Του Κώστα Ράπτη από την ιστοσελίδα capital.gr
Οι βίαιες διαδηλώσεις που εξαπλώνονται στη Βοσνία-Εργεζοβίνη από την περασμένη Τρίτη αποτελούν μια σκοτεινή προειδοποίηση για τα όρια του πειράματος της “οικοδόμησης κρατών” υπό “διεθνή επιτροπεία”. Ενός πειράματος το οποίο στη συγκεκριμένη περιοχή του κόσμου ξεκίνησε το 1995 με τις Συμφωνίες του Dayton, οι οποίες τερμάτισαν έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο με 97.200 νεκρούς και 1,8 εκατ. εκτοπισμένους.
[pullquote]Σε μία συγκυρία που αναβιώνει με ταχύτατους ρυθμούς η διαδικασία των δικοινοτικών διαπραγματεύσεων , τα αδιέξοδα του μοντέλου “υποχρεωτική συνύπαρξη υπό διεθνή επιτροπεία, με ταυτόχρονη διαιώνιση του επί της ουσίας διαχωρισμού” θα πρέπει νε μελετηθούν πολύ προσεκτικά στην Κύπρο…[/pullquote]
Οι ευθύνες του “διεθνούς παράγοντα” ήταν ήδη πολύ μεγάλες, αν αναλογισθεί κανείς πώς οι εκρηκτικές αντιθέσεις της άλλοτε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας (που προέκυπταν κυρίως από τα εξαιρετικά άνισα επίπεδα ανάπτυξης μεταξύ των επιμέρους ομόσπονδων Δημοκρατιών και τον άνισο βαθμό συμμετοχής του κρατικού τομέα στο σύστημα της μικτής οικονομίας) παροξύνθηκαν από τη σπουδή της Γερμανίας να αναγνωρίσει την απόσχιση της Σλοβενίας και της Κροατίας, κινητοποιώντας αντίρροπες κινήσεις από πλευράς της Γαλλίας και των ΗΠΑ. Η “Επιτροπή Badinter” έδωσε νομική κάλυψη στην αναγνώριση των (αυθαίρετων) εσωτερικών συνόρων της Γιουγκοσλαβίας, ως απαραβίαστων διεθνών συνόρων, ενώ οι βομβαρδισμοί του 1995 κατοχύρωσαν την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ σε μία μεταψυχροπολεμική Ευρώπη η οποία αποδεικνυόταν ανίκανη να ρυθμίσει τα του οίκου της.
Δύο δεκαετίες μετά, η Σλοβενία και η Κροατία, ως μέλη πλέον της Ε.Ε., απολαμβάνουν την ανεξαρτησία τους, προσπαθώντας μετά βίας να κρατηθούν εκτός της επιτήρησης της τρόικας, η ακρωτηριασμένη Σερβία επενδύει σε μία ενταξιακή προοπτική που κινδυνεύει να αποδειχθεί πιο μακρινή και από της Τουρκίας, και η Βοσνία εκρήγνυται.
Οι Συμφωνίες του Dayton αποτέλεσαν μια ιδιόμορφη προσπάθεια να διατηρηθεί σε επίπεδο Βοσνίας η πολυεθνική συνύπαρξη που μόλις είχε κατεδαφισθεί σε επίπεδο Γιουγκοσλαβίας. Πρόκειται βέβαια για μία ψευδή συνύπαρξη, στον βαθμό που συγκρατεί υπό κοινή κρατική στέγη δύο κατά πάντα χωριστά μορφώματα: τη σερβική οντότητα και την κροατο-μουσουλμανική ομοσπονδία. Στην κορυφή αυτού του οικοδομήματος στέκει ο Ύπατος Αρμοστής της διεθνούς κοινότητας (σήμερα, ο Αυστριακός Valentin Inzko), ο οποίος έχει το δικαίωμα να ακυρώνει κυβερνητικές αποφάσεις και να αποπέμπει κρατικούς αξιωματούχους, καθώς και το Ανώτατο Δικαστήριο, αποτελούμενο κατά το ένα τρίτο από ξένους, το οποίο δύναται να ακυρώνει αποφάσεις του κοινοβουλίου.
