του Κ. Ποϊραζίδη, από το Άρδην τ. 12, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1998
Η περιοχή της Θράκης είχε κατά καιρούς διαφορετική έκταση και όρια. Οι οροσειρές όμως της Ροδόπης και του Αίμου και τα παράλια στα νότια και ανατολικά παρέμεναν βασικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά της.
Μετά τη διαμόρφωση των συνόρων Ελλάδας-Βουλγαρίας-Τουρκίας, η Θράκη χωρίστηκε σε τρία τμήματα: το βόρειο ανήκει στη Βουλγαρία, το ανατολικό ανήκει στην Τουρκία και το νοτιοδυτικό ανήκει στην Ελλάδα. Ο ποταμός Έβρος αποτελεί το ανατολικό όριο της σημερινής ελληνικής Θράκης, στο βορρά τα όριά της ακολουθούν τις κορυφογραμμές της Ροδόπης, στα δυτικά ο ποταμός Νέστος ορίζει τα πεδινά εδάφη της δίπλα σ’ εκείνα της Μακεδονίας, μέχρι που στις εκβολές του, στο νότο, συναντά τη θάλασσα του Αιγαίου, το Θρακικό πέλαγος.
Η ποικιλία βιοτόπων σε αυτήν τη γωνιά της Ελλάδας είναι εντυπωσιακή. Παραλιακές ζώνες; υγρότοποι, μεγάλα ποτάμια, κάμποι, δασωμένοι λόφοι και ψηλά βουνά συνυπάρχουν σε μια έκταση μόλις 8.578 τ. χλμ.
Ψηλά, η οροσειρά της Ροδόπης, αρχαιότατη γεωλογικά κι από τις πιο δασωμένες στην Ελλάδα. Από τις κορυφές της, όταν οι καιρικές συνθήκες είναι κατάλληλες, μπορεί το βλέμμα σου να κυλήσει πάνω σε ατέλειωτες αναγλυφές μέχρι τη Σαμοθράκη, το μονάκριβο νησί της σημερινής ελληνικής Θράκης. Πυκνά και μεγάλα δάση πρασινίζουν τις πλαγιές της Ροδόπης. Από τις κορυφές των βουνών της μέχρι τις χαμηλές πλαγιές και τα παράλια εμφανίζονται όλα τα είδη της ευρωπαϊκής βλάστησης, από τα ψυχρόβια δάση μέχρι τη μεσογειακή μακία. Τις ορεινότερες περιοχές καλύπτουν δάση από Οξιά (Fagus orientalis), Δασική πεύκη (Pinus sylvestris) και Ερυθρελάτη (Picea abies). Η Ερυθρελάτη μετανάστευσε στη Ροδόπη από τη βόρεια Ευρώπη και τη Σιβηρία με την εμφάνιση των παγετώνων- από τότε δεν εγκατέλειψε το καταφύγιο που βρήκε στις πλαγιές της φιλόξενης αυτής οροσειράς. Τα είδη που αποτελούν την πανίδα των βουνών είναι πολλά, όμως αρκετά από αυτά δυστυχώς κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Η Αρκούδα (Ursus arctos), ο Λύκος (Canis lupus), το Ζαρκάδι (Capreolus capreolus), το Ελάφι (Cervus elaphus) και πολλά άλλα ζώα διεκδικούν εδώ το δικαίωμα για ζωή. Δύο από τα ωραιότερα είδη πουλιών του δάσους, ο Αγριόκουρκος (Tetrao urogallus) και η Αγριόκοτα (tsonasa oonasia) ομορφαίνουν με την παρουσία τους τα βορειοδυτικά βουνά της Θράκης.
Στην παραλιακή ζώνη απλώνεται ένα μεγάλο σύμπλεγμα υγροτόπων. Τα Δέλτα των ποταμών Έβρου και Νέστου, λίμνες γλυκού νερού, αλμυρό-βαλτοι, λιμνοθάλασσες και αμμονησί-δες αναμιγνύονται μεταξύ τους δημιουργώντας ένα συνεχόμενο οικοσύστημα πολλών χιλιομέτρων, μοναδικό στην Ευρώπη. Οι τέσσερις από τους έντεκα διεθνούς σημασίας υγρο-τόπους της Ελλάδας, σύμφωνα με τη σύμβαση Ramsar, βρίσκονται στη Θράκη.
