Ο πρώτος εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα και οι πρωτεργάτες.
του Γιώργου Καραμπελιά
Το 1893, ο Σταύρος Καλλέργης οργάνωσε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον εορτασμό της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Μετά την ομιλία του, περίπου 500 άτομα υπέγραψαν ψήφισμα με το οποίο ζητούσαν να παραμένουν κλειστά τα καταστήματα τις Κυριακές, η εργασία να είναι οκτάωρη και να παρέχεται σύνταξη σε όσους δεν μπορούσαν πια να εργαστούν.
Ύστερα από την ομιλία που εκφώνησε ο Καλλέργης, κατευθύνθηκε στη Βουλή για να παραδώσει το ψήφισμα, το οποίο όμως ο Πρόεδρος της Βουλής αρνήθηκε να δεχθεί. Αν και συνελήφθη για την πράξη του αυτή και καταδικάστηκε σε φυλάκιση, ο πρώτος εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα αποτελεί σταθμό στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος.
Τελικά, το ψήφισμα κατατέθηκε στη Βουλή την 1η Δεκεμβρίου 1893 και αφού είχαν συγκεντρωθεί 2.000 υπογραφές.
Το ψήφισμα ανέφερε τα εξής:
“Συνελθόντες σήμερον την 2 Μαΐου ημέραν Κυριακήν και ώραν 5μ.μ. εν τω Αρχαίω Σταδίω οι κάτωθι υπογεγραμμένοι μέλη του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου και υπό μισθόν πάσχοντες εψηφίσαμεν:
Α) Την Κυριακήν να κλείωσι τα καταστήματα, καθ’ όλην την ημέραν, και οι πολίται ν’ αναπαύωνται.
Β) Οι εργάται να εργάζωνται 8 ώρας την ημέραν.
Γ) Ν’απονέμηται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς διατήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
Δ) Το συμβούλιον του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου να επιδώση το ψήφισμα εις την Βουλήν”.
Την επόμενη χρονιά, στην Πρωτομαγιά του 1894, πραγματοποιείται μια πολύ πιο μεγάλη και οργανωμένη εκδήλωση, όπου συμμετείχαν 6.000 άτομα, με οργανωτές και ομιλητές εκ νέου τον Σταύρο Καλλέργη και τον εκδότη του Άρδην, Πλάτωνα Δρακούλη. Πλέον όμως η κρατική εξουσία είχε θορυβηθεί και έγιναν πολλές συλλήψεις (μεταξύ των συλληφθέντων και ο Καλλέργης), ενώ ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς στο εξής απαγορεύτηκε. Το ψήφισμα που εξεδόθη, εκτός από τα αιτήματα του 1893 προσέθεσε και ορισμένα ακόμα, ανοίγοντας τον δρόμο για την διεύρυνση των σοσιαλιστικών και λαϊκών διεκδικήσεων.
Α) Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ΄ όλην την ημέραν και οι εργάται ν’αναπαύωνται.
Β) Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν και ν’ απαγορευθή η εργασία εις τους ανηλίκους.
Γ) Να απονέμεται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
Δ) Να καταργηθώσιν οι θανατικαί εκτελέσεις.
Ε) Να καταργηθή η δια χρέη προσωπική κράτησις.
Οι οργανωτές της Πρωτομαγιάς ανήκαν και οι δύο στο κυρίαρχο για την εποχή τους ρεύμα της Σοσιαλιστικής Αριστεράς που ήθελε να συνδυάζει το κοινωνικό και το πατριωτικό στοιχείο.
Εξάλλου, μέχρι το 1912, η ιδεολογία της ελληνικής Αριστεράς διαμορφώνεται, εν πολλοίς, παράλληλα με την κυρίαρχη ιδεολογία της εθνικής ολοκλήρωσης και της “μεγάλης ιδέας”, και στο εσωτερικό της θα κυριαρχούν τα ρεύματα που αναγνώριζαν τη σημασία του εθνικού ζητήματος – παρότι υπήρχαν βέβαια και αντίθετες απόψεις. Οι ρίζες της ελληνικής Αριστεράς στον 19ο αιώνα θα είναι γαριβαλδινού-ριζοσπαστικού χαρακτήρα και θα θέτουν ως κατ’ εξοχήν αίτημα την απελευθέρωση των υπόδουλων λαών της οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παράλληλα με την κοινωνική απελευθέρωση. Ο επτανησιακός ριζοσπαστισμός αποτέλεσε τη σημαντικότερη συνιστώσα του κινήματος αυτής της περιόδου και μπόλιασε την ελληνική Αριστερά με μια παράδοση όπου το κοινωνικό στοιχείο διαπλεκόταν οργανικά με τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, διάσταση την οποία θα επαναφέρει στο προσκήνιο ο Άρης Βελουχιώτης στη διάρκεια της Αντίστασης.
