Από το Άρδην τ. 123
Ο Κωνσταντίνος Καλυμνιός, δικηγόρος και ανεξάρτητος δημοσιογράφος από τη Μελβούρνη, παρουσιάζει μια άγνωστη εν πολλοίς πτυχή της ουκρανικής και ρωσικής ιστορίας: Τη συμμετοχή των Ελλήνων της περιοχής της Μαριούπολης στο κοινοτιστικό εγχείρημα του Νέστορ Μαχνό, κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης και του επακολουθήσαντος εμφυλίου. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ομογενειακή εφημερίδα «Νέος Κόσμος» της Μελβούρνης.
Πάντα με συνάρπαζε η θεωρία ότι μια κυβέρνηση, σε όλες τις εκφάνσεις της, είναι μια μορφή κοινωνικής καταπίεσης. Αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκω συναρπαστική τη Μαχνοβτσίνα (Makhnovshchina), δηλαδή το μεγαλύτερο, καλύτερα οργανωμένο και σχεδόν επιτυχημένο ουκρανικό αναρχικό κίνημα με επικεφαλής τον Νέστορ Μαχνό (Nestor Makhno), κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης. Κατά τη διάλυση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ενώ οι Κόκκινοι πολεμούσαν τους Λευκούς και πολλούς άλλους πολέμαρχους, εμφανίστηκε ένα νέο κίνημα, αυτό των «Πράσινων», ή αναρχικών, στη νότια Ουκρανία. Σε αντίθεση με τους μπολσεβίκους, που πίστευαν στον ισχυρό κεντρικό έλεγχο, ο Νέστορ Μαχνό και το κίνημά του προσπάθησαν να καταργήσουν τον καπιταλισμό και το κράτος οργανώνοντας μόνοι τους συνελεύσεις χωριών, κομμούνες και ελεύθερα συμβούλια. Η γη και τα εργοστάσια δημεύτηκαν και τέθηκαν υπό τον έλεγχο αγροτών και εργατών μέσω αυτοδιοικητικών επιτροπών, ενώ δήμαρχοι και πολλοί αξιωματούχοι προέρχονταν απευθείας από τις τάξεις τής στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας του Μαχνό. Τελικά, το πείραμα του Μαχνό θα βουλιάξει κάτω από την πίεση του πολέμου κατά των υπολειμμάτων του τσαρικού στρατού και, στη συνέχεια, εκείνου των μπολσεβίκων που, ενώ προηγουμένως ήταν σύμμαχοί του, αποφάσισαν τελικά να αποτελέσουν τον μοναδικό πόλο εξουσίας στα εδάφη της πρώην Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Η κυβέρνηση του Νέστορ Μαχνό και οι πέντε αρχές στις οποίες βασίστηκε είναι ευρέως γνωστές, δηλαδή: η απόρριψη όλων των πολιτικών κομμάτων, η απόρριψη όλων των μορφών δικτατορίας (συμπεριλαμβανομένης της δικτατορίας του προλεταριάτου, που οι μαχνοβίτες και πολλοί αναρχικοί της εποχής θεωρούσαν όρο συνώνυμο με τη δικτατορία του μπολσεβίκικου κομμουνιστικού κόμματος), η άρνηση κάθε έννοιας κεντρικού κράτους, η απόρριψη μιας λεγόμενης «μεταβατικής περιόδου» που απαιτεί μια προσωρινή δικτατορία του προλεταριάτου και η αυτοδιαχείριση όλων των εργαζομένων μέσω ελεύθερων τοπικών εργατικών συμβουλίων. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι το αναρχικό κίνημα του Μαχνό αιχμαλώτισε τη φαντασία της μεγάλης ελληνικής κοινότητας της Ουκρανίας και ότι, στην πραγματικότητα, ήδη από τη δεκαετία του 1920, εντός της ΕΣΣΔ, θεωρούνταν ότι το ουκρανικό αναρχικό κίνημα ήταν κατά βάση ελληνικό.
