Η ανεκπλήρωτη υπόσχεση της Κίνας για ευημερία

973

Η ανισότητα θα στοιχειώσει την τρίτη θητεία του Σι Τζινπίνγκ

Του Τζώρτζ Μάγκνους, ιστοσελίδα Unherd, 19/10/2022

Στο 20ό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας αυτή την εβδομάδα, ο Σι Τζινπίνγκ θα προταθεί για μια τρίτη θητεία που δεν έχει προηγούμενο. Όμως, η λαβή του στην εξουσία δεν έχει μείνει δίχως αμφισβήτηση. Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του Συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε μια σπάνια διαμαρτυρία στη γέφυρα Σιτόνγκ στο Πεκίνο, με αίτημα την απομάκρυνση του «δικτάτορα και προδότη Σι Τζινπίνγκ». «Θέλουμε να είμαστε πολίτες, όχι σκλάβοι», έγραφε ένα πανό.

Είναι μια άτυχη στιγμή για το ΚΚΚ. Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Σι προειδοποίησε για μια περίοδο αστάθειας στον ορίζοντα. Η κυβέρνηση έχει να αντιμετωπίσει μια οικονομία που παραπαίει, παρεμποδισμένη από την έκρηξη στην αγορά ακινήτων και τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις των πολιτικών μηδενικών κρουσμάτων. Σε ένα περαιτέρω χτύπημα για την εμπιστοσύνη των επενδυτών, η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Κίνας καθυστέρησε την ανακοίνωση της οικονομικής ανάπτυξης και άλλων στοιχείων μέχρι το τέλος του Συνεδρίου. Όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα ταραγμένο διεθνές σκηνικό που χαρακτηρίζεται από την υποστήριξη της Κίνας στον παρατεταμένο πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία και την αυξανόμενη εχθρικότητα με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μέχρι στιγμής, τουλάχιστον δημοσίως, το Συνέδριο είχε περισσότερο να κάνει με τη φαμφάρα και την πολιτικολογία παρά με την πολιτική. Όσοι παρακολουθούν την Κίνα θα αναζητήσουν στοιχεία για το ποιοι νέοι πολιτικοί ηγέτες θα ενταχθούν στο Πολιτικό Γραφείο και στη Μόνιμη Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου το Σάββατο. Αλλά θα προσέξουν επίσης για οποιαδήποτε αναφορά σε δύο σημαντικές πολιτικές πρωτοβουλίες.

Η πρώτη περιστρέφεται γύρω από τους νέους ριζοσπαστικούς κανονισμούς του Υπουργείου Εμπορίου των ΗΠΑ, που τέθηκαν σε ισχύ την περασμένη Παρασκευή, οι οποίοι έχουν σχεδιαστεί για να περιορίσουν την πρόσβαση της Κίνας σε ένα ευρύ φάσμα προηγμένου εξοπλισμού ημιαγωγών, είτε αυτός είναι αμερικανικής κατασκευής είτε χρησιμοποιεί αμερικανική τεχνολογία. Οι περιορισμοί θα ισχύσουν επίσης για τους Αμερικανούς που εργάζονται στην κινεζική βιομηχανία κατασκευής ημιαγωγών, καθιστώντας τους υποκείμενους στο αμερικανικό δίκαιο.

Η κίνηση αυτή στέλνει ένα σαφές μήνυμα: ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν είναι πλέον διατεθειμένη να δεχθεί τις πρακτικές της Κίνας για την απόκτηση τεχνολογίας ημιαγωγών. Οι κανονισμοί φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί για να παρεμποδίσουν, αν όχι να εξαφανίσουν, την προηγμένη βιομηχανία τσιπ της Κίνας, και με τον τρόπο αυτό επιβεβαιώνουν το αφήγημα του ΚΚΚ ότι οι ΗΠΑ θέλουν να περιορίσουν την Κίνα και να παρεμποδίσουν το δικαίωμά της να πάρει τη θέση που της αρμόζει στο παγκόσμιο σύστημα. Στην ομιλία του, ο Σι μίλησε για την ανάγκη προστασίας της Κίνας από «εξωτερικές προσπάθειες καταστολής και περιορισμού της». Θα πρέπει να περιμένουμε ότι το Πεκίνο θα προβεί σε αντίποινα μετά το συνέδριο, χτυπώντας οικονομικά τις αμερικανικές εταιρείες και τα επιχειρηματικά συμφέροντα.

Το δεύτερο θέμα είναι η Κοινή Ευημερία. Επαναδιατυπωμένη το 2021, η Κοινή Ευημερία είναι ένα πολιτικό σύνθημα και ένα θέμα που ο Σι έχει περιγράψει ως απαραίτητο μέρος του σοσιαλισμού. Έχει σχεδιαστεί για να αποτυπώσει την πρόθεση της κυβέρνησης να βελτιώσει την ποιότητα ζωής της μεσαίας τάξης της Κίνας και των επίδοξων μελών της, συμπεριλαμβανομένων των ιδιοκτητών μικρών επιχειρήσεων, των εργατών-μεταναστών και των αγροτών. Ο φερόμενος στόχος του είναι να μειώσει τις εισοδηματικές και περιφερειακές ανισότητες που έχουν επιβαρύνει την οικονομική και κοινωνική πρόοδο της Κίνας και οι οποίες, αν δεν αντιμετωπιστούν, θα μπορούσαν να προκαλέσουν κοινωνική δυσαρέσκεια και αναταραχές.