Στο Δέλτα του Νέστου υπήρχε μέχρι το 1946 το μεγαλύτερο παρθένο παραποτάμιο δάσος στην Ευρώπη, το Κοτζά Ορμάν, έκτασης 72.000 στρεμμάτων. Σήμερα, μερικά μόνο υπολείμματα μόλις που μπορούν να θυμίσουν τη χαμένη αυτή ομορφιά. Το Δέλτα έχει μετατραπεί σε γεωργικές εκτάσεις και ζώνες για λευκοκαλλιέργειες. Μόνο μια σειρά από υφάλμυρες παράκτιες λιμνοθάλασσες και στενές αμμονησίδες στη θάλασσα έχουν απομείνει. Σημαντικά είδη που αναπαράγονται εδώ είναι η Αγκαθοκαλημά-να (Hoplopterus spinosus) -η κατανομή της οποίας στην Ευρώπη περιορίζεται μόνο στους θρακικούς υγρό-τοπους- ο Καλαμοκανάς (Himanto-pus himantopus), η Καστανόχηνα (Tadorna ferruginea), ο Κολχικός φασιανός (Phasianus colchicus) και ορισμένα σπάνια αρπακτικά. Από τα θηλαστικά που εξακολουθούν να ζουν στο Δέλτα σημαντικότερα είναι το Τσακάλι (Canis aureus) και η Αγριόγατα (Felis sylvestris). Κατά τη μεταναστευτική περίοδο εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία από πουλιά.
Ανατολικότερα βρίσκεται η λίμνη γλυκού νερού Ισμαρίδα ή Μητρικού στην οποία αναπαράγεται ο Καποκλης (Anas strepera), η Βαλτόπαπια (Aythya nyroca) και άλλα είδη, ενώτο χειμώνα εμφανίζονται χήνες, ανα-μεσα στις οποίες και η απειλοιμεν διεθνώς Νανόχηνα (Anse* erythropus).
Δίπλα στην Ισμαριδα και γύρω από το Πόρτο Λάγο απλώνονται εκτεταμένοι υφάλμυροι υγρότοποι. Οι κυριότερες λιμνοθάλασσες εδώ είναι το Λόγος -Λάφρη, η Λαφρούδα, η Ξηρολίμνη -Καρατζά, η Μέση, η Πτελέα, το Ελος και η Λίμνη.
Βόρεια από το χωριό Λαγός βρίσκεται η Βιστωνίδο μια από τις μεγαλύτερες λίμνες στην Ελλάδα. Παλιότερα η Βι-στωνίδα ήταν κι αυτή λιμνοθάλασσα, αλλά με τις προσχώσεις των ποταμών που εκβάλλουν σε αυτή επήλθε το σταδιακό κλείσιμο του ανοίγματος της στη θάλασσα. Σήμερα έχει νερο υφάλμυρο και ζώνες με γλυκό νερο στα βόρεια τμήματά της. Είδη που αναπαράγονται εδώ είναι η Βαλτόπαπια, ο Καλαμοκανάς, η Αβοκέτα (Recurvirostra avosetta), η Αγκαθοκαλημάνα κ.ά.
Στο τεχνητό πευκοδάσος στον όρμο Πόρτο Λάγο μια μεγάλη αποικία από τρία είδη ερωδιών έχει ανακηρυχθεί Μνημείο της Φύσης και έχει περιφραχθεί. Τα μικρά του Σταχτοτσικνιά (Ardea cinerea), του Λευκοτσι-κνιά (Egretta garzetta) και του Νυχτο-κόρακα (Nycticorax nycticorax) απολαμβάνουν σε αυτή την αποικία απο το 1986 την ησυχία και την προστασία που τους εξασφάλιζαν οι αρμόδιε κρατικοί και περιβαλλοντικοί φορείς του τόπου.
Η σύνθετη αυτή περιοχή απόκτα μεγαλύτερη σημασία κατά τη μεταναστευτική περίοδο, οπότε και εμφανίζεται ο Ροδοπελεκάνος (Pelecanus onocrotalus), η Χαλκόκοτα (Plegadis falcinellus) και η απειλούμενη διεθνώς Λεπτομύτα (Numenius tennuirostris) Τον χειμώνα, χιλιάδες υδρόβια από τις βόρειες χώρες, ανάμεσα στα οποία η Νανόχηνα και το Κεφαλούδι (Oxyura leucocephala), αναζητούν καταφύγιο. Το κρύο είναι τσουχτερό την εποχή αυτή στους υγροτόπους. Μια ανεπαίσθητη και ενίοτε πυκνή ομίχλη
ο Κραυγαετός (Aquila pomarina) και στις ορθοπλαγιές το Όρνιο (Gyps fulvus) και ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos).
