Ο Πρύτανης των ξυπόλυτων

Γόνος οικογένειας υψηλού κύρους, αλλά όχι πλούσιας ο κ. Ρόι φοίτησε σε «πανάκριβα και ελιτίστικα σχολειά και πανεπιστήμια» που προορίζονται μόνο για την ινδική ελίτ. Και ενώ οι προδιαγραφές του και η οικογένεια του επιτάσσαν την είσοδο του στο διπλωματικό σώμα, βρέθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’60 ως εθελοντής στην πολιτεία του Μπιχάρ την περίοδο ενός καταστροφικού λιμού. «Εκεί αποφάσισα ότι δεν με ενδιαφέρει να σταδιοδρομήσω εντός του συστήματος. Την 1^η Νοεμβρίου του 1967 έφτασε στην πολιτεία του Ρατζαστάν, συγκεκριμένα στην επαρχία Ατζμέρ. Πέταξα το κουστούμι και τη γραβάτα που φορούσα ως τότε και έβαλα τα ρούχα του Ινδού αγρότη που φοράω ακόμα και σήμερα».

Το 1971 μαζί με κάποιους άλλους «αποστάτες της τάξης του» προχωρά στην ίδρυση του «Ξυπόλυτου Κολεγίου» στο χωριό Τιλόνια. «Δεν είχα να προσφέρω τίποτα σε αυτούς τους ανθρώπους, ούτε χρήματα ούτε σχέδια ούτε χρονοδιαγράμματα. Μόνο τον ενθουσιασμό και την διάθεση να δουλέψω μαζί τους». Η όλη φιλοσοφία του Ξυπόλυτου Κολεγίου βασίζεται στην πίστη στην παραδοσιακή γνώση και τεχνική των ανθρώπων της υπαίθρου, καθώς και στην απομυθοποίηση των κάθε είδους ειδικών της επιστήμης και της τεχνολογικής ανάπτυξης. «Δεν είναι απαραίτητο κάποιος να ξέρει να διαβάζει για να γίνει οδοντίατρος ή μηχανικός ή να μάθει να χρησιμοποιεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή» ισχυρίζεται ο κ. Ροΐ.. Ένα κράμα Μαχάτμα Γκάντι και Μάο Τσε Τουνγκ, δηλαδή, παρόλο που κ. Ροΐ αρνείται ότι επηρεάστηκε είτε από τον Γκάντι είτε από τον μαρξισμό. «Πηγή έμπνευσης μας είναι οι χιλιάδες ΄φτωχοί άνθρωποι που δούλεψα μαζί τους και οι τεχνικές που αφορούν θέματα όπως η εξοικονόμηση νερού που δεν υπάρχουν πουθενά στη δυτική βιβλιογραφία. Μαρξ δεν διάβασα ποτέ, με τις ιδέες του Γκάντι ομολογώ ότι έχουμε αρκετά κοινά, όμως εγώ Γκάντι διάβασα δεκαετίες μετά την έναρξη λειτουργίας του κολεγίου».

Σήμερα ακριβώς 40 χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του το «Ξυπόλυτο κολέγιο» έχει εκπαιδεύσει πάνω από 3 εκατομμύρια ανθρώπους, εξυπηρετεί τις ανάγκες μιας περιοχής με πληθυσμό 125.000 κατοίκων στην Ινδία, έχει ηλεκτροδοτήσει και δώσει πρόσβαση σε πόσιμο νερό σε χωριά στην Αφρική και στην Ασία, έχει δημιουργήσει γυναίκες, οι οποίες πολλές φορές είναι γιαγιάδες ειδικούς της ηλιακής ενέργειας στο…Αφγανιστάν, στη Γκαμπόν και τη Σιέρρα Λεόνε. Τα μαθήματα τα οποία απευθύνονται πολύ συχνά σε ανθρώπους που δεν ξέρουν γραφή και ανάγνωση γίνονται προφορικά, ακόμα και με τη βοήθεια… κουκλοθέατρου ή της γλώσσας του σώματος.