Ο θεωρούμενος από πολλούς ως ο πρώτος Έλληνας σοσιαλιστής, ο Κεφαλλονίτης Παναγιώτης Πανάς (1832-1896), στην Αλήθεια, τόνιζε ήδη το 1861 πως το νόημα του «αληθούς» ριζοσπαστισμού δεν έχει «ως μόνο του δόγμα την εθνική αποκατάστασιν, αλλά και την επί τα βελτίω της κοινωνίας ανάπλασιν». Στη συνέχεια, μαζί με τον Πατρινό Ανδρέα Ρηγόπουλο,συμμετείχαν στην παράνομη Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία, που ιδρύθηκε το 1865 στο Βουκουρέστι, και όχι μόνο έθετε ως στόχο την απελευθέρωση των βαλκανικών λαών αλλά και στρεφόταν κατά των αρχουσών τάξεων και της Βασιλείας. Στην ίδρυσή της συμμετείχαν και άλλοι Ευρωπαίοι και οι στόχοι της εταιρείας έφθαναν μέχρι τη δημιουργία μιας δημοκρατικής ομοσπονδιακής Ευρώπης. Δηλαδή, μια «Ενωμένη Ευρώπη» με αφετηρία τα… Βαλκάνια. Στην «νόμιμη» οργάνωση που δημιουργήθηκε για να καλύπτει τις δραστηριότητες της μυστικής οργάνωσης, τον Ρήγα, που εξέδιδε και ομώνυμη εφημερίδα, συμμετείχαν, εκτός του Πανά και του Ρηγόπουλου, ο επίσης Κεφαλλονίτης Ρόκκος Χοϊδάς (1830-1890), ο Τιμολέων Φιλήμων, ο Γεώργιος Φιλάρετος και άλλες προσωπικότητες του ριζοσπαστισμού της εποχής1.
Οι δύο οργανωτές των πρώτων εκδηλώσεων της Πρωτομαγιάς, ο Σταύρος Καλλέργης και ο Πλάτων Δρακούλης, θα κάνουν το επόμενο βήμα προς τη διαμόρφωση του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος.
Ο Σταύρος Καλλέργης (1864-1926) γεννήθηκε στο Χουμέρι Μυλοποτάμου Κρήτης και καταγόταν από παλιά αρχοντική οικογένεια αλλά μετανάστευσε σε μικρή ηλικία στην Αθήνα επειδή ο πατέρας του υφίστατο διώξεις από την τουρκική εξουσία και μεγάλωσε στο… ανακτορικό περιβάλλον. Εν τούτοις, από μικρός είχε έντονη ανάμειξη στο φοιτητικό κίνημα και προσέγγισε τις σοσιαλιστικές ιδέες. Τον Μάιο του 1890 ίδρυσε τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο, ενώ εξέδιδε την εφημερίδα “Σοσιαλιστής”. Όταν όμως ξέσπασε η επανάσταση στην Κρήτη εναντίον των Τούρκων, συμμετείχε σε αυτή μαζί με τον μετέπειτα μάρτυρα του αγροτισμού, ομοϊδεάτη του, Κεφαλλονίτη Μαρίνο Αντύπα (1872-1907). Ο Καλλέργης θα εκλεγεί αντιπρόσωπος στην Επαναστατική Συνέλευση του Αρκαδίου και βουλευτής στην εθνική εξέγερση του 19122. Πέθανε το 1926 στην Κρήτη, όπου ζούσε από το 1905 πάμπτωχος.
