Το κενό ισχύος από την αποδυνάμωση επιρροής της Τεχεράνης και ο απρόβλεπτος κουρδικός παράγοντας
του Μάριου Πούλλαδου από την Σημερινή
Παρά την έντονη κριτική της απέναντι στο Ισραήλ όλους τους προηγούμενους μήνες, η Τουρκία έχει δείξει μια συγκρατημένη αντίδραση στις επιθέσεις κατά της Χεζμπολάχ, που υποστηρίζεται από το Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της δολοφονίας του ηγέτη της, Χασάν Νασράλα. Η Άγκυρα δεν φαίνεται ιδιαίτερα ενοχλημένη γι’ αυτήν την εξέλιξη, καθώς αποδυναμώνεται ένας από τους σημαντικότερους περιφερειακούς ανταγωνιστές της, το Ιράν.
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει κατηγορήσει το Ισραήλ για «γενοκτονία» εναντίον των Παλαιστινίων, αλλά δεν έχει σχολιάσει δημόσια τις απώλειες της Χεζμπολάχ, παρόλο που ο Υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν εξήρε τον ρόλο του Νασράλα. Υπενθυμίζεται ότι, στις 25 Ιουνίου 2024, ο Φιντάν απείλησε ουσιαστικά την Κύπρο για την υποστήριξή της στο Ισραήλ, κατηγορώντας τη Λευκωσία ότι «λειτουργεί ως επιχειρησιακό κέντρο για το Ισραήλ».
Ο φόβος Ερντογάν
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προειδοποίησε ότι οι συνεχιζόμενες στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ στα παλαιστινιακά εδάφη και τον Λίβανο θα μπορούσαν σύντομα να στοχεύουν και την Τουρκία. Αυτό είναι και ο μεγαλύτερός του εφιάλτης. Μιλώντας ενώπιον του τουρκικού Κοινοβουλίου, υποστήριξε ότι «ενώ το Ισραήλ πραγματοποιεί τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον του Λιβάνου, προσπαθεί κάθε είδους προκλήσεις για να φέρει τις περιφερειακές χώρες στη φωτιά του».
Ο Ερντογάν τόνισε την αποφασιστικότητα της Τουρκίας να αντιταχθεί στο Ισραήλ και προέτρεψε τη διεθνή κοινότητα να υιοθετήσει παρόμοια στάση. Επέκρινε τις πολιτικές δυνάμεις εντός της Τουρκίας που υποστηρίζουν την ουδετερότητα, δηλώνοντας: «Κάνω έκκληση σε όσους λένε ότι η Τουρκία πρέπει να είναι ουδέτερη, σε όσους λένε ότι η Χαμάς είναι τρομοκρατική οργάνωση – δεν αντιμετωπίζουμε ένα κράτος, αλλά μια συμμορία δολοφόνων που τρέφονται με αίμα». Υπογραμμίζοντας τη γεωγραφική εγγύτητα του Λιβάνου με την Τουρκία, ο Ερντογάν σημείωσε: «Τώρα όλα συμβαίνουν σε άμεση γειτνίαση μ’ εμάς. Θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για να σταματήσει αυτό και να τιμωρηθεί το Ισραήλ. Θα στηρίξουμε τους Λιβανέζους αδελφούς μας και θα τους βοηθήσουμε με κάθε τρόπο».
Αναζητούν ρόλο μεσολαβητή
Επιθυμία της Τουρκίας είναι να παρουσιαστεί ως προστάτης των περιφερειακών συμφερόντων στον Λίβανο, ενώ παράλληλα προσπαθεί να απομονώσει το Ισραήλ διπλωματικά. Τουρκικά κυβερνητικά ινστιτούτα και κρατικά ΜΜΕ προωθούν τις τελευταίες ημέρες την ιδέα πως η Τουρκία μπορεί να διαδραματίσει «σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ειρήνης στη Μέση Ανατολή». Κάνουν λόγο για “νεο-σιωνιστική και μεσσιανική” στάση της ισραηλινής κυβέρνησης, υπογραμμίζοντας τους ιστορικούς δεσμούς τής Τουρκίας με την Παλαιστίνη. Στο πλαίσιο αυτό ισχυρίζονται πως η Τουρκία θα μπορούσε να ηγηθεί ενός περιφερειακού συνασπισμού «ενάντια στις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ πολιτικές του Ισραήλ».
Δεν είναι τυχαίο ότι εννέα τουρκικές ΜΚΟ έστειλαν ένα πλοίο ανθρωπιστικής βοήθειας στον Λίβανο. Οι εκπρόσωποι των ΜΚΟ ανακοίνωσαν ότι το πλοίο θα μεταφέρει 1.300 τόνους βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων 80 εμπορευματοκιβωτίων με βασικές προμήθειες.
Κυρώσεις ΗΠΑ και το παράδοξο
Οι οικονομικές συναλλαγές Άγκυρας-Τεχεράνης έχουν δημιουργήσει ένα παράδοξο, με την Τουρκία να φαίνεται πρόθυμη να συνεργαστεί με οποιονδήποτε μπορεί να μειώσει την επιρροή του Ισραήλ. Τον Ιανουάριο του 2024, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ επέβαλε σκληρές κυρώσεις σε πολλές τουρκικές οντότητες για την παροχή κρίσιμης οικονομικής υποστήριξης σε δίκτυα που χρησιμοποιούνται από τους Φρουρούς της Επανάστασης του Ιράν και τη Χεζμπολάχ. Αυτές οι κυρώσεις αναδεικνύουν την προβληματική πτυχή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής: την εμπορική της συνεργασία με οντότητες που έχουν χαρακτηριστεί ως τρομοκρατικές.
