του Χ. Ναξάκη, από το Άρδην τ. 12, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1998
Ἀποτελέσματα του ΚΠΣ-ΙΙ (πακέτο Ντελόρ) και προδιαγραφές του ΚΠΣ-ΙΙΙ (πακέτο Σαντέρ) για την περιοχή της Θράκης
Το Μάρτιο του 1994, όπως εἷναι γνωστό, η Ἑλλάδα στα πλαίσια του ΚΠΣ ΙΙΙ (1994 – 1999) υπέβαλε στην Ε.Ε. το περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΠΕΙ) Ἀνατολικής Μακεδονίας και Θράκης µε σκοπό :
1. Την άρση της απομόνωσης της περιφέρειας και την αξιοποίηση της θέσης της, µέσω της καλύτερης διασύνδεσής της µε την υπόλοιπη χώρα και µε τις γειτονικές χώρες.
2. Την αγροτική ανάπτυξη, έτσι ώστε να συγκρατηθεί ο πληθυσμός.
8. Την ανάπτυξη του τουρισμού και την προστασία του περιβάλλοντος.
4. Τη βελτίωση των κοινωνικών υποδομών (εκπαίδευσης-υγείας).
Ἡ αναπτυξιακή στρατηγική του προγράµµατος στόχευε:
1. Στη βελτίωση του απαράδεκτου οδικού, σιδηροδρομικού, αεροπορικού, λιμενικού και τηλεπικοινωνιακού δικτύου, που αποτελεί φραγμό στην ορθολογική ανάπτυξη της περιφέρειας και οδηγεί στην ᾱποµόνωση της περιοχής.
2. Στην αντιμετώπιση του δηµογραφικού προβλήματος Και της αυξανόµενης ανεργίας στην περιοχή.
8. Στη µείωση των διαφορών µέσα στην περιφέρεια μεταξύ των εγκαταλελειμµένων ορεινών περιοχών, των αγροτικών και αστικών περιοχών.
4. Στη βελτίωσπ της ελκυστικότητας της περιφέρειας ὡς τόπου εγκατάστασης παραγωγικών δραστῃριοτήτων.
Ο συνολικός προὔπολογισμός του ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι 688,9 εκατ. ECU απότα οποία π δηµόσια δαπάνη είναι 659,1 εκατ. ECU και π ιδιωτική συμμετοχή 29,8 εκατ. ECU.
Στη δηµόσια δαπάνη περιλαµβάνεται η κοινοτική συµµετοχή, 494,3 εκατ. ECU (71%) και η εθνική συµμετοχή, 164,8 εκατ. ECU (24%).
Όσο δε αφορά τη διαθέσιµη κοινοτική συνδροµή αυτή προέρχεται ᾱπό τρία διαρθρωτικά ταµεία, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής ᾱνάπτυξης (ΕΤΠΑ), 382,9 εκατ. ECU, το Ἐυρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), 26,3 εκατ. ECU και το ΕΓΤΠΕ, 85,1 εκατ. ECU.
Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται π κατανομή της δηµόσιας δαπάνης στα διάφορα ὑποπρογράμματα του ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
ΠΗΓΗ: ΚΕΠΕ, Συνοπτική Έκθεση, Οκτ. 1997
Ποια είναι όµως η πορεία υλοποίησης του ΠΕΠ Ἀνατολικής Μακεδονίας-Θράκης; Σε γενικές γραµµές η υλοποίηση δεν προχωρεί καθόλου ικανοποιητική, στο βαθµό που η σύνολική απορρόφηση όλων των ὑποπρογραμμάτων θα πλησιάσει μόλις το 39% στο τέλος του 1997, για το σύνολο του προγράµµατος.
Ἐΐναι χαρακτηριστικό ότι η συνολική δημόσια δαπάνη για το 1994 ήταν 97.107 χιλ. ECU και οἱ απορροφήσεις 51.846 χιλ. ECU, δηλαδή ένα ποσοστό 53%, το 1995 π συνολική δηµόσια δαπάνη ήταν 97.188 χιλ.
ECU και οἱ απορροφήσεις 54.967 χιλ. ECU, ποσοστό 57% των ετησίων δεσμεύσεων, κ.λπ.