Ο Πλάτων Δρακούλης
Ο δε έτερος συνδιοργανωτής της Πρωτομαγιάς του 1894, ο Πλάτων Δρακούλης (1858-1942), η σημαντικότερη φυσιογνωμία του πρώιμου σοσιαλιστικού κινήματος και εκδότης του Άρδην, Ιθακήσιος την καταγωγή, όχι μόνο θα επιχειρεί να συνδέσει το εθνικό και το κοινωνικό στοιχείο, αλλά θα εισαγάγει σε μια πρώιμη μορφή και την οικολογική διάσταση στο σοσιαλιστικό κίνημα.
Ο Δρακούλης είχε γεννηθεί το 1858 από πλούσια οικογένεια στην κατεχόμενη από τους Βρετανούς Ιθάκη, ο δε πατέρας του, Ευστάθιος Δρακούλης, διετέλεσε επί πολλά χρόνια έπαρχος του νησιού. Τελείωσε το λύκειο στην Πάτρα και στη συνέχεια σπούδασε νομικά στην Αθήνα ενώ τα πρώτα του εκδοτικά βήματα(1885-1887) τα έκανε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα Αιών του ριζοσπάστη Τιμολέοντα Φιλήμονα ενώ παράλληλα, το 1885, άρχισε να εκδίδει το περιοδικό Άρδην – «φύλλον των ανθρωπίνων συμφερόντων». Από τις σελίδες του περιοδικού του ο Δρακούλης προπαγανδίζει την αναδιανομή του πλούτου υπέρ των «μοχθούντων», την πρόνοια για τους φτωχούς, τους ανήμπορους και τους «πεινώντας» κ.λπ., σε μια ιδεολογία κράμα χριστιανικών και σοσιαλιστικών ιδεών. Το Άρδην συνάντησε μεγάλη απήχηση ιδιαίτερα μεταξύ των νέων και προκάλεσε δριμείες επιθέσεις του Τύπου της εποχής για εγκληματικότητα, ανηθικότητα και αθεΐα.
Ο Δρακούλης διατηρούσε σχέσεις και με τον διεθνή σοσιαλισμό και το 1889 είχε λάβει μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της Β΄ Διεθνούς, στοΠαρίσι. Συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές του 1895 ως κοινός υποψήφιος των Ελλήνων σοσιαλιστών με την Σοσιαλιστική Αδελφότητα, στην Αθήνα και την Πάτρα. Το 1901, εξέδωσε στην Οξφόρδη όπου βρισκόταν το μηνιαίο περιοδικό Έρευνα, την έκδοση του οποίου αργότερα μετέφερε στην Αθήνα με μορφή εβδομαδιαίας εφημερίδας. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, το 1908, έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές ενώ το 1910 ίδρυσε τον Σύνδεσμο των Εργατικών Τάξεων της Ελλάδας (κατόπιν Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα). Στις εκλογές του Αυγούστου του 1910, εξελέγη ως ανεξάρτητος σοσιαλιστής βουλευτής και στήριξε την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, στην οποία παρέσχε ψήφο εμπιστοσύνης. Στις εκλογές του Νοεμβρίου του ίδιου έτους, επανεκλέχθηκε αρχικώς ως συνεργαζόμενος σοσιαλιστής με το Κόμμα των Φιλελευθέρων, ωστόσο η επανεκλογή του τελικά ακυρώθηκε, έπειτα από προσφυγές συνυποψηφίων του. Ο Δρακούλης καθ’ όλη την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι την εκστρατεία στη Μικρά Ασία, στήριζε σθεναρά την πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου με αποτέλεσμα να αποκοπεί σταδιακώς από το σοσιαλιστικό κίνημα που, κάτω από την επίδραση της Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης και των Μπολσεβίκων, θα τραβήξει στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση της απόρριψης του πατριωτισμού.
ΥΓ. Η σύνθεση κοινωνικού και εθνικού στοιχείου που ονειρεύονταν ο Καλέργης, ο Δρακούλης, ο Μαρίνος Αντύπας, ο Γεώργιος Σκληρός, ο Νίκος Γιαννιός, θα αποτύχει και θα κυριαρχήσει ο α-εθνικός διεθνισμός της Τρίτης Διεθνούς που παρήγαγε όλα τις εκτρωματικές θέσεις του ΚΚΕ σχετικά με τη Μικρά Ασία και το Μακεδονικό. Αναλυτικότερα βλεπε στο βιβλίο μου, Η Αριστερά και το Ανατολικό Ζήτημα, καθώς και στο εκτενές επίμετρο μου για το Ελληνικό Σοσοαλιστικό Κίνημα, στο βιβλίο του Κώστα Παπαϊωάννου Η γένεση του Ολοκληρωτισμού.
