Του Νικόλα Τζήμου*
Ο πρόσφατος πόλεμος στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και η συμβολή των Μη Επανδρωμένων Αεροχημάτων (Μ.Ε.Α.-UAV) στην εξάρθρωση της αρμενικής άμυνας, και το ουσιαστικό τέλος της «Δημοκρατίας του Αρτσάχ» έφερε στο ελληνικό προσκήνιο τη συζήτηση για τα Μ.Ε.Α., τις τουρκικές ικανότητες στον τομέα αυτό, και προκάλεσε ερωτηματικά για τις δυνατότητες της ελληνικής αεράμυνας απέναντί τους. Καθίστανται, λοιπόν, τα Μ.Ε.Α. μέσα “game changer” και η χρήση τους θα φέρει μια Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις (Revolution in Military Affairs – RMA); Μπορεί η ελληνική αεράμυνα να ανταποκριθεί στη νέα πρόκληση; Τέλος, μπορούν τα νέα μέσα να οδηγήσουν μελλοντικά σε μια νέου τύπου ένοπλη ελληνοτουρκική αντιπαράθεση;
Στο μέτωπο του Ναγκόρνο Καραμπάχ χρησιμοποιήθηκαν από τους Αζέρους και τα τρία βασικά είδη Μ.Ε.Α. τουρκικής και ισραηλινής προέλευσης: αναγνώρισης-επιτήρησης-συλλογής πληροφοριών, οπλισμένα-μάχης και αναλώσιμα «περιφερόμενα» πυρομαχικά (loitering munitions). Τα Μ.Ε.Α. έδωσαν στους Αζέρους τρία βασικά πλεονεκτήματα: α) πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο, β) διαρκή (persistent) Εγγύς Αεροπορική Υποστήριξη, και γ) τη δυνατότητα να κάμψουν τη θέληση των αντιπάλων τους να μάχονται.
Οι προηγούμενες (σύντομες) ένοπλες αντιπαραθέσεις των αυτονομιστών του Αρτσάχ και των Αζέρων αφορούσαν πρωτίστως ανταλλαγές βολών πυροβολικού και όλμων, ελάχιστους αεροπορικούς βομβαρδισμούς –οι αεροπορικές δυνάμεις που συντηρούν οι δύο χώρες δεν έχουν καμία σχέση με τα νατοϊκά πρότυπα και τις αντίστοιχες δυνατότητες– και προσπάθειες διά ξηράς διείσδυσης πεζών με την υποστήριξη αρμάτων. Οποιοσδήποτε μπορεί, μέσα από ανοιχτές πηγές, να διαπιστώσει την οργάνωση του εδάφους των Αρμενίων: χαρακώματα, θέσεις μάχης (κύριες, εναλλακτικές και δευτερεύουσες), θέσεις κάλυψης των βαρέων όπλων. Η κρίσιμη διαφορά είναι ότι αυτές οι προετοιμασμένες θέσεις ήταν κατάλληλες για τον προηγούμενο πόλεμο –τον πόλεμο που μέχρι τότε είχαν πολεμήσει. Δεν προσέφεραν καμία κάλυψη και απόκρυψη από την εναέρια παρατήρηση και την από αέρος προσβολή.
Για τριτοκοσμικούς στρατούς, λοιπόν, η συστηματική χρήση Μ.Ε.Α. αποτελεί επανάσταση στον τρόπο που μπορούν να διεξάγουν επιχειρήσεις, ιδιαίτερα αντιανταρτικές (counterinsurgency). Μπορούν όμως να αποτελέσουν καταλυτικούς παράγοντες σε μια αντιπαράθεση δύο σύγχρονων στρατών;
Στον βαθμό που η αντιπαράθεση εξελιχθεί σε πλήρους κλίμακας, τέτοιες πλατφόρμες έχουν περιορισμένες πιθανότητες επιβίωσης. Στο μέτωπο του Ναγκόρνο Καραμπάχ τα ΜΕΑ κατόρθωσαν να έχουν τόσο καθοριστικό ρόλο διότι προσέδωσαν μια τρίτη διάσταση στον πόλεμο. Αντίθετα, η ελληνική αεράμυνα είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει μια ισχυρή νατοϊκού επιπέδου αεροπορική δύναμη. Γι’ αυτό είναι δομημένη σε αλλεπάλληλα επίπεδα έρευνας, με πολλαπλά συστήματα ραντάρ (επίγεια, εναέρια και θαλάσσια – των πλοίων), ενεργητικής άμυνας με χερσαία αντιαεροπορικά μέσα μεγάλου-μέσου-μικρού-πολύ μικρού βεληνεκούς (Patriot/ S-300, Hawk, Tor/ OSA/ Crotale/ ΒΕΛΟΣ, αντιαεροπορικά πυροβόλα/ ASRAD/ μεμονωμένοι πύραυλοι Stinger αντίστοιχα) και εναέρια μέσα με τα αεροσκάφη αναχαίτισης της Πολεμικής Αεροπορίας, όλα διασυνδεδεμένα μεταξύ τους σε ενιαίο Σύστημα Αεροπορικού Ελέγχου.