Ειδικότερα όσο αφορά την πορεία υλοποίπσης του ΠΕΠ κατά υποπρόγραµµα έχουµε:
1. Πρόγραµµα ανάπτυξης της βιοµπχανίας
Το μέτρο αυτό αφορά τα έργα υποδοµής (οδικοί άξονες, λιµενικά έργα, κ.λπ.) τα οποία ξεκίνησαν να εκτελούνται μόλις στα µέσα του 1998, λόγω παντελούς έλλειψης των Τεχνικών Δελτίων των έργων, γεγονός που έχει οδηγήσει σε σημαντικές καθυστερήσεις. Για παράδειγµα από τις προβλεπόμενες νέες χαράξεις οδών, μήκους 53 χλμ., έχουν ολοκληρωθεί µόνο 11 χλμ.
2. Ἀγροτική Λνάπτυξα
Το υποπρόγραµµα αγροτική ανάπτυξη δεν παρουσίασε καμία απορρόφηση το 1994, ενώ µέχρι τέλους του 1997 έχουµε µια µέση απορρόφηση της τάξης του 35%. Σημαντική για παράδειγµα υστέρηση παρατηρείται στο μέτρο εξοικονόμησης υδάτινου δυναμικού όπου από την προβλεπόµενη κατασκευή 13 φραγμάτων έχει κατασκευαστεί µόνο ένα. Επίσης το σηµαντικό έργο της δημιουργίας δύο πολυδύναµων Κέντρων Στήριξης της φυτικής και ζωϊκής παραγωγής σε Κομοτηνή και Καβάλα βρίσκεται ακόµα στη φάση της δηµοπράτησης.
8. Τουρισμός, περιβάλλον, ποιότητα ζωής
Στο υποπρόγραµµα αυτό παρατηρούνται επίσης µεγάλες καθυστερήσεις που τις επιτείνουν οι ελλείψεις σε ειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό στην περιφέρεια, µη αποκέντρωση των διαδικασιών χωροθέτησης, ελέγχου και έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων.
Έτσι η κατασκευή του Συνεδριακού Κέντρου Κομοτηνής βρίσκεται ακόµα στο στάδιο της μελέτης σκοπιµότητας και της τεχνικής μελέτης, που έχουν ολοκληρωθεί, ενώ το Πανεπιστηµιακό Νοσοκομείου Άλεξανδρουπόλεως προχωρεί µε πολύ αργά βήματα.
4. Ἀνθρώπινοι Πόροι
Όσο αφορά το μέτρο αυτό, για την μεν κεντρική βιβλιοθήκη της Ξάνθης έχει απλώς εγκατασταθεί ο εργολάβος, ενώ για την ανέγερση του κτιρίου της Νομικής Σχολής στην Κοµοτηνή έχει εκτελεστεί το 50% του έργου.
Τέλος, για το ειδικό πρόγραµµα ανάπτυξης της τοπικής αυτοδιοίκησης, που περιλαμβάνει 265 έργα, έχει ολοκληρωθεί το φυσικό αντικείμενο 93 έργων και έχει απορροφῃθεί το 21% του υποπρογράµµατος.
Ποιες είναι όµως οι αιτίες για τη σηµαντική καθυστέρηση στην υλοποίηση του ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης;
1. Κατ’ αρχάς πρέπει να σηµειώσουµε ότι ο συνολικός προὔπολογισµός του ΠΕΠ, που αποτελεί µέρος των έργων του ΚΠΣ-ΙΙ (Ταμείο Συνοχής, Ἐθνικού Προγράμματος, ΠΕΠ, κ.λπ.), είναι χαμηλός, γεγονός που δείχνει ότι το ελληνικό κράτος συνεχίζει να έχει µια Ἀθηνοκεντρική λογική ανάπτυξης και να θεωρεί την περιφέρεια ένα συμπλήρωμα του Κέντρου.