Από καιρό οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. πιέζουν για μια αναμόρφωση των δομών της Βοσνίας, επί το συγκεντρωτικότερο, συναντώντας την αντίδραση του σερβικού μορφώματος, ενώ στον αντίποδα η κροατική κοινότητα επιθυμεί την απόσπασή της από την ομοσπονδία με τους Μουσουλμάνους και την αναβάθμισή της σε ίσο εταίρο μιας τριεθνικής συνομοσπονδίας.
Όλα αυτά, διαιωνίζονται χάρη σε έναν συνδυασμό ευρωπαϊκών κινήτρων και ποινών (με την υπόσχεση της μελλοντικής εισδοχής της Βοσνίας στην Ε.Ε.), αλλά κυρίως χάρη σε ένα διαρκές παραλυτικό παζάρι με τις εγχώριες πολιτικές ηγεσίες που εκπροσωπούν τις τρεις κοινότητες.
Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία μίας αμετακίνητης και προνομιούχου πολιτικής τάξης, η οποία ελέγχει μέσω των πελατειακών δικτύων της το σύνολο της διαρκώς συρρικνούμενης οικονομίας.
Λ.χ. το εργοστάσιο χημικών Sodaso στην Τούζλα, απ΄ όπου ξεκίνησαν οι πρόσφατες ταραχές, παρήγαγε το 1991 208.000 τόνους μαγειρικού άλατος, καλύπτοντας το 80% των αναγκών της τότε Γιουγκοσλαβίας. Το 1999 παρήγαγε μόνο 21.000 τόνους. Το 2002 ιδιωτικοποιήθηκε, το οποίο στα συμφραζόμενα της Βοσνίας σημαίνει, όπως και για τόσες άλλες επιχειρήσεις, τη λεηλασία του από κάποιον “πολιτικό φίλο”, ο οποίος ουδέποτε προχώρησε στην παραμικρή επένδυση. Το 2013 το εργοστάσιο απασχολούσε μόλις 422 άτομα, έναντι 2.500 το 1998.
Σε πλήθος άλλων επιχειρήσεων της Βοσνίας (από εργοστάσια μέχρι ξενοδοχεία) ο επισκέπτης μπορεί να συναντήσει εργαζόμενους οι οποίοι παραμένουν στις θέσεις τους άλλοτε απλήρωτοι και άλλοτε αμειβόμενοι σε είδος, με την προσδοκία καλύτερων ημερών. Η ανεργία ανέρχεται με βάση τα επίσημα στοιχεία στο 27,5% (ενώ για τους νέους αγγίζει το 60%). Επιπλέον 20% του εργατικού δυναμικού εκτιμάται ότι απασχολείται στη μαύρη οικονομία. Ο μέσος μισθός ανέρχεται στα 420 ευρώ, ενώ το ένα πέμπτο του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αντιστοιχούσε το 2010 στο 29% του μέσου κοινοτικού, σύμφωνα με την Eurostat, ενώ η χώρα έχει την ένατη χειρότερη επίδοση μεταξύ των 193 κρατών-μελών του ΟΗΕ ως προς την εισοδηματική ανισότητα (Human Development Report 2013).
[pullquote]Λ.χ. το εργοστάσιο χημικών Sodaso στην Τούζλα, απ΄ όπου ξεκίνησαν οι πρόσφατες ταραχές, παρήγαγε το 1991 208.000 τόνους μαγειρικού άλατος, καλύπτοντας το 80% των αναγκών της τότε Γιουγκοσλαβίας. Το 1999 παρήγαγε μόνο 21.000 τόνους. Το 2002 ιδιωτικοποιήθηκε, το οποίο στα συμφραζόμενα της Βοσνίας σημαίνει, όπως και για τόσες άλλες επιχειρήσεις, τη λεηλασία του από κάποιον “πολιτικό φίλο”, ο οποίος ουδέποτε προχώρησε στην παραμικρή επένδυση. Το 2013 το εργοστάσιο απασχολούσε μόλις 422 άτομα, έναντι 2.500 το 1998.[/pullquote]
Ο εγκλωβισμός των κοινωνικών αντιθέσεων στην εθνοτική αντιπαράθεση και η οδυνηρή μνήμη του πολέμου εξηγούν το γιατί μια τόσο αποσταθεροποιητική οικονομική κατάσταση δεν είχε έως τώρα προκαλέσει αναταραχή. Ωστόσο, οι διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών δεν προέκυψαν από το πουθενά, εφόσον λ.χ. στην Τούζλα επί πολλούς μήνες οι απλήρωτοι εργαζόμενοι διαδήλωναν κάθε Τετάρτη –απλώς απέσπασαν το διεθνές ενδιαφέρον μόνο αφού εξετράπησαν στην πυρπόληση δημοσίων κτηρίων.
