Μαρξισμός και αλαζονεία

Του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου 

Σύμμαχός μου ο …Μαρξ, επαναλαμβάνοντας την τετριμμένη φράση του: «Δεν είμαι μαρξιστής». Μια καραμέλα που πιπίλιζαν, για δεκαετίες ολόκληρες, πολλοί ντόπιοι και αποικιακοί «επαναστάτες μαρξιστές». Αυθεντικοί νάρκισσοι, μπροστά στον θεαματικό καθρέπτη του ορθόδοξου ή ανορθόδοξου «μαρξιστή», εντυπωσίαζαν στα αμφιθέατρα και στις παρέες. Μάλλον από «αριστερή» αυταρέσκεια, παρά από γνήσιο ενδιαφέρον να κατανοήσουν την προέλευση της … καραμέλας, που ίσως τους οδηγούσε σε μια δύσκολη και γενναία προσπάθεια να προσεγγίσουν τον ίδιο τον Μαρξ, πέρα από μυθοποίηση και τσιτάτα.
Ο σκληρός πυρήνας των νοημάτων, που υποδαύλιζε τη λοξοδρόμηση της σκέψης του Μαρξ σε μονοπάτια ολοκληρωτικών ερμηνειών από τον μαρξισμό (ιδιαίτερα από τη δυτική και λογοκρατική εκδοχή του και τη δογματική σοβιετική ερμηνεία του), εντοπίζεται στη φράση «επιστημονικός σοσιαλισμός». Η «ιδιοκτησία» της απόλυτης επιστήμης για τον σοσιαλισμό περιείχε, από τα γεννοφάσκια της, την ολοκληρωτική και αλαζονική παραδοχή της απόλυτης σοσιαλιστικής αλήθειας, ενώ όλες οι άλλες απόπειρες κοινωνικής απελευθέρωσης, είναι… απλές οδοντόκρεμες.
Θυμάμαι πόσο αμήχανα δεχόμουν τον όρο «ουτοπιστές σοσιαλιστές» για τους πρώτους αναρχοσοσιαλιστές. Ήταν σχεδόν σαφής ο περιφρονητικός και περιπαικτικός προσδιορισμός της λέξης «ουτοπιστές». Δεν αναφερόταν σε αναζητητές της κοινωνικής ουτοπίας, αλλά σε κάποιους οραματιστές, συμπαθείς μεν, αλλά ανεδαφικούς ερασιτέχνες της επαναστατικής αλλαγής, χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Και επειδή την επιστήμη την κατέχουν μόνο οι μαρξιστές, όλες οι άλλες θεωρίες είναι «ψευδείς συνειδήσεις», δηλαδή παράγουν ιδεολογία και όχι επιστήμη!
Ιδιαίτερα η δυτική εκδοχή του μαρξισμού (αλτουσεριανής κατεύθυνσης), δημιούργησε ένα νέο πολιτισμικό καθεστώς πίστης σε μια ολοκληρωτική επαναστατική αλήθεια. Βαθιά επηρεασμένης από τη σιδερένια λογική του καρτεσιανού πνεύματος και της χρησιμοθηρικής ερμηνείας του Διαφωτισμού ως λατρεία της «προόδου» και της ανάπτυξης χωρίς όρια. Οι «μαρξιστές» ποιμένες της κατείχαν την απόλυτη επιστημονική αλήθεια, όπως οι θρησκευόμενοι, τους οποίους λοιδορούν, χωρίς μάλιστα να τους φτάνουν κάποιες φορές σε ανθρωπιά ή πνευματικότητα.
Η περιφρόνηση στη δυνατότητα αυτόνομης απελευθέρωσης του ανθρώπου περπατούσε αγκαλιά με την ιδιοκτησία της «επιστημονικής γνώσης» της μαρξιστικής νομοτέλειας. Το έδαφος είχε στρωθεί, ώστε να ριζώσει ο «μαρξισμός» σε ολότελα ολοκληρωτικά και εγωκεντρικά μονοπάτια.
Η μονοδιάστατη και αποκλειστική ερμηνεία και αναγωγή των πάντων στο πασπαρτού της ταξικής πάλης (η οποία αναμφισβήτητα παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο) και στη νομοτέλεια της αναπόφευκτης επικράτησης του «επιστημονικού» σοσιαλισμού, υποβάθμιζε εντέλει την ίδια την ελεύθερη βούληση του ατομικού και κοινωνικού υποκειμένου. Παράλληλα, αναδείκνυε την οικονομία σε κυρίαρχη αξία για την απελευθέρωση του ανθρώπου, με τη φάτσα ενός χυδαίου και άψυχου οικονομισμού. Έτσι, υποβάθμισε τις υπόλοιπες οντολογικές πτυχές του ανθρώπου, την ψυχολογία, το φύλο, την ηλικία, τη σεξουαλικότητα, τη σχέση με τη φύση, την εθνική καταγωγή, ως στοιχεία που διαμορφώνουν τη βούληση του ανθρώπου για αλλαγή της κοινωνίας.
Αν η εποχή μας δείχνει την κρίση που περνά η εποχή της νεωτερικότητας και ο Διαφωτισμός που επικράτησε με την αντιδραστική πλευρά του, τότε ο αντίστοιχος δογματικός «μαρξισμός» ελπίζουμε να κλείνει τον ιστορικό του κύκλο, μαζί με τα απομεινάρια ενός αντιανθρώπινου δυτικού πνεύματος, όπως αυτό εξελίχθηκε στα στερνά του χρόνια. Τότε μόνο, ίσως, μπορεί να προσεγγίσουμε ξανά έναν εκ των κορυφαίων (μ’ όλες τις αντιφάσεις και περιορισμούς του) διανοητή τούτου του κόσμου, κρατώντας τις όποιες απελευθερωτικές παρακαταθήκες του, για να τις συνθέσουμε με την ντόπια δημοκρατική παράδοση του ελληνισμού και τον πλουραλισμό άλλων κοινωνικών ρευμάτων ελευθερίας.