Ο σπουδαίος ποιητής έφυγε από τη ζωή στις 27 Φεβρουαρίου του 1943 και η κηδεία σηματοδότησε μια σημαντική στιγμή της εθνικής αντίστασης.
Tου Σπύρου Κουτρούλη
Ο ακαταπόνητος καθηγητής Γιώργος Ανδρειωμένος στο τελευταίο έργο του ερευνά τη σχέση του Κωστή Παλαμά με τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Ο τελευταίος, ως πολιτική ιδεολογία, θεωρήθηκε ότι εξέφρασε την ανερχόμενη αστική τάξη. Συνοδεύτηκε με την απόδοση αξιακής προτεραιότητας στο άτομο, αλλά και την καχυποψία προς τη διεύρυνση της κρατικής αρμοδιότητας. Βεβαίως, μια τέτοια κριτική παραλείπει ν’ αναφέρει ότι ο πολιτικός φιλελευθερισμός έδωσε πρωταρχική σημασία στην ισονομία, στο κράτος δικαίου, στην ανεξιθρησκεία, στην ανοχή, στην ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών, στον πολυκομματισμό και στην απόδοση συγκεκριμένων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του πολίτη. Όπου αυτά έπαψαν να υπάρχουν αντικαταστάθηκαν από τον δεσποτισμό, τον συγκεντρωτισμό, τον ολοκληρωτισμό.
Ο Κ. Παλαμάς είχε γνωρίσει μια μεγάλη ποικιλία κοσμοθεωριών και γι’ αυτό στο έργο του εντόπισαν γοητευτικά στοιχεία στοχαστές με διαφορετικές και αντιτιθέμενες ιδεολογίες, από τον Α. Χουρμούζιο, τον Κ. Τσάτσο, τον Δ. Βεζανή ως και τον Ν. Ζαχαριάδη. Ο Γ. Ανδρειωμένος κάνει μια σύντομη, αλλά πυκνή αναφορά στην εξέλιξη του φιλελευθερισμού και στις τροποποιήσεις που είχε υπό την πίεση κοινωνικών και οικονομικών γεγονότων, όπως η κρίση του 1929. Στη χώρα μας, η πολιτική αποσαφήνιση του φιλελευθερισμού ταυτίστηκε με την εμφάνιση του Κόμματος των Φιλελευθέρων του Ελευθέριου Βενιζέλου, την προσπάθεια για υλοποίηση ενός σύγχρονου κράτους και την εθνική ολοκλήρωση. Ο συγγραφέας λοιπόν βλέπει να κυριαρχεί ο «πατριωτικός φιλελευθερισμός», που ζητά να απαντήσει σε δύο αιτήματα: τον συνταγματικό περιορισμό της μοναρχίας και την απελευθέρωση, με τη Μεγάλη Ιδέα, περιοχών που ζουν ελληνικοί πληθυσμοί κάτω από την οθωμανική κυριαρχία (σελ.46). Από αυτή την πλευρά, ο βενιζελικός φιλελευθερισμός δεν [] απέκλεισε από την οικονομία την κρατική παρέμβαση, όπου κρίθηκε αναγκαία και αναπόφευκτη.
Σύμφωνα με τον Γ. Ανδρειωμένο, ο Παλαμάς είχε επηρεαστεί από φιλελεύθερους στοχαστές όπως ο Μίλτον, ο Βολταίρος, ο Μ. Κονστάν, ο Τ. Μ. Μακώλευ και ο Τ. Σ. Μιλ. Εντυπωσιακή είναι η γνώση που έχει ο Παλαμάς για φιλελεύθερους πολιτικούς όπως ο Γλάδστων, τους οποίους αντιπαραθέτει σε άλλους, όπως ο Ντισραέλι.
Ο φιλελευθερισμός του Κ. Παλαμά έλαβε πολιτικά χαρακτηριστικά με την υποστήριξη του Ε. Βενιζέλου. Όπως επισημαίνει ο Γ. Ανδρειωμένος, ο πρώτος που μίλησε με ενθουσιασμό για τον τελευταίο ήταν «ο Περικλής Γιαννόπουλος, αμέσως μετά την επανάσταση στο Γουδί» (σελ.82). Ο Γ. Ανδρειωμένος, ανασκοπώντας το σύνολο του παλαμικού έργου, ποιητικού και πεζού, καταλήγει πως «ο ποιητής βρισκόταν στην πρωτοπορία και έδειχνε να διακατέχεται από μιαν πραγματικά ανοιχτή και φιλελεύθερη αντίληψη ως προς το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι» (σελ.97).
Γιώργος Ανδρειωμένος
Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2022.
Ενισχύστε την προσπάθειά μας κάνοντας μια δωρεά στο Άρδην πατώντας ΕΔΩ.
Ακολουθήστε το Άρδην στο Facebook
Εγγραφείτε στο κανάλι του Άρδην στο Youtube
