Το τελευταίο διάστημα οι πουτινικές αρχές πραγματοποιούν αναθεώρηση της αποσταλινοποίησης στη Ρωσία, φτιάχνονται διαρκώς νέα μνημεία προς τιμήν του σφαγέα των λαών Ιωσήφ Τζουγκασβίλι (γνωστού με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Στάλιν) ενώ ξεκίνησε μαζική η «επανεξέταση» της αποκατάστασης θυμάτων του σταλινικού καθεστώτος. Κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «ελληνικής επιχείρησης» της NKVD (μυστική αστυνομία) το 1937-38, 12.000 Έλληνες εκτελέστηκαν στην ΕΣΣΔ. Οι πολυπληθέστερες ομάδες Ελλήνων και τα περισσότερα θύματα υπήρχαν στην Ουκρανία και τη νότια Ρωσία.
Από την ιστοσελίδα ww3.gr
Τα μουσεία που μνημονεύουν τα θύματα της σοβιετικής τρομοκρατίας κλείνουν ή αποκτούν άλλη χρήση: Τώρα δεν είναι πλέον αφιερωμένα σε εκείνους που εκτελέστηκαν, αλλά σε εκείνους που τους εκτελούσαν – αξιωματικούς της NKVD. Σε όλη τη Ρωσία και στα κατεχόμενα εδάφη της Ουκρανίας, τα μνημεία και οι πινακίδες που έχουν ανεγερθεί στη μνήμη των θυμάτων των εγκλημάτων του Στάλιν καταστρέφονται. Οι δύο οργανώσεις με το όνομα «Μνημείο» που ασχολούνταν με την διερεύνηση των σταλινικών εγκλημάτων έχουν τεθεί εκτός νόμου ενώ οι επικεφαλείς τους οδηγήθηκαν στη «δικαιοσύνη» και καταδικάστηκαν αναφέρει σε δημοσίευμά του το Radio Freedom.
Πριν από λίγες ημέρες, η Γενική Εισαγγελία της Ρωσίας δήλωσε ότι τα αποτελέσματα της αποκατάστασης των θυμάτων της τρομοκρατίας του Στάλιν θα πρέπει να επανεξεταστούν. Πρόκειται για μια «τάση» η οποία αφενός στρέφεται κατά της μνήμης εκατομμυρίων θυμάτων του δικτάτορα Στάλιν συνολικά, μεταξύ των οποίων και κατά των Ελλήνων, θυμάτων μαζικών δολοφονιών του καθεστώτος.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Ιβάν Ντζουχά*, η «ελληνική επιχείρηση» είναι μία από τις περίπου δεκαπέντε «εθνικές» επιχειρήσεις της NKVD, δηλαδή επιχειρήσεων με τις οποίες το σοβιετικό καθεστώς δολοφούσε μαζικά εκπροσώπους συγκεκριμένων εθνικών ομάδων. Ξεκίνησε στις 11 Δεκεμβρίου 1937, όταν εκδόθηκε οδηγία υπογεγραμμένη από τον κομισάριο εσωτερικών υποθέσεων Γιεζόφ. Συνελήφθησαν 14,5 χιλιάδες Έλληνες, 12 χιλιάδες από αυτούς εκτελέστηκαν, οι υπόλοιποι στάλθηκαν στα Γκούλαγκ με τεράστιες ποινές. Στην εξορία σχεδόν κάθε δεύτερος πέθαινε από την πείνα, το κρύο και τη σκληρή εργασία.
Οι 4.387 από αυτούς ήταν Έλληνες πολίτες. Ακόμα 1.500 βρίσκονταν στη διαδικασία αλλαγής της ξένης υπηκοότητας σε σοβιετική, Δηλαδή, περίπου οι μισοί από τους συλληφθέντες ήταν είτε Έλληνες πολίτες είτε πρώην Έλληνες πολίτες. Οι υπόλοιποι ήταν σοβιετικοί πολίτες. Καταδικάστηκαν βάση της 10ης παραγράφου (αντεπαναστατική δραστηριότητα) του άρθρου 58 του Ποινικού Κώδικα (στην Ουκρανία ήταν το άρθρο 54). Μέχρι σήμερα το ρωσικό κράτος δεν έχει αναγνωρίσει την ενοχή του απέναντι στον ελληνικό λαό και δεν έχει αποκαταστήσει τους Έλληνες.