Όπως σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις ο καταλύτης για την εξάπλωση των διαμαρτυριών, ήταν η βίαιη απάντηση των δυνάμεων καταστολής. Η “επιτροπή πολιτών” της Τούζλα διατύπωσε ένα πλαίσιο έξι σημείων, στο οποίο ζητά μεταξύ άλλων τη δημιουργία νέας προσωρινής τοπικής κυβέρνησης από πρόσωπα που δεν είχαν έως τώρα συμμετάσχει στην διακυβέρνηση του καντονιού, την εξομοίωση των αποδοχών των πολιτικών με αυτές των δημοσίων υπαλλήλων, την δίωξη των οικονομικών εγκλημάτων και τη δήμευση της παράνομα κτηθείσας περιουσίας, την επανέναρξη λειτουργίας των επιχειρήσεων της περιοχής, υπό την ευθύνη των εργαζομένων, με ακύρωση της ιδιωτικοποίησής τους, και τη συνεργασία πολιτών και αρχών για την τήρηση της τάξης, ώστε να αποτραπεί η “ποινικοποίηση”, πολιτικοποίηση ή χειραγώγηση των κινητοποιήσεων.
Με τις διαδηλώσεις να έχουν μεταφερθεί πλέον και στο Σεράγεβο, το Μπίχατς, το Μόσταρ, τη Ζένιτσα κ.α., τα βοσνιακά μέσα ενημέρωσης καταγγέλλουν τον χουλιγκανισμό, οι New York Times κάνουν λόγο για “Βαλκανική Άνοιξη”, ο Valentin Inzko δηλώνει ότι σε περίπτωση κλιμάκωσης θα πρέπει να εξετασθεί η επέμβαση δυνάμεων της Ε.Ε., ενώ οι ιθύνοντες της σερβικής οντότητες εμφανίζονται ικανοποιημένοι που η αναταραχή προς το παρόν αφορά μόνο περιοχές ελεγχόμενες από την κροατο-μουσουλμανική ομοσπονδία. Οι γεροντότεροι με καχυποψία διαπιστώνουν ότι τα δημόσια κτήρια που πυρπολήθηκαν είναι τα ίδια που είχαν τεθεί στο στόχαστρο των “τσέτνικ” κατά τον εμφύλιο πόλεμο, ενώ ο Μιρσάντ Σούκιτς, διοικητής αστυνομικού τμήματος του Σεράγεβο, απευθύνθηκε στους διαδηλωτές, αρνούμενος, παρά τις υπάρχουσες μαρτυρίες, την κατηγορία ότι συνελήφθησαν ανήλικοι ή ξυλοκοπήθηκαν κρατούμενοι.
Σε κάθε περίπτωση, η εμβέλεια του ανησυχητικού μηνύματος της Βοσνίας φθάνει μέχρι την ανατολική Μεσόγειο. Σε μία συγκυρία που αναβιώνει με ταχύτατους ρυθμούς η διαδικασία των δικοινοτικών διαπραγματεύσεων , τα αδιέξοδα του μοντέλου “υποχρεωτική συνύπαρξη υπό διεθνή επιτροπεία, με ταυτόχρονη διαιώνιση του επί της ουσίας διαχωρισμού” θα πρέπει νε μελετηθούν πολύ προσεκτικά στην Κύπρο…
5 ΣΧΟΛΙΑ
Η περίπτωση της Κύπρου είναι πολύ διαφορετική από εκείνη της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Στη δεύτερη υπήρχε μία κυρίαρχη εθνική οντότητα οι Νοτιο-σλαύοι (εξ’ου και το όνομα Γιουγκοσλαβία): Οι Σέρβοι, Κροάτες, Βόσνιοι μουσουλμάνοι και προσφάτως οι Μαυροβούνιοι δεν είναι ξεχωριστά έθνη είναι όλοι πράγματι συνιστώσες της ίδιας νοτιοσλαυικής ομοεθνίας. Π.χ. οι “γλώσσες” τους δεν είναι διαφορετικές αλλά όλες διάλεκτοι της ίδιας νοτιοσλαυικής γλώσσας: http://en.wikipedia.org/wiki/Serbo-Croatian_language. Απλά έχουν διαφορετικές θρησκείες κι υποκινούνται από διαφορετικά εξωτερικά κέντρα με τα δικά τους συμφέροντα.