Η φωτογραφία με τον Σταύρο Καλλέργη είναι από:
ΑΡΧΕΙΟ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΑΛΛΕΡΓΗ: Ψηφίδες από τον σχεδιασμό της σοσιαλιστικής πολιτείας.
1 Ερασμία-Λουΐζα Σταυροπούλου, Παναγιώτης Πανάς (1832-1896), Ένας ριζοσπάστης ρωμαντικός, Επικαιρότητα, Αθήνα 1987, σελ. 84-106. Παναγιώτης Νούτσος, Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα, τόμος Α΄ (1875-1907), σελ 48-52.
2 Βλέπε Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία τηςΕλλάδας, τόμος 11ος -12ος, και Ιστορία του Εργατικού Κινήματος, Αθήνα 1956. Παναγιώτης Νούτσος, Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα , τόμος Α΄ (1875-1907), σελ 188-189.
Διαβάστε επίσης:
Ο Σταύρος Καλλέργης και οι πρώτοι Έλληνες Σοσιαλιστές
3 ΣΧΟΛΙΑ
για την αριστερα στην Ελλάδα αυτα ειναι κινέζικα!!! ο σταλινισμος,εθνομηδενισμός,ευροκομμουνισμός,τροτσκισμός κτλπ την έχουν θάψει!
Διαβάζω αυτό το άρθρο από κάποια πλατεία σε μια μεγάλη ευρωπαϊκή πόλη που εορτάσαμε τη Πρωτομαγιά. Η εικόνα που μπορώ να δώσω είναι ότι δεν είναι όλα μαύρα και άραχνα, τουλάχιστον όχι από ιδεολογικής αναζήτησης. (το εργατικό κίνημα δεν πάει καλά αν εξαιρέσουμε τις παροδικές διαμαρτυρίες άτυπων εργαζομένων που ζητούν το αυτονόητο, δηλαδή να αναγνωρίζονται σαν μισθωτοί)
Άκουγα όμως έναν εκ των ομιλητών που έλεγαν ότι στις επόμενες δεκαετίες οι τεχνολογικές εξελίξεις θα θέσουν εκτός αντικειμένου εργασίας το 15-30% των εργαζομένων. Έλεγε ότι ως έχουν τα πράγματα, με την έλλειψη της οποιαδήποτε επιμόρφωσης και δίχως τα κεφάλαια που αυτή θα απαιτήσει, η εργασία θα τείνει να συγκεντώνεται σε όλο και λιγότερους ενώ όλο και περισσότεροι θα μπαίνουν στο περιθώριο ή θα είναι υποαπασχολούμενοι.
Γι’αυτό νομίζω ότι σήμερα το αίτημα της επιμόρφωσης των εργαζομένων ισοδυναμεί με τη χειραφέτησή τους, αφού χωρίς τη γνώση θα μείνει χωρίς αντικείμενο ο ρόλος πολλών εργαζομένων.
Αυτό είναι φανερό ακόμα πιο πολύ στην Ελλάδα όπου πέραν του προβλήματος των πελατειακών σχέσεων εργασίας που είναι η κορυφή του παγόβουνου, το κυριότερο πρόβλημα που έφερε η χρόνια παρασιτική οικονομία είναι η απαξίωση του εργασιακού πληθυσμού.
Το αποτέλεσμα είναι ότι όσοι έχουν τις γνώσεις δουλεύουν περισσότερες ώρες από ποτέ -κυρίως στο εξωτερικό-ενώ όσοι δεν τις διαθέτουν δυσκολεύονται να τις αποκτήσουν κάθε μέρα που περνάει και παγιδεύονται στο περιθώριο και στις δίχως προοπτική εργασίες σαν σερβιτόροι, ταχυμεταφορείς, παραξενοδόχοι (airbnb).
