Ο Ερντογάν και εμείς

Η εκλογή του Ερντογάν στην προεδρία της Τουρκίας δεν απασχόλησε μόνο τα ελλαδικά και τα κυπριακά ΜΜΕ αλλά και τα αντίστοιχα παγκόσμια. Ο λόγος φυσικά είναι η σημασία που αποδίδει η διεθνής κοινότητα στη χώρα αυτή σε μια στιγμή που επαναχαράσσεται ριζικά η πορεία της από την εποχή της ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας από τον Μουσταφά Κεμάλ. Διότι ο Ταγίπ Ερντογάν και οι ισλαμιστές συνοδοιπόροι του επιθυμούν και προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα διαφορετικό κράτος από το κοσμικό κεμαλικό κράτος. Παραφράζοντας την περίφημη φράση που αποδίδεται στον Λένιν, «ο κομμουνισμός είναι τα σοβιέτ και επιπλέον ο ηλεκτρισμός», η Τουρκία του Ερντογάν θα είναι η οικονομία και επιπλέον το Ισλάμ! Διότι ο Ερντογάν βλέπει τη νέα Τουρκία να στηρίζεται σε δύο πυλώνες, τη φιλελεύθερη, αν όχι νεοφιλελεύθερη, καπιταλιστική οικονομία και το σουνιτικό Ισλάμ. Και βεβαίως δεν θα περιοριστεί μόνο το κοσμικό κράτος αλλά και η ίδια η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Ερντογάν και οι ισλαμιστές έχουν ήδη βάλει τα θεμέλια ενός αυταρχικού κράτους και τα διεθνή ΜΜΕ δεν διστάζουν να μιλούν για τον νέο σουλτάνο και τη νεο-οθωμανική του εξουσία. Η νέα αυτή εξουσία στηρίζεται ουσιαστικά στην αναδυόμενη ισλαμογενή αστική τάξη της Ανατολίας που κερδίζει συνεχώς έδαφος σε βάρος της κοσμικής κεμαλικής αστικής τάξης που περιορίζεται στα μεγάλα αστικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης, της Άγκυρας και της Σμύρνης. Εξάλλου η κεμαλική αυτή αστική τάξη, στερημένη της κρατικής στήριξης, θα χάνει συνεχώς έδαφος. Χαμένοι θα είναι επίσης και οι φιλελεύθεροι Τούρκοι διανοούμενοι που έδωσαν στον Ερντογάν την υποστήριξή τους στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του, ελπίζοντας στην οικοδόμηση μιας δημοκρατικής Τουρκίας. Τώρα τον εγκαταλείπουν απογοητευμένοι αφού βλέπουν πως το κεμαλικό αυταρχικό κράτος αντικαθίσταται από ένα χειρότερο ισλαμικό, με φασίζουσες και αυταρχικές τάσεις.
Οι Αμερικανοί αφού απέτυχαν να ανατρέψουν μέσω του Γκιουλέν και του κινήματός του τον Ερντογάν, είναι τώρα υποχρεωμένοι να συμβιβαστούν μαζί του. Θα προτιμούσαν βέβαια για πρωθυπουργό τον Γκιουλ, αλλά τελικά είναι έτοιμοι να συνεργαστούν και με τον Νταβούτογλου και τους υπόλοιπους εμπίστους του Ερντογάν που θα εγκατασταθούν στην κυβέρνηση. Άλλωστε η πραγματική εξουσία θα μετακομίσει στο προεδρικό μέγαρο και θα ασκείται από τον ίδιο τον Ερντογάν. Οι Αμερικανοί, αλλά και η Ευρώπη έχουν ανάγκη την Τουρκία με όλη την αστάθεια που επικρατεί στη Μέση Ανατολή. Και φυσικά δεν θα ήθελαν με κανέναν τρόπο να ανοίξουν μέτωπο μαζί της. Αλλά και η Άγκυρα δεν έχει συμφέρον να σπρώξει τις σχέσεις σε ένταση με τους Δυτικούς. Θα διεκδικεί όμως και θα υπερασπίζεται τα συμφέροντά της με σταθερότητα και αποφασιστικότητα.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες τρέφουν ψευδαισθήσεις όσοι στην Αθήνα, και προπάντων στη Λευκωσία, περιμένουν αλλαγή της τουρκικής στάσης στα Ελληνοτουρκικά και ακόμη περισσότερο στο Κυπριακό. Ιδιαίτερα ο πρόεδρος Αναστασιάδης, που έβαλε όλα τα αβγά του στο καλάθι των Αμερικανών, θα διαπιστώσει σύντομα πως οι φίλοι του στην Ουάσιγκτον όχι μόνο δεν θα πιέσουν την Τουρκία για υποχωρήσεις αλλά θα ζητήσουν από τον ίδιο να δείξει κατανόηση στις τουρκικές θέσεις! Στην καλύτερη περίπτωση αυτό που θα προσφερθεί στον Αναστασιάδη θα είναι μια χειρότερη έκδοση του σχεδίου Ανάν που θα εξασφαλίζει στην Τουρκία μόνιμη παρουσία στον κατεχόμενο βορρά και στρατηγικό έλεγχο του ελεύθερου νότου. Τουτέστιν διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και παλαιστινοποίηση της Κύπρου.
Βεβαίως διαφορετική θα ήταν η κατάσταση με μια νέα στρατηγική στο Κυπριακό, όπου θα παρουσιάζονταν οι αδυναμίες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, όταν Αμερικανοί και Ευρωπαίοι θα ήξεραν πως η Λευκωσία δεν είναι δεδομένη στους δικούς τους σχεδιασμούς και δεν είναι η πλευρά που είναι έτοιμη για κάθε νέα υποχώρηση χωρίς κανένα αντάλλαγμα, προκειμένου να ικανοποιηθεί η Άγκυρα. Διότι πώς είναι δυνατόν να πετύχει η Λευκωσία έστω και το ελάχιστον όταν η ίδια μετατρέπει ακόμη και το θέμα της Αμμοχώστου σε ΜΟΕ; Και γιατί να αλλάξει πολιτική η Άγκυρα όταν έχει απέναντί της ηγέτες που δεν διεκδικούν αλλά εκλιπαρούν με ικεσίες; Όταν η πολιτική της Λευκωσίας διακατέχεται από τα γνωστά και μόνιμα φοβικά σύνδρομα; Κατά τα άλλα η στρατηγική της Λευκωσίας στο Κυπριακό χαράσσεται με φτηνά λογύδρια για εσωτερική κατανάλωση στα εθνικά μνημόσυνα αλλά και με κάθε ευκαιρία, εν αναμονή των αποφάσεων του νέου σουλτάνου στην Άγκυρα και των αγγλοαμερικανικών σχεδιασμών στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα… κατά που θα έλεγε και ο ποιητής… περιμένουμε κάποιο θαύμα!

*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.