To υποτιθέμενο γιουγκοσλαβικό εθνοτικό πρόβλημα θα είχε λυθεί πολύ απλά λοιπόν αν είχε αποσχισθεί μόνον η Σλοβενία (της οποίας ο λαός όντως είναι διαφορετικός εθνικά αν και σλαβικός) και στα νότια η ΠΓΔΜ αντί να ταλαιπωρεί εμάς και τους Βουλγάρους είχε διαμοιρασθεί ανάμεσα στη Βουλγαρία (ανατ. τμήμα όπου κυριαρχεί το σλαβοβουλγαρικό στοιχείο) και την Αλβανία (δυτ. τμήμα όπου κυριαρχεί το αλβανικό στοιχείο).
Εύκολα τα λες όλα. Οι λινοβάμβακοι Έλληνες δεν ήταν; Αλλά από τη στιγμή που εξισλαμίστηκαν άλλαξαν άλλοι γρηγορότερα άλλη αργότερα εθνική συνείδηση και έγιναν Τούρκοι, όπως και τόσα εκατομμύρια Έλληνες εξισλαμίστηκαν στη Μικρά Ασία και απέκτησαν σταδιακά μέσα από διαδικασίες άλλη εθνική συνείδηση. Και οι Βόσνιοι Νοτιοσλάβοι ήταν αλλά επειδή ήταν ουνίτες, αν τα θυμάμαι καλά, και σκοτώνονταν με τους ορθόδοξους, όταν ήρθαν οι Τούρκοι στα Βαλκάνια αυτοί προσχώρησαν πολύ εύκολα στο Ισλάμ. Αυτά τα πράγματα έχουν δυναμική εξέλιξη και αν λινοβάμβακοι πριν 400 χρόνια ηταν Έλληνες, τώρα αυτά ξεχασμένα πράγματα. Η θρησκεία είναι σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης της εθνικής συνείδησης είδικά όταν έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικές θρησκείες Χριστιανισμός-Ισλάμ και σε περιόδους κατακτήσεων κ.λπ.
Αν η ΠΓΔΜ είχε μοιραστεί σε Αλβανία και Βουλγαρία, τώρα μπορεί να είχαμε τη Μεγάλη Βουλγαρία και την Μεγάλη Αλβανία (σε αυτή κοντά είμαστε) άρα να προσέχουμε τι ευχόμαστε.
Δεν ευχήθηκα τίποτε. Ούτε είπα ότι Βόσνιοι μουσουλμάνοι, Σέρβοι, Μαυροβούνιοι και Κροάτες δεν είναι διαφορετικοί. Παρόλα αυτά δεν παύουν να είναι συνιστώσες στο ίδιο έθνος των Νοτιοσλαύων. Η σύγκριση που κάνεις με όσους Έλληνες εξισλαμίσθηκαν στη Μ. Ασία δεν είναι και τόσο επιτυχής. Καταρχάς πολλοί από αυτούς ήταν εξελληνισμένοι Χιττίτες εξ’αρχής. Δεύτερον δεν εξισλαμίσθησαν απλά. Εκτουρκίσθηκαν κιόλας. Αντίθετα οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι και οι Κροάτες εξακολουθούν να έχουν σλαβική συνείδηση και γλώσσα όπως κι οι Μαυροβούνιοι κι οι Σέρβοι. Δεν ενσωματώθηκαν δηλ. εθνικά αλλά μόνον θρησκευτικά στους διάφορους επιδρομείς και πλανευτές που πέρασαν από τα Βαλκάνια.