Θα μπορούσε βέβαια, µε την προϋπόθεση ότι υπάρχουν στην περιφέρεια ενδογενείς τοπικές δυνάµεις που διεκδικούν στα πλαίσια του ΚΠΣ ΙΙΙ (2000-06), π περιφέρεια Ἀνατολικής Μακεδονίας και Θράκης να ζητήσει την κατ’ εξαίρεσιν ενίσχυσή της, µε δεδοµένπ μάλιστα τη θέσΗ της Ευρωπαϊκής Ένωσης για µείωση των διαπεριφερειακών ανισοτήτων και ενίσχυση των φτωχών περιφερειών.
Συνήθως µέχρι σήµερα τα ποσά κατανέμονται σε κάθε περιφέρεια µε κριτήρια που βασίζονται κύρια στον πληθυσμό κάθε περιφέρειας.
2. Ένας από τους κυριότερους παράγοντες της καθυστέρησης στην υλοποίπση του ΠΕΠ – Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης είναι η συγκεντρωτική δοµή του ελληνικού κράτους, η εξάρτηση (πολιτική, οικονομική, κ.λπ.) της περιφέρειας από το Κέντρο (Ἀθήνα), η µη αποκέντρωση ουσιαστικών αρμοδιοτήτων στην περιφέρεια και ειδικότερα για την περιοχή της Θράκης πρέπει να συνυπολογίσουµε Και τη λανθασμένη πολιτική του κράτους απέναντι στο μειονοτικό πρόβλημα.
Ἡ εξάρτηση αυτή της περιφέρειας οδήγησε σε εγκατάλειψή της (δηµογραφικό πρόβλημα), σε ελλείψεις ανθρώπινου δυναμικού και βασικών υποδομών, κ.λπ.
Χωρίς λοιπόν ουσιαστική αποκέντρωση, δεν µπορεί να προχωρήσει η περιφερειακή ανάπτυξη και η ᾱξιοποίπση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής.
Στα πλαίσια αυτά είναι απαρα(τητο να εκκωρηθούν ουσιαστικές αρµοδιότητες στην τοπική και νοµαρχιακή αυτοδιοίκηση Και να στελεχωθούν µε επιστημονικό προσωπικό, να αποκεντρωθούν οι διαδικασίες χωροθέτησης, ελέγχου και έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων των έργων, να αποδεσμευτούν οι εγκρίσεις ορισμένων έργων από κεντρικούς φορείς (προβλήματα µε το ΚαΣ, το Ὑπουργείο Πολιτισμού, κ.λπ.), να δΗμιουργπθεί περιφερειακό ταμείο, έτσι ώστε να αποδεσμευτούν οἱ πληρωμές από κεντρικούς φορείς, κ.λπ.
8. Άλλα ειδικότερα προβλήµατα που οδήγησαν σε καθυστέρηση της πορείας υλοποίησης του ΠΕΠ Άνατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι: Οι ελλείψεις στο σύστηµα διοίκησης Και παρακολούθησης του ΠΕΠ, π καθυστέρηση στην επιλογή Συμβούλου Διαχείρισης, διάφορα θέµατα από την ανάγκη συμπλήρωσης των Τεχνικών Δελτίων των έργων, οἱ καθυστερήσεις από το Ύπουργείο Ἐργασίας όσον αφορά τις πιστοποιήσεις των φορέων κατάρτισης, πῥοβλήματα που προκύπτουν στην περιφέρεια από την ανάληψη διαφόρων έργων από μέρους κεντρικών φορέων που δεν είναι αποκεντρωµένοι, κ.λπ.
4. Τέλος, είναι πολύ σηµαντικό να παρατηρήσουμε ότι π ανάπτυξη µιας περιφέρειας δεν είναι µόνο αποτέλεσµα εγός κεντρικού σχεδιασμού, διαφόρων μορφών ενισχύσεων, επιδοτήσεων μεταφοράς πόρων και δημιουργίας έργων υποδομής. Ἡ ανάπτυξη δεν χαρίζεται, δεν δηµιουργείται από τα πάνω, προὔποθέτει την ύπαρξη ενός ενδογενούς ανθρώπινου δυναμικού στην περιφέρεια, τοπική Κοινωνία ενεργή, γεγονός αμφισβητήσιμο στην περίπτωση της περιφέρειας Ἀνατολικής Μακεδονίας και Θράκπς. Ταυτόχρονα, ανάπτυξη, χωρίς την παραγωγή υλικού και άυλου προϊόντος, δεν νοείται, γεγονός που προὔποθέτει ενεργές κοινωνικές και παραγωγικές δυνάµεις.