Εκεί που μπορούν να συνεισφέρουν ωστόσο τα Μ.Ε.Α. αναγνώρισης και ένοπλης κρούσης είναι στην προετοιμασία (συλλογή πληροφοριών) των επιχειρήσεων και στην εξαπόλυση ενός πρώτου αιφνιδιαστικού πλήγματος. Αντίθετα, τα αναλώσιμα «περιφερόμενα πυρομαχικά» μπορούν σε κάθε περίπτωση να συμβάλουν σε επιθέσεις κορεσμού εναντίον πλοίων του ΠΝ, των χερσαίων συστημάτων αεράμυνας και προετοιμασμένων τοποθεσιών. Επιπλέον, μπορούν να απειλήσουν και να διαταράξουν καίρια τη στρατηγική Διοικητική Μέριμνα και τις μετακινήσεις δυνάμεων και υλικών από τα μετόπισθεν προς τα πρόσω, ιδιαίτερα αν εμφανιστούν από μη αναμενόμενες περιοχές στις οποίες δεν είναι στραμμένη η ελληνική αεράμυνα. Γι’ αυτό είναι κρίσιμη η, από πλευράς της χώρας, διατήρηση των καλύτερων δυνατών σχέσεων με όλους τους βόρειους γείτονές της, αλλά και η απόκτηση αντίστοιχων μέσων επιτήρησης που θα παρακολουθούν στενά τις δραστηριότητες των δύο τουρκικών ελικοπτεροφόρων (Anadolu και Thrakiya), όταν καταστούν επιχειρησιακά.
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση ενός περισσότερο ή λιγότερου θερμού επεισοδίου; Στην περίπτωση αυτή τα ΜΕΑ δίνουν στην Τουρκία, που διαθέτει πλέον δοκιμασμένο δόγμα χρήσης, ένα πραγματικό πολυεργαλείο προκλήσεων, χωρίς να διακινδυνεύει ανθρώπινες ζωές και χωρίς να κλιμακώνει την αντιπαράθεση.
Μπορεί αυτός ο περιορισμός του ρίσκου των ανθρώπινων απωλειών να αλλάξει τον χαρακτήρα μιας πιθανής ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης και να εισέλθουμε ευκολότερα στο «φρενοκομείο»;
Σήμερα η ελληνική αεράμυνα δεν εμπλέκει ένα τουρκικό στρατιωτικό αεροσκάφος που πραγματοποιεί υπερπτήση άνωθεν μιας ελληνικής νήσου. Θα αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο απέναντι σε ένα πιθανώς οπλισμένο ΜΕΑ; Θα ρισκάρει να δεχτεί ένα αιφνιδιαστικό πρώτο πλήγμα ή να επιτρέψει μια ανενόχλητη από αέρος παρατήρηση του εδάφους και άμεση αποστολή εικόνας στα απέναντι κέντρα επιχειρήσεων;
Η Άγκυρα επιθυμεί να προκαλεί, χωρίς να αναγκαστεί να πατήσει πρώτη τη σκανδάλη. Τυχόν αντίδραση της ελληνικής αεράμυνας θα σημαίνει ότι η χώρα θα πρέπει να επωμιστεί διπλό άχθος: τη διεθνή κατακραυγή και την εμπλοκή σε ένα τοπικό θερμό επεισόδιο –που θέλει πάση θυσία να αποφύγει– διότι αφενός δεν θα έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων, αφετέρου δεν μπορεί να διατηρεί συνεχώς τις ένοπλες δυνάμεις της σε κατάσταση ετοιμότητας ανάληψης επιχειρήσεων πλήρους κλίμακας.
Τα Μ.Ε.Α. ενισχύουν και διευρύνουν το κλασικό τρίπτυχο της πολεμικής επιτυχίας: α) την επίγνωση της κατάστασης, β) την άσκηση διοίκησης και ελέγχου, και γ) την ανάληψη και διατήρηση της πρωτοβουλίας, άρα αποτελούν μια ακόμη Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις, όπως τόσες άλλες νωρίτερα. Θα μετασχηματίσουν τον τρόπο διεξαγωγής επιχειρήσεων. Θα μειώσουν την έκθεση του προσωπικού σε περιττές διακινδυνεύσεις. Θα καταστήσουν τη χρήση βίας περισσότερο αποτελεσματική, αλλά και ελκυστική. Η εκ του σύνεγγυς παρακολούθηση των διεθνών εξελίξεων και η ανάπτυξη ενός δόγματος χρήσης και αντιμετώπισης όλων των Μη Επανδρωμένων Συστημάτων αποτελεί μια νέα πραγματικότητα την οποία δεν πρέπει να παραγνωρίσουν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις.
- Διδάκτορας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