Γιατί το έκανε αυτό ο Στάλιν στους Έλληνες;
«Είναι σαφές ότι δεν υπάρχουν έγγραφα που να καταγράφουν τους λόγους της ελληνικής επιχείρησης. Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ποιοι ήταν αυτοί», λέει σε συνέντευξή του στο Radio Freedom ο ιστορικός Ιβάν Ντζουχά*. «Νομίζω ότι ένας από τους λόγους ανάγεται στο γεγονός ότι το 1938 οι Έλληνες ήταν περισσότεροι μεταξύ των αλλοδαπών που ζούσαν στην ΕΣΣΔ. Σύμφωνα με κάποια στοιχεία που βρήκα στα αρχεία, σχεδόν το 90% των ανθρώπων με ξένα διαβατήρια ήταν Έλληνες.
Η ΕΣΣΔ απέκτησε έναν τόσο μεγάλο αριθμό Ελλήνων – αρκετές δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων – λόγω της οθωμανικής Τουρκίας. Μετά τη σφαγή των Αρμενίων, η οποία κορυφώθηκε το 1915, οι Έλληνες ήταν οι επόμενοι στη σειρά. Το αποκορύφωμα της γενοκτονίας των Ελλήνων ήταν το 1919. Οι Έλληνες διέφευγαν από τη σφαγή είτε στην Ελλάδα είτε στην ομόδοξη Ρωσία, ειδικά επειδή η Τραπεζούντα, ένα από τα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά κέντρα των Ελλήνων της Τουρκίας, βρισκόταν πολύ κοντά στα σοβιετικά σύνορα με το Μπατούμι. Πολλοί πρόσφυγες που εγκατέλειψαν την Τουρκία το 1919 – 1920 διατήρησαν την ελληνική υπηκοότητα και δεν πήραν τη σοβιετική» περιγράφει ο ιστορικός, ο οποίος έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του στην καταγραφή των σταλινικών εγκλημάτων σε βάρος Ελλήνων της πρώην ΕΣΣΔ.
«Νομίζω ότι αυτό ενόχλησε πολύ σοβαρά τον Στάλιν. (…) Ένας άλλος πιθανός λόγος θα μπορούσε να είναι η εκδίκηση του Στάλιν για τη γεωπολιτική του ήττα στην Ελλάδα – και σίγουρα ήταν εκδικητικός άνθρωπος. Σύμφωνα με το σχέδιο του Στάλιν, η Ελλάδα επρόκειτο να διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο στην εξέλιξη της παγκόσμιας επανάστασης, τη φλόγα της οποίας προσπαθούσε να φουντώσει η Κομιντέρν (σ.μτφ. Κομμουνιστική Διεθνής). Υπό τις διαταγές του ιδρύθηκαν πανεπιστήμια για την εκπαίδευση μελλοντικών επαναστατών για άλλες χώρες. Πολλοί απεσταλμένοι του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος σπούδασαν εκεί, ανάμεσά τους και ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο γενικός γραμματέας του. Όλοι τους επρόκειτο να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να ξεκινήσουν την επανάσταση.
Η Ελλάδα ήταν μια πολύ αριστερή χώρα, με ισχυρό Κομμουνιστικό Κόμμα. Και φυσικά, ήταν σωστό να ποντάρουν σε αυτό. Και ξαφνικά το 1934 η μοναρχία αποκαταστάθηκε στην Ελλάδα, και το 1936 έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα, και ο στρατηγός Ιωάννης Μεταξάς άρχισε να διώκει τους κομμουνιστές (…) υπό τη διοίκησή του δεν μπορούσαν να ξεμυτίσουν. Ήταν αδύνατον να αρχίσουν να εφαρμόζουν αυτά που είχαν μάθει στα πανεπιστήμια υπό την Κομιντέρν», λέει ο Ιβάν Ντζουχά και συνεχίζει: «Φυσικά, αυτό ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για τον Στάλιν. Έχοντας υποστεί μια τόσο συντριπτική γεωπολιτική ήττα, έπρεπε να εκδικηθεί κάποιον. Και ποιον; Οι Έλληνες που ζούσαν στην ΕΣΣΔ ήταν προσβάσιμοι. Όχι μόνο εκείνοι που ζούσαν με ξένα διαβατήρια, αλλά και οι ίδιοι οι Σοβιετικοί Έλληνες. Για παράδειγμα, οι Έλληνες της Μαριούπολης, οι οποίοι είχαν ρωσική και, μετά το 1917, σοβιετική υπηκοότητα».