Και ενώ τα αποτελέσματα είναι απτά και αδιαμφισβήτητα «το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε ακόμα και σήμερα είναι η δυσπιστία με την οποία μας αντιμετωπίζει ο λεγόμενος “μορφωμένος δυτικός κόσμος”, είτε πρόκειται για ιδιώτες που ζητάμε δωρεές υλικών, είτε για φορείς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και τα Ηνωμένα Έθνη. Η επίσημη “δυτική” μόρφωση φτιάχνει ανθρώπους που αντιμετωπίζουν την ύπαιθρο και το χωριό ως μια υποβάθμιση. Προτιμούν να μείνουν έστω και με χαμηλή ποιότητα ζωής στη πόλη. Δεν θέλουν να επιστρέψουν στην ύπαιθρο και αν το κάνουν θα το κάνουν κοιτώντας την αφ’ υψηλού. Υποτιμούν τεχνικές και μεθόδους που χρησιμοποιούνταν στις αγροτικές κοινότητες για χιλιάδες χρόνια πριν εμφανιστεί ο αστός μηχανικός ή γιατρός».

Όπως λέει ο κ. Μπάνκερ οποιοσδήποτε με πτυχία μάστερ και διδακτορικά δεν μπορεί να γίνει δεκτός στο Ξυπόλυτο Κολέγιο είτε για να διδάξει είτε για να διδαχτεί «καθώς υπολείπεται των απαραίτητων… τυπικών προσόντων. Τα απαραίτητα προσόντα είναι να είσαι «απόκληρος της ζωής, ακόμα και ανάπηρος, αναλφάβητος ή ημιαναλφάβητος, ,χωρίς ελπίδα να βρεις δουλειά. Άλλωστε δεν έρχεσαι εδώ για να γίνεις πλούσιος , κανείς δεν μπορεί να εισπράττει πάνω από 150 δολάρια το μήνα. (Σε μια χώρα πάντως που περίπου 4/10 ανθρώπους ζουν με λιγότερο από 1,25 δολάρια τη μέρα).Αυτό που τους φέρνει εδώ είναι η δύναμη για να μάθουν κάτι καινούργιο, και η πίστη πως σε όποια κατάσταση ή ηλικία και να είσαι, είναι καλύτερο να προσπαθείς από το να τα παρατάς.

Μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων του Ξυπόλυτου Κολεγίου είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δραστηριότητα που ξεκίνησε ήδη από το 1989. Κίνητρο δεν ήταν η «υψηλή τιμή αγοράς της κιλοβατώρας» αλλά η ηλεκτροδότηση και οι ανάγκες ολόκληρων χωριών. «Επιλέγουμε αποκλειστικά γυναίκες, τουλάχιστον 40 ετών, προκειμένου να εκπαιδευτούν ως τεχνικοί ηλιακής ενέργειας» εξηγεί ο κ. Ρόι. «Και αυτό γιατί οι ώριμες γυναίκες έχουν την τάση να μένουν κοντά στις οικογένειες τους και στις κοινότητες τους και να θέσουν τις γνώσεις τους προς όφελος τις κοινότητας. Επίσης είναι πολύ καλές στο να μεταδίδουν ή μία την γνώση στην άλλη. Αντιθέτως οι άντρες είναι πιο ανεύθυνοι και πιο καριερίστες, δεν τους χωράει ο τόπος. Μπορεί να φύγουν αναζητώντας το εύκολο χρήμα. Η καλύτερη μας ειδικός στην ηλιακή ενέργεια είναι μια γυναίκα 55 ετών από το Αφγανιστάν , ημιαναλφάβητη που είναι υπεύθυνη για την ηλεκτροδότηση 200 σπιτιών εκεί. Είναι και αυτός ένας λόγος που το κολέγιο μας δεν δίνει πτυχία ή άλλα πιστοποιητικά σπουδών. Η πιστοποίηση για τους αποφοίτους είναι η εμπιστοσύνη της ίδιας της κοινότητας.

Καλά όλα αυτά, θα μπορούσε όμως η ιδέα ενός «Ξυπόλυτου Κολεγίου» να σταθεί σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, που αν και δεν περνά από τις καλύτερες φάσεις της ιστορίας της απέχει πολύ από να χαρακτηριστεί τριτοκοσμική χώρα. «Σε καμιά περίπτωση, ούτε σκοπεύουμε να προχωρήσουμε σε ίδρυση κολεγίου σε δυτική χώρα. Δε θα πετύχαινε. Ένα «ξυπόλυτο κολέγιο» μπορεί να υπάρξει επιτυχημένο μόνο σε απομακρυσμένες αγροτικές κοινότητες όπου οι άνθρωποι κερδίζουν την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό τους από την ικανότητα να δουλεύουν με τα χέρια τους και όχι από τα χαρτιά που έχουν κορνιζάρει στο γραφείο τους.