Από τον δημοτικό συνδυασμό “Κοινοτικόν“
Οι συμμετοχικοί προϋπολογισμοί ως εργαλεία ανάπτυξης των γειτονιών, των κοινοτήτων και ισχυροποίησης της Δημοκρατίας
Έχουμε τονίσει πολλές φορές ότι τα διαβόητα νομοσχέδια «Καποδίστριας», «Καλλικράτης» και τώρα «Κλεισθένης», έβαλαν την οριστική ταφόπλακα στις κοινότητες της πατρίδας μας και προώθησαν ένα υπερσυγκεντρωτικό, γραφειοκρατικό αλλά και ελεγχόμενο από το Κράτος μοντέλο αυτοδιοίκησης, το οποίο έχει το δικό του μερίδιο ευθύνης για την αδυναμία αντιμετώπισης της κρίσης που γονάτισε τον τόπο μας. Ο Δήμος Πατρέων απορρόφησε αναγκαστικά όλες τις όμορες κοινότητες και μικρούς Δήμους, δημιουργώντας έναν αυτοδιοικητικό οργανισμό που οι αρμοδιότητές του εκτείνονται σε μήκος 40 και βάθος 25 χιλιομέτρων!
Με αφορμή τις επικείμενες εκλογές για την ανάδειξη του Δημάρχου και του νέου Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης μας, αποφασίσαμε ως «Κοινοτικόν» να παρουσιάσουμε τη σημαντικότερη μέθοδο για αναζωογόνηση των συνοικιών και των κοινοτήτων, η οποία είναι παράλληλα και μία διαφορετική οπτική για το πώς αντιλαμβανόμαστε τη σχέση της Δημοτικής Αρχής με τους πολίτες, και τους ποικίλους κοινωνικούς εταίρους: τους συμμετοχικούς προϋπολογισμούς. Οι συμμετοχικοί προϋπολογισμοί είναι μια δημοκρατική διαδικασία στην οποία οι δημότες έχουν τη δυνατότητα να αποφασίζουν και να αξιοποιούν τμήμα του δημοτικού προϋπολογισμού για έργα που επηρεάζουν αυστηρά την τοπική τους κοινότητα. Η πρακτική αυτή ξεκίνησε από το Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας το 1989 και εφαρμόζεται πλέον σε πολλές πόλεις του κόσμου συμπεριλαμβανομένων των Τορόντο και Βανκούβερ στον Καναδά, της Νέας Υόρκης, του Ρέικιαβικ, του Παρισιού και του Ελσίνκι στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα έχει ξεκινήσει πιλοτική εφαρμογή στο Δήμο Ιωαννίνων.
Η ιδέα εφαρμογής του συμμετοχικού προϋπολογισμού είναι απλή. Αρχικά οι κάτοικοι παρουσιάζουν προς συζήτηση ιδέες και έργα που πιστεύουν ότι θα ωφελήσουν την κοινότητά τους. Στη συνέχεια με τη βοήθεια εξειδικευμένων στελεχών του Δήμου μελετούν τη δυνατότητα εφαρμογής και τη σκοπιμότητά τους, μετατρέποντάς τα σε ρεαλιστικά έργα προς υλοποίηση και ψήφιση από τους δημότες. Αυτά που συγκεντρώνουν τις περισσότερες ψήφους υλοποιούνται από το Δήμο μέχρις εξαντλήσεως του σχετικού προϋπολογισμού. Σε τακτά χρονικά διαστήματα ο Δήμος αξιολογεί τα αποτελέσματα και προβαίνει σε ανάλογες τροποποιήσεις και βελτιώσεις.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής του συγκεκριμένου μέτρου αποτελεί το Παρίσι. Ξεκίνησε το 2014 και σήμερα περίπου το 5% (€100 εκατ.) του ετήσιου προϋπολογισμού διατίθεται για το σκοπό αυτό. Υπάρχουν 21 προϋπολογισμοί, ένας για κάθε δημοτικό διαμέρισμα, και ένας συνολικός για όλο το Παρίσι. Ενδεικτικά έργα περιλάμβαναν εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές, κατασκευή ποδηλατοδρόμων και χώρων πρασίνου σε εγκαταλειμμένα κτηριακά συγκροτήματα, οικόπεδα, μηχανοστάσια και σιδηροτροχιές, κάθετη καλλιέργεια, βρύσες πόσιμου νερού σε πλατείες, καθαρισμό και καλλωπισμό της πόλης. Στο Ελσίνκι ο ετήσιος προϋπολογισμός διαθέτει σε αντίστοιχα έργα €4,4 εκατ.