Η οδηγία 50215 του Γιεζόφ [Νικολάι Γιεζόφ – Την περίοδο 1936-1940 ήταν επικεφαλής της NKVD και υπό την καθοδήγησή του έλαβαν χώρα οι σταλινικές εκκαθαρίσεις κατά την περίοδο 1936-39], με την οποία ξεκίνησε η «ελληνική επιχείρηση», έφτασε κατά τόπους στις 11 Δεκεμβρίου 1937. Ανέφερε ότι οι συλλήψεις Ελλήνων σε όλη την ΕΣΣΔ θα έπρεπε να ξεκινήσουν στις 15 Δεκεμβρίου: δόθηκε χρόνος για τη σύνταξη καταλόγων και την προετοιμασία αποσπασμάτων μυστικής αστυνομίας. Η οδηγία έμοιαζε εντυπωσιακά με την οδηγία №49990 για την έναρξη της «λετονικής επιχείρησης», η οποία είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα, στις 30 Νοεμβρίου 1937. Και αυτή, με τη σειρά της, ήταν παρόμοια με τις φινλανδικές, εσθονικές, ρουμανικές κ.λπ. Στην πραγματικότητα, μόνο η εθνικότητα των προς σύλληψη ατόμων και οι περιοχές άλλαζαν.
Από την οδηγία αριθ. 50215: «Από το υλικό της έρευνας διαπιστώνεται ότι οι ελληνικές μυστικές υπηρεσίες διεξάγουν ενεργό κατασκοπεία, σαμποτάζ και αντάρτικο έργο στην ΕΣΣΔ, εκτελώντας τα καθήκοντα των βρετανικών, γερμανικών και ιαπωνικών μυστικών υπηρεσιών. Βάση για το έργο αυτό αποτελούν ελληνικές εγκαταστάσεις στις περιοχές Ροστόφ-στο-Ντον και Κρασνοντάρ του Βόρειου Καυκάσου, στο Ντονέτσκ, στην Οδησσό και σε άλλες περιοχές της Ουκρανίας, στην Αμπχαζία και σε άλλες δημοκρατίες της Υπερκαυκασίας, στην Κριμαία, καθώς και ευρέως διασκορπισμένες ομάδες Ελλήνων σε διάφορες πόλεις και τοποθεσίες της Ένωσης» αναφέρει ο ιστορικός.
«Η έρευνα διαπίστωσε ότι η ομάδα κατασκοπείας – σαμποτάζ αποτελούνταν από Έλληνες κουλάκους: Γ.Κ. Πανκό, Ντ.Ι. Κολοκοτρώνη, Α.Γ. Mεντέ, Μ.Σ. Αλμπάτ και άλλους. Η έρευνα για την υπόθεση της εν λόγω ομάδας διαπίστωσε ότι τα μέλη της ασχολούνταν με τη συλλογή κατασκοπευτικών πληροφοριών για λογαριασμό της γερμανικής αντικατασκοπείας. Πραγματοποιούσαν ανατρεπτικές και υπονομευτικές εργασίες στα ορυχεία του ορυχείου Prokopievsky … πραγματοποιούσαν αντεπαναστατική φασιστική αγκιτάτσια στους γύρω τους. Οργάνωναν αντεπαναστατικές συγκεντρώσεις στις οποίες συζητούσαν θέματα πάλης κατά της σοβιετικής εξουσίας». Από κατηγορητήριο της 10ης Φεβρουαρίου 1938.
Σκότωναν στην τύχη, μόνο με βάση την εθνικότητα
Την πρώτη ημέρα της επιχείρησης συνελήφθη ο Κωνσταντίν Τσελπάν, ο επικεφαλής σχεδιαστής του κινητήρα του άρματος T-34, ο οποίος είχε πρόσφατα τιμηθεί με το παράσημο του Λένιν. Θα καταδικαζόταν σε εκτέλεση.