Ένας τέτοιος ισχυρισμός μπορεί να μην είναι τόσο τραβηγμένος όσο φαίνεται αρχικά. Οι Έλληνες ζούσαν κατά μήκος της βόρειας ακτής της Μαύρης Θάλασσας τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα π.Χ. Την εποχή τής Ρωσικής Επανάστασης, το 1917, υπήρχαν περίπου 180.000 από αυτούς τους Έλληνες στην περιοχή, που μιλούσαν κυρίως μια ποντιακή διάλεκτο. Η εμπλοκή της ελληνικής κοινότητας στην ένοπλη σύγκρουση στην περιοχή λέγεται ότι προέρχεται από την αποχώρηση του αυστριακού και γερμανικού στρατού από την Ουκρανία το 1918. Εκείνη την εποχή, οι αντικομμουνιστικές Λευκές δυνάμεις του στρατηγού Ντενίκιν (Denikin) προσπάθησαν να επιβάλουν στρατολόγηση στους πολιτικά ουδέτερους ντόπιους ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής της Μαριούπολης και συνάντησαν την ένοπλη αντίστασή τους. Αυτοί οι Έλληνες αντιστάθηκαν επίσης στις προσπάθειες του Ντενίκιν να επιτάξει τρόφιμα και σοκαρίστηκαν από τον βιασμό ντόπιων Ελληνίδων και τη βαρβαρότητα των δυνάμεων των Λευκών. Κατά συνέπεια, αισθάνθηκαν την ανάγκη να οργανώσουν μονάδες αυτοάμυνας την άνοιξη του 1919. Ήταν φυσικό αυτές οι τοπικά οργανωμένες ομάδες να βρίσκουν ελκυστικές τις ιδέες του Νέστορ Μαχνό για αυτοδιοικούμενες, αυτόνομες κοινότητες.
Πολλά από όσα γνωρίζουμε για την ελληνική ανάμειξη στο ουκρανικό αναρχικό κίνημα προέρχονται από τον Ισαάκ Τέπερ, έναν μαχνοβίτη εκδότη της Φωνής των Μαχνοβιτών στο Χάρκοβο. Συνελήφθη από τους Μπολσεβίκους και στρατολογήθηκε στην Τσεκά, τη μυστική αστυνομία, οπότε άρχισε να κατασκοπεύει τους μαχνοβίτες. Το 1924, στο Χάρκοβο, έγραψε ένα φυλλάδιο για το μαχνοβίτικο κίνημα, στο οποίο ισχυριζόταν ότι ξεκίνησε από τους Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας. Προς υποστήριξη αυτού του ισχυρισμού, παρείχε στοιχεία που υποστηρίζουν ότι το είκοσι τοις εκατό των μαχνοβίτικων δυνάμεων ήταν Έλληνες. Σχολίαζε περαιτέρω ότι οι ελληνικές αναρχικές μονάδες διακρίθηκαν για την ισχυρή αυτοπειθαρχία, την οργάνωση και την αντοχή τους. Ένας Έλληνας αναρχικός διοικητής που αναφέρει, κάποιος Παπαδόπουλος, αναφέρεται και σε ένα μαχνοβίτικο τραγούδι και ήταν διάσημος μεταξύ των Ελλήνων του Πόντου για δεκαετίες. Άλλοι επιφανείς Έλληνες αναρχικοί ήταν οι αδελφοί Μαυρουδή από το ελληνικό χωριό Κερμέντσικ, τους οποίους αναφέρει ένας πρώην μαχνοβίτης γνωστός ως Μπέλας (Belash) στη μαρτυρία του στην Τσεκά. Σύμφωνα με αυτόν, μετά την κατάρρευση του μαχνοβίτικου κινήματος, ο ένας αδελφός εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα και εργάστηκε στην περιοχή Volnovaskyi. Ο μικρότερος αδελφός του παρέμεινε αναρχικός και ήταν αηδιασμένος από τη Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν, η οποία θεωρούσε ότι έκανε τους πλούσιους αγρότες πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους. Πριν εξαφανιστεί, συμμετείχε επίσης στον μαχνοβίτικο, αναρχικό πολιτιστικό-εκπαιδευτικό τομέα, εκλαϊκεύοντας τη σύσταση αναρχικών κοινοτήτων.