Η Κοινή Ευημερία, ωστόσο, παραμένει μια ασαφής έννοια. Ο Σι έχει εξηγήσει ότι δεν πρόκειται για εξισωτισμό ή για ένα κράτος πρόνοιας δυτικού τύπου. Στην εναρκτήρια ομιλία του στο συνέδριο, μίλησε για την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι η διανομή του εισοδήματος και η συσσώρευση πλούτου είναι «καλά ρυθμισμένες». Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα στην πολιτική ατζέντα της Κίνας που να υποδηλώνει πιο γενναιόδωρες ρυθμίσεις παροχών για συντάξεις, ανεργία, ιατρικές ανάγκες, στέγαση και εκπαίδευση.

Αυτό δεν συνάδει με τη φιλελεύθερη καπιταλιστική άποψη ότι η ανισότητα μπορεί να περιοριστεί μέσω της αναδιανομής – αλλά το ΚΚΚ σκέφτεται διαφορετικά για αυτά τα πράγματα. Πιστεύει ότι αν μπορέσει να αναπτυχθεί αρκετά η οικονομία και να ρυθμιστεί σωστά το ιδιωτικό κεφάλαιο, τα οφέλη θα εισρεύσουν σε όλους τους πολίτες. Εξ ου και η δίωξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων και των επιχειρηματιών στους τομείς της τεχνολογίας, των χρηματοπιστωτικών, των πλατφορμών και των ιδιωτικών φροντιστηρίων. Οι πάροχοι υπηρεσιών υγείας και στέγασης έχουν επίσης βρεθεί στο στόχαστρο της πολιτικής του. Το ΚΚΚ έχει επιμείνει ότι πρέπει να υπάρξει μια πιο «ομαλή επέκταση του κεφαλαίου», που υποτίθεται ότι σημαίνει μεγαλύτερο έλεγχο σχετικά με το πού ξοδεύουν χρήματα οι επιχειρήσεις. Έχει επίσης λάβει μια σειρά από μέτρα που έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν τις ιδιωτικές επιχειρήσεις να ευθυγραμμίσουν τα εμπορικά τους συμφέροντα με τους στόχους του ΚΚΚ και να τις υποχρεώσουν να κάνουν «δωρεές» σε κομματικούς σκοπούς.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Κίνα έχει μεγάλο πρόβλημα με την εισοδηματική ανισότητα, η οποία όχι μόνο είναι υψηλή τώρα, αλλά παραμένει διαχρονικά υψηλή. Ο συντελεστής Gini της – ένας τρόπος μέτρησης της εισοδηματικής ανισότητας όπου το 0 ισοδυναμεί με τέλεια ισότητα και το 1 με πλήρη ανισότητα – ήταν περίπου 0,54-0,55 το 2019, σύμφωνα με την έρευνα του Πάνελ Οικογενειακών Μελετών της Κίνας (China Family Panel Studies). Αυτό ήταν πολύ υψηλότερο από ότι στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες. Το κορυφαίο 20% των εισοδημάτων αποσπούν περίπου το 46% του συνόλου, ποσοστό σχεδόν αμετάβλητο κατά την τελευταία δεκαετία περίπου, ενώ το κατώτερο 40% λαμβάνει κάτι περισσότερο από το 13%. Μέχρι τώρα, οι Κινέζοι πολίτες ήταν πρόθυμοι να δεχτούν ότι το ΚΚΚ θα συνεχίσει να βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο και την ευημερία για τις μελλοντικές γενιές, αλλά αν οι πολίτες αρχίσουν να αμφιβάλλουν γι’ αυτό, η κυβέρνηση θα πρέπει να προσέχει.

Αν η Κοινή Ευημερία αποτελούσε λύση για την ανισότητα και όχι ένα κενό σύνθημα, η Κίνα θα έπρεπε να προχωρήσει στη μεταρρύθμιση της κατανομής του εισοδήματος και των συστημάτων φορολογίας και κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και στην αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον, θα έπρεπε να αντιμετωπίσει σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου του καθεστώτος των περίπου 200 εκατομμυρίων εργατών-μεταναστών – περίπου το 71% του συνόλου – οι οποίοι δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στις πόλεις (γνωστοί και ως Χαϊκού) και ως εκ τούτου δεν έχουν ελεύθερη πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση, τη στέγαση ή την πρόνοια στις πόλεις όπου εργάζονται. Θα έπρεπε επίσης να βελτιώσει τη μοίρα ενός ταχέως γηράσκοντος πληθυσμού, καθώς η ομάδα των πολιτών ηλικίας άνω των 60 ετών θα αυξηθεί από 250 εκατομμύρια, ή 18% του πληθυσμού, σε 400 εκατομμύρια, ή σχεδόν 35%, μέχρι το 2045. Αυτό θα μπορούσε να επιδεινώσει την ανισότητα, αν δεν ληφθεί καμία μέριμνα.