Η ποικιλομορφία και η σπουδαιότητα της θρακικής φύσης αναδεικνύεται ακόμη περισσότερο στις λοφώδεις και ορεινές περιοχές του νομού Έβρου. Εδώ βρίσκεται ο σπουδαιότερος σε όλη την Ευρώπη χώρος ερπετών – συναντάμε σαράντα ένα είδη ερπετών και αμφιβίων. Στο φημισμένο δάσος της Δαδιός, στην κεντρική περιοχή του νομού, βόρεια από τη Λευκίμη και νοτιοδυτικά από το Σουφλί, διατηρείται ένας από τους σπουδαιότερους στην Ελλάδα και την Ευρώπη χώρους αναπαραγωγής αρπακτικών πουλιών. Τριάντα έξι από τα τριάντα οκτώ ευρωπαϊκά ημερόβια αρπακτικά έχουν παρατηρηθεί σε αυτό το δάσος και μάλιστα είκοσι με είκοσι τρία είδη απ’ αυτά αναπαράγονται εδώ. Αυτή η μοναδικότητα είναι αποτέλεσμα της εντυπωσιακής ποικιλότητας του τοπίου, όπου γέρικα πευκοδάση Τραχείας και Μαύρης Πεύκης (Pinus brutia και Pinus nigra) αναμιγνύονται με βραχώνες, ορθοπλαγιές, ξέφωτα, καλλιέργειες, ρέματα. Από το 1980 ένα τμήμα της περιοχής προστατεύεται από τις επεμβάσεις που θα έθεταν σε κίνδυνο τα πουλιά. Εδώ είναι και ο μόνος χώρος όπου συναντώνται και τα τέσσερα είδη ευρωπαϊκών γυπών: το Όρνιο, ο Μαυρόγυπας (Aegypius monachus), ο Γυπαετός (Gypaetus barbatus) και ο Ασπροπά-ρης (Neophron percnopterus). To πουλί έμβλημα της Δαδιάς είναι ο Μαυρόγυπας, ο πληθυσμός του οποίου είναι ο τελευταίος σε όλη την ανατολική Ευρώπη. Το δάσος της Δαδιάς είναι και η καλύτερη στην Ελλάδα περιοχή αναπαραγωγής για πολλά άλλα είδη πουλιών, ανάμεσα στα οποία ο Κραυγαετός και ο Μαυροπελαργός, ο αριθμός των οποίων είναι εδώ πολύ μεγάλος, αποτελώντας σχεδόν το ήμισυ του συνολικού ελληνικού πληθυσμού.
Στο βάθος του ορίζοντα, το νησί της Σαμοθράκης αποτελεί συνέχεια της οροσειράς της Ροδόπης. Το βουνό της, Φεγγάρι ή Σάος, υψώνεται ανάμεσα σε θάλασσα και ουρανό μέχρι τα 1448 μ. Στις απότομες πλαγιές του, ανάμεσα σ’ αιωνόβια πλατάνια, ξεχύνονται αναρίθμητοι χείμαρροι, δημιουργώντας δεκάδες «βάθρες» με νερό κρύσταλλο, μέχρι που συναντούν το γαλάζιο της θάλασσας. Τις περισσότερες ορεινές περιοχές καλύπτουν λιβάδια όπου βόσκουν τα φημισμένα κατσίκια της Σαμοθράκης. Κατά θέσεις εμφανίζονται αιωνόβια δρυοδά-ση. Κι αν κοιτάξεις κάποια στιγμή στον αέρα, μπορεί και να δεις τον Σπιζαε-τό (Hieraaetus fasciatus) να ορίζει νοητά με τα γυροπετάγματά του την εκτεταμένη του επικράτεια.
Αγέρωχη η Θράκη, θέλει να τη γυρίσεις, να την περπατήσεις, να δεις από κοντά πώς ζούνε τα χιλιάδες είδη της. Να γνωρίσεις την πιο μυστική πλευρά της πιο πληθωρικής φύσης.
* Το κείμενο, που γράφτηκε με τη συνεργαοία της Σοφίας Σαμαρά, δημοσιεύεται και στο Αλμπουμ του Νίκου Δεούλλα, “Θράκη, χρώμα τα και αποχρώσεις”, εκδόσεις Σύνολο.