Επιβεβαιώνοντας τους ισχυρισμούς του Τέπερ, ο μπολσεβίκος και αναρχικός αποστάτης Ντυμπέτς (Dybets) υποστήριξε και αυτός ότι οι ελληνικές αναρχικές μονάδες ήταν οι πιο σταθερές και αξιόπιστες μονάδες των μαχνοβιτών και ότι ο Νέστορ Μαχνό σεβόταν πολύ το θάρρος και τη μαχητική τους ικανότητα, τοποθετώντας τους στις μάχες στα πιο επικίνδυνα μέτωπα. Ο Λεβ Γιαρκούτσκι (Lev Yarkutsky), στο βιβλίο του για τη Μαριούπολη το 1993, το επιβεβαιώνει, ισχυριζόμενος ότι οι Έλληνες αυτής της περιοχής ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν στις εκκλήσεις του Μαχνό και ότι δεν μπορούσε να βρει αποδείξεις για συμμετοχή τους στα έκτροπα και τις λεηλασίες που χαρακτηρίζουν τους μαχνοβίτες φτωχούς αγρότες.
Βασικός παράγοντας για τη συσπείρωση των Ελλήνων γύρω από το αναρχικό κίνημα ήταν οι διακηρύξεις του Μαχνό σχετικά με τα δικαιώματα των διαφορετικών εθνικών μειονοτήτων στη γλώσσα τους, την παραδοσιακή φορεσιά τους, το ντύσιμο και τον πολιτισμό τους, ενώ κατήγγειλε έντονα τον εθνικισμό και πήρε μια ρητά διεθνιστική θέση. Αυτό ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τις κατασταλτικές πολιτικές του Λευκού Στρατού και των Μπολσεβίκων. Στα απομνημονεύματά του, ο ίδιος ο Μαχνό θυμάται ότι σχεδίαζε μια επιδρομή στη νοτιοανατολική περιοχή Berntiansk-Marioupolus-Iouzovka για να υποκινήσει εξέγερση. Μετά από μια μάχη στο Bolshoi Mikhailovka, οπότε οι αντάρτες αποφάσισαν να κάνουν αρχηγό τους τον Μαχνό, μπήκαν στο ελληνικό χωριό Komar και εκδίωξαν μια μονάδα της Ουκρανικής Εθνοφρουράς. Αμέσως μετά, ο Μαχνό απευθύνθηκε στον τοπικό πληθυσμό με επαναστατικές ομιλίες. Πολλοί ντόπιοι Έλληνες εντάχθηκαν αμέσως στις μαχνοβίτικες δυνάμεις με τα δικά τους άλογα. Στη συνέχεια, ο Μαχνό προχώρησε στο Bogatyr, χωριό που κατείχαν Έλληνες του Ουρούμ που μιλούσαν μια διάλεκτο της τουρκικής, και στα χωριά Veliky Yanisol και Maly Yanisol, που ήταν επίσης ελληνικά. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, οι Έλληνες της Μαριούπολης υπήρξαν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του στα όπλα.