Η Τουρκία, αν και υποστηρίζει τους Παλαιστινίους εξαιτίας της νεο-οθωμανικής της ατζέντας και των κοινών σουνιτικών θρησκευτικών πεποιθήσεων, δεν επεκτείνει αυτήν την υποστήριξη στο Ιράν, τη Χεζμπολάχ και άλλες σιιτικές οργανώσεις στην περιοχή.
Δεν είναι πάντως απίθανο ο ρόλος της Τουρκίας στη Συρία και το Ιράκ να αρχίζει να ενισχύεται αν μακροπρόθεσμα η Χεζμπολάχ και το Ιράν αποδυναμωθούν. Η Τουρκία δείχνει ουσιαστικά ικανοποιημένη από την αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ, καθώς η οργάνωση υποστηρίζει το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, το οποίο ευθύνεται για τον εκτοπισμό εκατομμυρίων προσφύγων στην Τουρκία. Σημειώνεται πως ένας μεγάλος αριθμός Σύριων φέρεται να εγκατέλειψαν τον Λίβανο πηγαίνοντας στη Συρία και τώρα προσπαθούν να φτάσουν σε περιοχές που ελέγχονται από την Τουρκία στη βόρεια Συρία, οι οποίες είναι ήδη γεμάτες.
Ο απρόβλεπτος κουρδικός παράγοντας
Παρά τη ρητορική του Ερντογάν κατά του Ισραήλ, η Τουρκία είναι προσεκτική στις σχέσεις της με το Ιράν, προσπαθώντας να αποφύγει μια μεγαλύτερη περιφερειακή κλιμάκωση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, καθώς αυτό θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες ακόμη και για την ίδια.
Πρόσφατα η Τουρκία εντατικοποίησε τις αεροπορικές επιδρομές στην περιοχή του ιρακινού Κουρδιστάν, γεγονός που έχει αυξήσει τις ανησυχίες για τις ευρύτερες γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Άγκυρας στο βόρειο Ιράκ. Οι επιθέσεις της Τουρκίας δεν στοχεύουν μόνο το PKK, αλλά αποτελούν μέρος μιας στρατηγικής για να περιορίσει την επιρροή του Ιράν, που αυξάνεται ιδιαίτερα στις περιοχές του Κιρκούκ και της Σουλεϊμανίγια.
Η προειδοποίηση του PKK
Υψηλόβαθμα στελέχη του PKK προειδοποιούν παράλληλα για κλιμακούμενη σύγκρουση εντός της Τουρκίας και σε όλη τη Μέση Ανατολή. Τονίζουν πως η Τουρκία αντιμετωπίζει εσωτερική αστάθεια αν συνεχίσει την τρέχουσα πολιτική της πορεία υπό την ηγεσία του AKP-MHP, προβλέποντας εντατικοποίηση του πολέμου στο εσωτερικό της χώρας.
Επιμένουν, μάλιστα, πως η μόνη λύση για τη διατήρηση της σταθερότητας στην Τουρκία είναι η υλοποίηση του οράματος του Αμπντουλάχ Οτσαλάν για μια «δημοκρατική συνομοσπονδία»
Από την άλλη, αξίζει να σημειωθεί πως οι Κούρδοι στο Ιράκ, και συγκεκριμένα οι δυνάμεις Πεσμεργκά, έχουν πολεμήσει στο πλευρό των δυτικών δυνάμεων, ιδιαίτερα των ΗΠΑ, στον αγώνα κατά του ISIS, απολαμβάνοντας αυτονομία στην περιοχή του Ιρακινού Κουρδιστάν. Παρά τις κοινές προσπάθειες με τις ιρανικές πολιτοφυλακές για την αντιμετώπιση του ISIS, υπάρχουν συνεχιζόμενες εντάσεις λόγω διαφορετικών πολιτικών φιλοδοξιών. Οι Κούρδοι επιδιώκουν μεγαλύτερη αυτονομία, ενώ οι ιρανικές πολιτοφυλακές υποστηρίζουν την επέκταση της επιρροής του Ιράν.
Το κενό ισχύος
Από τουρκική σκοπιά, η αποχώρηση του Ιράν από τη Μέση Ανατολή αναμένεται να δημιουργήσει κενά ισχύος σε χώρες όπως η Συρία, ο Λίβανος και το Ιράκ, οδηγώντας σε νέες πολιτικές εξελίξεις και πιθανή δυσαρέσκεια των πληθυσμών σε αραβικά κράτη που δεν ασχολούνται με το παλαιστινιακό ζήτημα. Αυτό ακριβώς το κενό ισχύος θα επιδιώξει να καλύψει η Τουρκία μέσω του νεο-οθωμανικού δόγματος, γνωρίζοντας, ωστόσο, ότι οι φιλοδοξίες και οι κινήσεις της δεν περνούν απαρατήρητες, ούτε από το Ισραήλ αλλά ούτε και από τους συμμάχους του.