Στην Ελλάδα, αντίστοιχο πρόγραμμα φαίνεται να λειτουργεί στο Δήμο Ιωαννίνων και προβλέπει την υλοποίηση ήπιων, μικρής κλίμακας παρεμβάσεων και στις 6 Δημοτικές Ενότητες του Δήμου, οι οποίες αφορούν στην αναβάθμιση της γειτονιάς. Σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του εκεί Πανεπιστημίου πραγματοποιούνται συμμετοχικά εργαστήρια, στα οποία οι φοιτητές συνδράμουν με την τεχνογνωσία τους στην τεκμηρίωση των προτάσεων που κατατίθενται από τους πολίτες και τις ομάδες πολιτών. Οι προτάσεις υποβάλλονται ανά Δημοτική ενότητα και όχι για το σύνολο του Δήμου. Ο συνολικός προϋπολογισμός ανέρχεται σε 400.000 ευρώ ενώ ο μέγιστος προϋπολογισμός ανά πρόταση ορίζεται σε 50.000 ευρώ. Οι προτάσεις των ομάδων πολιτών πριμοδοτούνται έναντι των μεμονωμένων προτάσεων. Για την εφαρμογή του, ο Δήμος έχει δημιουργήσει ομάδα εργασίας στο Τμήμα προγραμματισμού και ανάπτυξης με αντίστοιχη διαδικτυακή εφαρμογή και λογισμικό.
Είναι φανερό ότι η ιδέα του συμμετοχικού προϋπολογισμού συνδέεται άμεσα με τις πολιτικές «Έξυπνης πόλης». Ως εκ τούτου έχει τη δυνατότητα να στηριχτεί περαιτέρω από ευρωπαϊκές δομές και προγράμματα, όπως η «Ευρωπαϊκή Συνεργασία για την Καινοτομία στις Έξυπνες Πόλεις και Κοινότητες (EIPSCC), το πρόγραμμα «URBACT» και άλλα. Να σημειώσουμε ότι στο δήμο Πατρέων ήδη εφαρμόζεται η διαδικτυακή εφαρμογή συλλογής, επεξεργασίας και αντιμετώπισης παραπόνων των δημοτών «Sense.City».
Εκτός από τις προφανείς ωφέλειες στην αναζωογόνηση των γειτονιών και των κοινοτήτων, ο συμμετοχικός προϋπολογισμός βοηθά μία πόλη να ενισχύσει την ικανότητά της να αντιμετωπίζει χρόνια προβλήματα, παθογένειες και σύγχρονες προκλήσεις, να κινητοποιεί τις δυνάμεις των πολιτών της μέσα από διεργασίες διερεύνησης, συμμετοχής, συλλογικής μάθησης και υλοποίησης. Αποτελεί καινοτομία στη διακυβέρνηση αλλά και στοιχείο ενός διαφορετικού οράματος για την πόλη. Με τη βοήθεια του συμμετοχικού προϋπολογισμού αυξάνεται η συμμετοχή των δημοτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ενισχύεται η εμπιστοσύνη και η κατανόηση στους μηχανισμούς διάθεσης των δημοτικών οικονομικών πόρων, υποβοηθείται η ανάπτυξη κοινωνικών δικτύων, δημιουργούνται νέες ευκαιρίες και η αίσθηση ότι τα δημοτικά δρώμενα αφορούν τους ίδιους τους πολίτες. Επίσης ο Δήμος μπορεί να κινητοποιήσει πολίτες με εξειδικευμένες γνώσεις και δυναμική, οι οποίοι σε άλλη περίπτωση δεν θα αξιοποιούνταν, πολύ περισσότερο δεν θα ήταν γνωστές. Μια στρατηγική διεύρυνσης των «από τα κάτω προς τα πάνω» διαδικασιών, δηλαδή διεύρυνσης της τοπικής δημοκρατίας, θα έχει σαν βασικό της εργαλείο τους συμμετοχικούς προϋπολογισμούς.
Δημοτική Κίνηση «Κοινοτικόν»