Ο Φεντόρ Τσιμιντάν από το χωριό Στύλα της περιοχής Ντονέτσκ, ήταν να συλληφθεί τη στιγμή που η γυναίκα του γεννούσε. Κατάφερε όμως να διαπραγματευτεί με την αστυνομία και πρώτα η μέλλουσα μητέρα μεταφέρθηκε στο μαιευτήριο και μετά ο μελλοντικός πατέρας στη φυλακή. Η κόρη μπόρεσε να τον δει μόνο μετά από δεκαπέντε χρόνια.
Δεν έχουν βρεθεί έγγραφα που να αποδεικνύουν ότι στην «ελληνική επιχείρηση» υπήρχαν «ειδικές ποσοστώσεις», όπως στην εκστρατεία για την εξάλειψη των «κουλάκων». Οι «ποσοστώσεις» ήταν ουσιαστικά αριθμοί ανθρώπων που έπρεπε να συλληφθούν και να εκτελεστούν, ανεξαρτήτως ενοχής, οι οποίοι στέλνονταν στους κατά τόπους μυστικούς αστυνομικούς που πραγματοποιούσαν τις συλλήψεις. Ωστόσο ο Ντζουχά κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας έρευνάς του βρήκε μαρτυρίες ανθρώπων που αποδεικνύουν ότι τέτοιες «ποσοστώσεις» όντως υπήρχαν:
«Γνωρίζω δύο περιπτώσεις που μιλούν γι’ αυτό. Η Βαλεντίνα Ντιμιτρίεβνα Μουρατίδου, πρώην κάτοικος του χωριού Αχαλσένι κοντά στο Μπατούμι, μου μίλησε για την πρώτη. Σύμφωνα με την ίδια, ο πρόεδρος της κολεκτίβας διατάχθηκε να συλλάβει 30 άτομα. Το διοικητικό συμβούλιο συγκεντρώθηκε και άρχισε να φτιάχνει μια λίστα. Αυτό συνέβη με τον ακόλουθο τρόπο. Κάποιος είπε: “Λοιπόν, ας βάλουμε τον Κωνσταντινίδη στη λίστα”. Και ένα άλλο μέλος του διοικητικού συμβουλίου διαφώνησε: “Όχι, δεν μπορούμε, είναι ξάδελφος της γυναίκας μου”. -”Λοιπόν, ας βάλουμε τότε την Παυλίδη”. – “Όχι, όχι, δεν μπορείτε να βάλετε ούτε τον Παυλίδη, είναι ξάδελφος του αδελφού μου”. – “Τότε τι λες για το Κελεσίδη; Όλοι είναι σιωπηλοί; Κανείς δεν είναι συγγενής; Οπότε τον έβαλαν στη λίστα”. Έτσι μπήκε στη λίστα ο πατέρας της Βαλεντίνα Ντμιτρίεβνα, ο Ντμίτρι Κονσταντίνοβιτς Μουρατίδης. Πέθανε στην Κολιμά. Υπήρξε μια πολύ παρόμοια περίπτωση με τη σύνταξη τέτοιων καταλόγων στο χωριό μου».
Μετά από μερικές εβδομάδες, ήδη προς το τέλος Ιανουαρίου 1938, οι συλλήψεις μειώθηκαν σημαντικά. Αυτό είχε να κάνει όχι μόνον με το γεγονός ότι ένας «ικανοποιητικός αριθμός» Ελλήνων είχε ήδη συλληφθεί αλλά και με άλλους παράγοντες. Βασικά, με την έλλειψη χώρου στις φυλακές αλλά και με το γεγονός ότι αν συνεχίζονταν με την ίδια ένταση δεν θα έμεινε κανένας για να δουλέψει στα χωράφια και στις φάμπρικες. Εξάλλου ο βασικός στόχος της «επιχείρησης» είχε ήδη επιτευχθεί – αυτός ο στόχος ήταν ο τρόμος.