Ἡ περιφέρεια λοιπόν Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης πρέπει να ενεργοποιηθεί άµεσα, έτσι ώστε να διεκδικήσει Και να πετύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα στα πλαίσια του επερχοµένου ΚΠΣ-ΙΙΙ, µε δεδοµένο ότι οἱ µεγάλες καθυστερήσεις στην υλοποίηση του ΚΠΣ-ΙΙ θα αφήσουν άλυτα τα βασικότερά της προβλήματα.
Όπως ήδη σηµειώσαμε πρέπει να διεκδικήσει την κατ’ εξαίρεσιν ενίσχυσή της στα πλαίσια του ΚΠΣ 2000-06, σε σχέση µε τις άλλες περιφέρειες της χώρας, ως µια (μαζί με την ΄Ἠπειρο) από τις ποιο υποβαθµισµένες και φτωχές περιοχές της Ἐυρώπης.
Μία από τις άµεσες προτεραιότητες της Θράκης, εκτός βέβαια από την ολοκλήρωση των έργων του ΚΠΣ-ΙΙ και την εκκώρηση οὔσιαστικών αρμοδιοτήτων από την Κεντρική Διοίκηση στην περιφέρεια, είναι η διεκδίκηση της διεύρυνσης του Πανεπιστηµίου µε νέα τμήματα µε στόχο τον διπλασιασµό των φοιτητών, και γενικότερα τη μετατροπή της περιοχής σε χώρο παραγωγής γνώσης – έρευνας, τεχνογνωσίας.
Τα οφέλη για την περιοχή, από την μετατροπή της σε ένα γνωστικό- τεχνολογικό πάρκο θα είναι τεράστια Και θα δημιουργήσουν νέες δυνατότητες για τη διασύνδεσή της µε τα Βαλκάνια και Ιδιαίτερα µε την Βουλγαρία. Να σημειώσουμε εδώ ότι η Βουλγαρία, Ιδιαίτερα πριν από τη µετάβασή της στην οικονομία της αγοράς, διέθετε αξιόλογο δυναµικό, επιστημονικό και παραγωγικό, εφαρμοσμένων τεχνολογικών γνώσεὧν.
Στα πλαίσια της άρσης της ἄπομόνωσης της περιοχής και στήριξης της ανάπτυξής της είναι βέβαια απαραίτητη ῃ ολοκλήρωση της Ἐγνατίας οδού Και των κάθετων αξόνων της που θα ανοίξουν την δίοδο για τα Βαλκάνια και τα διευρωπαϊκά δίκτυα.
Ἐπιπλέον αναπτυξιακή ώθηση στην περιοχή θα δώσουν παρεµβάσεις στους τοµείς του τουρισμού, εναλλακτικός τουρισμός, της ενέργειας (πετρελαιαγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης), της µεταποίησης, κ.λπ
Ο συγγραφέας είναι ἘπιστῃΜονικός Ερευνητής στο Κέντρο Προγραμματισμού και ΟΙκονοµικών Ερευνών (ΚΕΠΕ)
Σημειώσεις
1. Το άρθρο αυτό, που αποτέλεσε εισήγηση του συγγραφέα στη διηµερίδα του Ταμιείου Θράκης, “Θράκη-Βαλκάνια 3000 μ.Χ.”, δεν αναφέρεται στο σύνολο των έργων που χρηματοδοτούνται από το ΚΠΣ-ΙΙ, αλλά µόνο σε αυτά που περιέχονται στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό πρόγραµµα (ΠΕΠ) Ἀνατ. Μακεδονίας και Θράκης.
2. ΚΕΠΕ, Μελέτη αξιολόγησης των ΠΕΠ του ΚΠΣ, Εκθέσεις, 28, 1997, Ἀθήνα.
3. ΥΠΕΘΟ – ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΠ -ΚΠΣ 1994-1999 (Συνοπτική Έκθεση), 1997.
