.
Όλος αυτός ο πλούτος βρίσκεται συσσωρευμένος στα Μετεωρίτικα μοναστήρια αποτελώντας Θεία ευλογία για την περιοχή και τους οικιστές της. Η παρουσία των μοναστηριών επί των βράχων είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος που δημιουργεί ρεύμα επισκεψιμότητας από την οποία και παράγεται πλέον το τοπικό οικονομικό προϊόν δεδομένου ότι η διάρθρωση της τοπικής οικονομίας έχει αλλάξει δραματικά με τον τριτογενή τομέα να έχει ποια εκτοπίσει τον πρωτογενή. Η αλλοίωση που επέρχεται από τις αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού είναι ποια έντονες και τείνουν να αλλοιώσουν δραματικά την φυσιογνωμία και ταυτότητα του Μετεωρίτικου μοναστικού κέντρου. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι μιλώντας για τα ΜΕΤΕΩΡΑ ουσιαστικά μιλάμε για τουρισμό. Ωστόσο τα ΜΕΤΕΩΡΑ δεν είναι τουρισμός. Τα ΜΕΤΕΩΡΑ, είναι πίστη, είναι ιστορία, είναι παράδοση, είναι τέχνη, είναι αρχιτεκτονική, είναι αγιότητα, είναι πρόταση ζωής, είναι με λίγα λόγια ένα θαύμα που οφείλουμε να το βιώσουμε και εμείς που ζούμε υπό την φυσική και πνευματική σκιά των ιερών βράχων.
Αλλά για να το βιώσεις πρέπει να το γνωρίσεις σε όλες του τις εκφάνσεις, πρέπει να το μελετήσεις. Και για να τα κάνεις αυτά πρέπει να παραμείνει αναλλοίωτο και για να παραμείνει αναλλοίωτο πρέπει να προστατευθεί από ότι λειτουργεί αλλοιωτικά. Το πως θα το πετύχουμε αυτό είναι η πρόκληση που έχουμε να απαντήσουμε ως τοπικό συλλογικό υποκείμενο. Το νομικό πλαίσιο προστασίας των ΜΕΤΕΩΡΩΝ είναι η μια πτυχή του ζητήματος. Η άλλη είναι με ποιο τρόπο θα γνωρίσουμε το περιεχόμενο των ΜΕΤΕΩΡΩΝ. Ο τρόπος είναι να δημιουργήσουμε υποδομές και εργαλεία. Ένα τέτοιο είναι η ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΜΕΤΕΩΡΩΝ περί ου ο λόγος. Μια πρόταση την σημασία και αξία της οποίας στήριξε ο Ποιμενάρχης μας στην ομιλία του κατά την παρουσίαση του τόμου για το χρυσούν ιωβηλαίο του μακαριστού δεσπότη μας κυρού Σεραφείμ .
Τί εννοούμε Ακαδημία Μετεώρων και ποιος ο ρόλος της
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΜΕΤΕΩΡΩΝ σημαίνει ένα καθίδρυμα Ν.Π.Π.Ι.Δ. Ένας φορέας Πολιτισμού, γραμμάτων, επιστημών και τεχνών με πολύπλευρες δραστηριότητες με κορυφαία αυτήν της διαχείρισης της βαριάς κληροδοσίας και παρακαταθήκης που μας άφησαν οι Όσιοι Μετεωρίτες Πατέρες (Μετεωρίτικες σπουδές). Δηλαδή τη διαφύλαξη, ανάδειξη και μελέτη της αγιομετεωρίτικης κληρονομιάς.
Άλλες δράσεις της Ακαδημίας μπορεί να είναι το τμήμα βιβλιοθήκης, τεκμηρίωσης, έρευνας, ιστορικού αρχείου, τμήμα οργάνωσης εκδηλώσεων, όπως ομιλίες, ημερίδες, Θεολογικά συνέδρια και φροντιστήρια, εκθέσεις, εκδόσεις, επιμορφώσεις, παράδοσης και λαογραφίας, τέχνες και γράμματα, τμήμα βραβείων κ.λπ.
Ο φορέας διοικείται από επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον Μητροπολίτη, αντιπρόεδρο τον εκάστοτε Δήμαρχο Δήμου Μετεώρων και μέλη επιφανείς προσωπικότητες των γραμμάτων της χώρας. Οίκοθεν εννοείται η ύπαρξη Επιστημονικής Επιτροπής και η συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ειδικότερα με την Θεολογική σχολή του, ως και με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Ένας τέτοιος φορέας θα αναδείξει τα πνευματικά Μετέωρα και την ιστορία της αγιομετεωρίτικης κληρονομιάς θωρακίζοντάς τα από αλλοιώσεις του μαζικού τουρισμού και άλλες δράσεις που δεν συνάδουν με τον χώρο, την ιστορία και παράδοσή του, αλλά και από προσπάθειες αλλαγής της φυσιογνωμίας του χώρου και μετασχηματισμού του σε χώρο φιλοσοφικών αναζητήσεων όπως ύπουλα και μεθοδευμένα προωθεί η παγκοσμιοποίηση και η νέα τάξη πραγμάτων.
Αυτήν την προσπάθεια μπορεί να αποτρέψει η λειτουργία της ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΜΕΤΕΩΡΩΝ με την λειτουργία της και την δράση της και αποτελεί αναγκαιότητα έναντι των καιρών και έναντι της ιστορίας.