Δεν προκαλεί εντύπωση ότι η κατάληψη της Μαριούπολης από τις δυνάμεις των Γάλλων και του Ντενίκιν, στις 29 Μαρτίου 1919, προέκυψε σε μεγάλο βαθμό από τις δραστηριότητες της ελληνικής ένατης μεραρχίας υπό την ηγεσία του Tachtamisev. Ένα επίσης ελληνικό μαχνοβίτικο σύνταγμα πολέμησε μαζί με ένα εβραϊκό σε μια μάχη κατά των Λευκών τον Ιούνιο του 1919 και, λόγω της δέσμευσης των ντόπιων Ελλήνων στην αναρχική υπόθεση, η περιοχή της Μαριούπολης σύντομα θεωρήθηκε ασφαλές καταφύγιο για τους μαχνοβίτες. Ήταν στο ελληνικό χωριό Veliky Yanisol που κατέφυγε ο μαχνοβίτης διοικητής Lashkevich όταν κατάφερε να δραπετεύσει από τη μπολσεβίκικη περικύκλωση του Gulyai Polye μαζί με το γεμάτο χιλιάδες ρούβλια μαχνοβίτικο ταμείο. Εδώ τον έκρυψε ένας Έλληνας παππούς. Όταν υπεξαίρεσε αυτά τα κεφάλαια, οι ντόπιοι Έλληνες τον εκτέλεσαν στην κεντρική πλατεία του χωριού τους.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Έλληνες αναρχικοί υπέφεραν πολύ στα χέρια των Λευκών και των Μπολσεβίκων για την προσήλωσή τους στην αναρχική υπόθεση. Ένας παράγοντας που περιέπλεξε τα πράγματα ήταν η άφιξη ελληνικών δυνάμεων από την Ελλάδα, που εστάλησαν από τον Βενιζέλο για να βοηθήσουν τους Λευκούς κατά των Μπολσεβίκων. Αυτό επέτρεψε στους Λευκούς να παρουσιάσουν τους αναρχικούς όχι μόνο ως προδότες της Ρωσίας, αλλά και των Ελλήνων συμπατριωτών τους. Μετά από την ήττα των Λευκών, οι Έλληνες αντιμετώπισαν επίσης την μπολσεβίκικη καταστολή. Τον Μάρτιο του 1920, ένα μπολσεβίκικο τιμωρητικό απόσπασμα έφτασε στην περιοχή και εκτέλεσε 7 άτομα στο Komar, 10 στο Bogatyr και 12 στην Konstantinovka.
Ακολούθησαν κι άλλα αντίποινα τα επόμενα χρόνια. Ειδικά ο Στάλιν θεωρούσε ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσμό τής Ουκρανίας ως πολιτικά ύποπτο λόγω της προσκόλλησής του στο αναρχικό κίνημα. Η ελληνική κοινότητα κατηγορήθηκε ότι δημιούργησε μια αντεπαναστατική παράνομη οργάνωση που στόχευε στην ένωση μέρους του εδάφους της ΕΣΣΔ με την Ελλάδα. Ο αριθμός των συλλήψεων ήταν τόσο μεγάλος που ο Γιαρκούτσκι συνέκρινε την κλίμακα της καταστολής στα ελληνικά χωριά με γενοκτονία.
Είναι συναρπαστικό να αναλογιστούμε πόσο διαφορετικό θα ήταν το μέλλον του κόσμου, και μάλιστα πώς θα είχε αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομική θεωρία, αν ο Μαχνό είχε επικρατήσει έναντι των εχθρών τού αναρχικού κινήματος. Ο μαχνοβισμός, ο οποίος βασίζεται και αναπτύσσει τις ιδέες του Πιοτρ Κροπότκιν και χρησιμεύει ως η φιλοσοφική βάση για τον αναρχικό κομμουνισμό, θεωρητικά χωρίς την ανάγκη καταστολής (αν και το κίνημα του Μαχνό, δεδομένης της εμφάνισής του κατά τον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο, ήταν κάθε άλλο παρά ειρηνικό), καλωσορίστηκε από τους Έλληνες της Ουκρανίας ως ένα κίνημα που θα επέτρεπε σε όλους τους λαούς να διατηρήσουν τη δική τους ιδιαίτερη ταυτότητα και να χειραφετηθούν, επιτρέποντάς τους να είναι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων σημαντικών για την ευημερία και το μέλλον τους. Ενώ μπορεί να έχει ενδιαφέρον μια σύγκριση του ελληνικού μαχνοβίτικου ακτιβισμού με την ελληνική συμμετοχή στην τρέχουσα σύγκρουση στην Ουκρανία, είναι καιρός να εκτιμηθούν αφεαυτές οι θυσίες αυτών των ιδεαλιστών και προοδευτικών Ελλήνων της διασποράς.
Ενισχύστε την προσπάθειά μας κάνοντας μια δωρεά στο Άρδην πατώντας ΕΔΩ.
Γνωρίστε τα βιβλία των Εναλλακτικών Εκδόσεων
Ακολουθήστε το Άρδην στο Facebook
Εγγραφείτε στο κανάλι του Άρδην στο Youtube