Λέει επ’ αυτού ο Ντζουχά: «Κάπου έπρεπε να στεγαστούν αυτοί οι συλληφθέντες. Όταν διάβασα στο “Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ” του Σολζενίτσιν ότι στις φυλακές του Κρασνοντάρ υπήρχαν 4 άτομα ανά τετραγωνικό μέτρο, δεν πίστευα ότι θα έπαιρνα ποτέ επιβεβαίωση αυτών των στοιχείων. Αλλά, φανταστείτε, μου δόθηκαν οι αναμνήσεις ενός Έλληνα που ήταν σε εκείνη τη φυλακή. Μου έδωσε τον αριθμό των ατόμων στο κελί και το κατά προσέγγιση εμβαδόν του κελιού. Το διαιρούσα και έβγαλα 4,2 άτομα ανά τετραγωνικό μέτρο! Δεν είναι τυχαίο ότι τόσοι πολλοί άνθρωποι πέθαναν στις φυλακές – νέοι και ηλικιωμένοι. Από αυτούς που πέθαναν μόνο στις φυλακές του Κρασνοντάρ, έφτιαξα έναν κατάλογο με 71 άτομα. Έτσι, νομίζω ότι ο υπερπληθυσμός στις φυλακές έπαιξε το ρόλο του».
Και συνεχίζει: «Ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι μέχρι τότε ο κύριος στόχος του Μεγάλου Τρόμου είχε ήδη επιτευχθεί – να δημιουργηθεί ένα σύστημα φόβου, ώστε κανείς να μη διανοηθεί καν να αντισταθεί. Ίσως έπαιξαν ρόλο και καθαρά οικονομικές εκτιμήσεις: πόσοι άνθρωποι μπορούν να σκοτωθούν και ποιος θα δουλέψει;»
Η τελευταία υπόθεση επιβεβαιώνεται έμμεσα από την ιστορία της διάσημης οδηγού τρακτέρ της χώρας, της Πάσα Αγγελίνας, η οποία ήταν Ελληνίδα στην καταγωγή.
«Η Πρασκόβια Νικίτιτσνα ήταν από το κέντρο της περιφέρειάς μου – το Σταρομπέσεβο της περιφέρειας Ντόνετσκ. Ο μπαμπάς μου δούλεψε μάλιστα για εκείνη για τρεις μήνες στην ταξιαρχία της ως οδηγός τρέιλερ κατά τη διάρκεια της περιόδου σποράς», λέει ο Ιβάν Ντζουχά. «Η Αγγελίνα απολάμβανε αδιαμφισβήτητη εξουσία στο περιφερειακό κέντρο. Και πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά; Δύο φορές Ήρωας της Σοσιαλιστικής Εργασίας, η αγαπημένη του Στάλιν. Και σύμφωνα με τον θρύλο, ο οποίος μπορεί κάλλιστα να είναι αληθινός, η Αντζελίνα ερχόταν στη φυλακή Σταρομπέσεβο, όπου κρατούνταν οι συλληφθέντες από τα γύρω χωριά, και απαιτούσε από τον διευθυντή της φυλακής ή τον επικεφαλής της περιφερειακής NKVD να απελευθερώσει τον έναν ή τον άλλον, επειδή δεν υπήρχε κανείς να ασχοληθεί με την εποχή της σποράς. Δεν μπορούσαν να της αρνηθούν, οι άνθρωποι απελευθερώνονταν και έτσι έσωσε πολλούς ανθρώπους».
———-
* Ο Ιβάν Ντζούχα μελετάει την ιστορία των Ελλήνων της ΕΣΣΔ από το 1977. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, κατάφερε να συντάξει μια λίστα με τα ονόματα των διωγμένων κατά την ελληνική επιχείρηση NKVD και να συγκεντρώσει ένα τεράστιο αρχείο εγγράφων, με το οποίο συνεργάζονται επιστήμονες από πολλές χώρες. Βασίστηκε σε αρχειακά ανακριτικά αρχεία, πρωτόκολλα ανάκρισης, αρχεία εργασίας (στρατόπεδο), επιστολές από φυλακές, στρατόπεδα, χώρους ειδικών εγκαταστάσεων, καθώς και εκατοντάδες φωτογραφίες από οικογενειακά αρχεία που εστάλησαν από συγγενείς διωγμένων Ελλήνων. Ο ίδιος το ονόμασε «Αρχείο Εθνικής Μνήμης».
Υλικό από άρθρα και συνεντεύξεις του Radio Freedom