Ένα από τα πιο επείγοντα ζητήματα είναι η αύξηση του επιπέδου της εκπαίδευσης και των ευκαιριών απασχόλησης για τους πολίτες της Κίνας, ιδίως για εκείνους που ζουν σε αγροτικές περιοχές. Ενώ στο παρελθόν, η Κίνα χρειαζόταν εργαζόμενους που ήταν απλώς καταρτισμένοι, μορφωμένοι και πειθαρχημένοι, τώρα χρειάζεται εργαζόμενους με πολύ υψηλότερα επίπεδα ειδίκευσης, οι οποίοι μπορούν να είναι ανταγωνιστικοί σε ένα ολοένα και πιο τεχνολογικό και ψηφιακό εργασιακό περιβάλλον. Η τάση όμως πηγαίνει προς τη λάθος κατεύθυνση: το 2020, περίπου το 60% των Κινέζων εργατών στις αστικές περιοχές απασχολούνταν στην άτυπη οικονομία, στην οποία επικρατούν χαμηλές δεξιότητες και κακές αμοιβές, ενώ το ποσοστό αυτό ήταν 40% πριν από περίπου 20 χρόνια.

Η δημιουργία ενός σύγχρονου εργατικού δυναμικού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μέχρι το 2020, μόνο το 37% περίπου των Κινέζων εργαζομένων θα έχει τουλάχιστον απολυτήριο λυκείου, σε σύγκριση με το 78% των ανεπτυγμένων χωρών, και μόνο το 17% περίπου θα έχει απολυτήριο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σε σύγκριση με το 35% των πλούσιων χωρών. Σήμερα, οι Κινέζοι λαμβάνουν καλύτερη εκπαίδευση από τους γονείς τους, αλλά θα χρειασθεί μια γενιά ή και περισσότερο για να βελτιωθεί το συνολικό μορφωτικό επίπεδο, εφόσον γίνουν οι απαιτούμενες βελτιώσεις στα σχολεία και τα πανεπιστήμια.

Στο μεταξύ, τα κινεζικά νοικοκυριά αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Η τεχνολογική και εποπτική καταστολή του Σι, και ιδίως η έκρηξη στην αγορά ακινήτων, έχει μειώσει την αξία των περιουσιακών στοιχείων της μεσαίας τάξης, ενώ η παραπαίουσα οικονομία και η αυξανόμενη ανεργία έχουν φέρει τους πάντες σε χειρότερη θέση. Ακόμα και η τεχνολογική βιομηχανία απολύει κόσμο, και τώρα που η κινεζική βιομηχανία ημιαγωγών βρίσκεται σε περιδίνηση, είναι πιθανό να υπάρξουν περαιτέρω απώλειες θέσεων εργασίας. Οι πολιτικές μηδενικών κρουσμάτων, οι οποίες φαίνεται ότι θα διατηρηθούν τουλάχιστον μέχρι την επόμενη άνοιξη, αν όχι και περισσότερο, δεν έχουν βοηθήσει την προσπάθεια καταπολέμησης των ανισοτήτων, επειδή έχουν πληγεί τόσοι πολλοί χαμηλόμισθοι και χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενοι στους τομείς του λιανικού εμπορίου, των υπηρεσιών ντελίβερι μέσω ψηφιακής πλατφόρμας, των μεταφορών, της φιλοξενίας και της εστίασης.

Η νομιμοποίηση του ΚΚΚ στηρίχθηκε στην ικανότητά του να διαβεβαιώνει τους πολίτες ότι η οικονομική ευημερία μόνο θα αυξανόταν, αλλά οι προοπτικές αυτής της δεκαετίας δείχνουν έντονα ότι αυτό μπορεί να μην συμβεί όπως αναμενόταν. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Κίνας συρρικνώνεται από περίπου 5-6% στη δεκαετία του 2010 σε ίσως όχι περισσότερο από 2,5-3% στη δεκαετία του 2020. Η Κοινή Ευημερία μπορεί να είναι η τελευταία ευκαιρία του ΚΚΚ να αντιμετωπίσει την καρδιά του προβλήματος, αλλά απ’ όσο μπορούμε να πούμε, αυτό βασίζεται περισσότερο σε ελπίδες παρά σε αποδείξεις. Προκύπτει, λοιπόν, η πιθανότητα είτε της αύξησης της κοινωνικής δυσαρέσκειας ή της αναταραχής – είτε της πολιτικής αστάθειας στα ανώτερα κλιμάκια του ΚΚΚ.

Παρά τη ρητορική και τις φανφάρες της επιτυχίας που αναμφίβολα θα ακουστούν από τη Μεγάλη Αίθουσα του Λαού αυτή την εβδομάδα, η Κίνα αντιμετωπίζει δοκιμασίες και, κατά κάποιο τρόπο, ανησυχητικές καταστάσεις μπροστά της. Η οικονομία της είναι η αχίλλειος πτέρνα του Σι Τζινπίνγκ.

Μετάφραση: Αναστάσης Μπαλτατζής