Όσον αφορά την ΠΓΔΜ δεν καταλαβαίνω τι εννοούμε όταν λέμε μεγάλη Αλβανία ή Βουλγαρία. Αν ψάξεις λίγο στους εθνικιστικούς ιστοτόπους Αλβανών και βουλγάρων θα δεις ότι η Μεγ. Αλβανία και Βουλγαρία περιλαμβάνει τόπους και περιοχές πολύ περισσότερες από ένα τμήμα της ΠΓΔΜ αφενός και που δεν κατοικούνται αναγκαστικά από πλειονότητα ή έστω σημαντική μειονότητα ομοεθνών τους. Εκτός βέβαια αν προτιμάμε τον εθνικισμό από τα παραπαίδια του Τίτο στα Σκόπια επειδή ήταν συντρόφια στον Εμφύλιο και παραλίγο να διαλύσουν την Ελλάδα κι ότι είχε κερδίσει στους Βαλκανικούς Πολέμους με αίμα και θυσίες…
Η Μικρά Ασία ήταν η καρδιά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας εκεί ήταν η έδρα του Βατάτζη στην προσπάθειά του να επανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Όταν χάθηκε η Μικρά Ασία ουσιαστικά χάθηκε και το Βυζάντιο. Για τους Τούρκους ηταν ζωτικής σημασίας να εξισλαμίσουν και να αφομοιώσουν τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μ. Ασίας πράγμα που δεν ίσχυε στον ίδιο βαθμό για τους παραμεθόριους Βόσνιους που τους χρειάζονταν για τη φύλαξη των συνόρων και να ελέγχουν τους ατίθασους Σέρβους.
Αυτά για τα συντρόφια και τον εμφύλιο ξέρεις καλά ότι δεν πρέπει να τα λες στον χώρο του Άρδην, μάλλον έσυ έχεις μια εμμονή με τον Εμφύλιο, αλλά από την άλλη μπάντα. Αυτό που έγραψα πιο πάνω είναι ότι αν την ΠΓΔΜ την είχαν μοιραστεί Βούλγαροι και Αλβανοί οι αλυτρωτισμοί των βορείων γειτόνων μας θα είχαν απτό αποτέλεσμα και θα τους άνοιγε η όρεξη για ακόμα περισσότερα. Και αν για τους Αλβανούς η όρεξη έχει ανοίξει λόγω Κοσόβου, οι Βούλγαροι, που ήταν οι πλέον “αναθεωρητές” των συνόρων, όπως αυτά διαμορφώθηκαν από τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α ΠΠ, τις τελευταίες 2 δεκαετίες είναι “‘ήσυχοι”. Αν όμως η Σλαβομακεδονία ενώνονταν με την Μακεδονία του Πιρίν, ίσως οι Βούλγαροι να εμπαιναν στον πειρασμό να διεκδικήσουν και πάλι διέξοδο προς τη θάλασσα.
δε νομίζω ότι έχω κάποια εμμονή με τον εμφύλιο. Ειδικά μάλιστα αν ήμουν με την “άλλη μπάντα” όπως ισχυρίζεσαι (που δεν ισχύει όμως) δε θα είχα και λόγο να έχω αφού την εμμονή την έχουν οι χαμένοι όχι οι κερδισμένοι σε έναν πόλεμο…
Όσον αφορά αυτά που λες για τη Μ. Ασία δε διαφωνώ με την ιστορική ανάλυση. Αλλά αυτή ακριβώς η ανάλυση οδηγεί σχεδόν αβίαστα στο συμπέρασμα ότι οι Τούρκοι δεν αρκούσε απλά να εξισλαμίσουν αλλά να εκτουρκίσουν εκ βάθρων τους πληθυσμούς της Μ. Ασίας σε αντίθεση με τους Βοσνιούς Σλάβους όπου και δεν τους πολυένοιαζε.
Τέλος όσον αφορά την ΠΓΔΜ το επιχείρημα ότι κάποιο μικρό κέρδος θα άνοιγε την όρεξη για περισσότερα είναι εξίσου ισχυρό με εκείνο που λέει ότι ότι όταν οδηγείς τον άλλο στην ταπείνωση εξεγείρεται χειρότερα, βλ. π.χ. τη Γερμανία του μεσοπολέμου. Εν πάσει περιπτώσει, το ότι το δυτ. τμήμα της ΠΓΔΜ είναι Αλβανοί και το ανατ. Σλαβόβουλγαροι είναι δεδομένο. Και τώρα αντί να έχουμε δύο αλυτρωτισμούς να αντιμετωπίσουμε (αλβανικό, βουλγαρικό) έχουμε τρεις με τον ψευδομακεδονικό να είναι μάλλον ο γελοιωδέστερος…. Να είσαι καλά κι εσύ και το Άρδην που μας φιλοξενεί.