Εντέλει ενώ οι συνθήκες εργασίας έχουν πράγματι χειροτερεύσει, ο αόριστος δικαιωματισμός της “ύπαρκτής” αριστεράς και των συνδικάτων-σφραγίδα που ελέγχει, έχει υπονομεύσει την ίδια την αξιοπιστία της στα μάτια όσων θα έπρεπε να στηρίζει. Οι άμεσα οφελειμένοι του φαύλου πελατειακού κράτους προκειμένου να μην αντιμετωπίσουν τις συνέπειες του προβλήματος, προτιμούν να κοιτούν τις συνέπειες του προβλήματος και να ρίχνουν τα αίτιά του στο… καπιταλισμό μέσω των χρήσιμων τρίτων που νομίζουν ότι θα κάνουν επανάσταση ενόσω οι πρώτοι λαμβάνουν παχυλούς μισθούς εις βάρους των επόμενων γενιών.
Παραβλέπουν βέβαια και οι μεν και οι δε ότι αν η αξία παραγωγής μιας οικονομίας (και πολλών εκ των ιδίων βεβαίως) είναι ελάχιστη, τότε και η υπεραξία που θα καρπωθεί ο καπιταλιστής και οι μισθοί που θα δώσει θα είναι εξίσου ελάχιστοι.
Επειδή λοιπόν υπεραξία δε βγαίνει με αυτές τις συνθήκες, αρμέγουν το κράτος για υπέρογκους μισθούς και αυτό με τη σειρά του τους πολίτες για στηρίξει υπέρογκες δαπάνες.
Χάρις αυτών των δαπανών το ελλαδικό φαινόμενο των κρατικοδίαιτων καπιταλιστών, που λιβανίζουν αριστερά και δεξιά, βγάζει κέρδη τα οποία καταγγέλουν οι χρήσιμοι “υπαρκτοί” αριστεροί και οι δεξιοί, μόνο όταν αυτοί είναι στην αντιπολίτευση.
Γιατί άραγε κανείς εξ αυτών δε καταγγέλλει τις μισθολογικές δαπάνες του κράτους;
Σε όλα τα παραπάνω το Άρδην έχει ανοιχτό δρόμο μπροστά του αν και ανηφορικό. Καλή Εργατική Πρωτομαγιά.
Με όλη την εκτίμηση προς το πρόσωπό σας κύριε Καραμπελιά και αναγνωρίζοντας τον πολύπλευρο αγώνα σας σε όλα τα επίπεδα, έχω για το συγκεκριμένο άρθρο, και κυρίως για την οπτική που αυτό εκφράζει να πω και τα εξής :
Είμαι της γνώμης, ότι η ζωή των ανθρώπων στον πλανήτη, η ήττα της φτώχειας και η αύξηση των δυνατοτήτων για μία αξιοπρεπή ζωή δεν προήλθαν από τους κοινωνικούς αγώνες. Προήλθαν από την επιστημονική ανάπτυξη και από ένα πολιτικό και οικονομικό σύστημα που μάλλον συνάδει με την ανθρώπινη φύση, και παρά τα ελαττώματά του φαίνεται να είναι το καλύτερο, ελλείψει άλλου καλυτέρου. Το σύστημα αυτό είναι ο λεγόμενος καπιταλισμός.
Ο όγκος της παραγωγής αυξήθηκε χάρις στη βιομηχανική επανάσταση. Υπόβαθρο της επανάστασης αυτής ήσαν η φαιά ουσία των ανθρώπων, η τόλμη λαών ή διαφόρων κοινωνικών ομάδων και τυχαίοι παράγοντες όπως ήταν η προώθηση της ελευθερίας του λόγου και της ελεύθερης κυκλοφορίας των ιδεών. Δεν είναι τυχαίο ότι η βιομηχανική επανάσταση έγινε στη Βρετανία και όχι στην πλουσιότερη τότε Γαλλία, που είχε ίσως και περισσότερους επιστήμονες, αλλά δε διεκρίνετο για την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών εκείνη την εποχή. Ταυτόγχρονα έπρεπε να ηττηθεί η φτώχεια σε ένα νησί με λίγους πόρους.
Εξέλιξη της βιομηχανικής επανάστασης είναι η ψηφιακή εποχή που άρχισε και κατά την οποία η γνώση παράγεται και διαδίδεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Τώρα ως προς την δίκαιη διανομή του πλούτου που παράγεται, αυτό αποτελεί άλλη συζήτηση, αλλά δε νομίζω ότι και σε αυτό συνέβαλλαν οι κοινωνικοί αγώνες. Οι κοινωνικές αγώνες μπορεί να συνέβαλλαν βραχυπρόθεσμα σε χώρες που δεν παράγουν πλούτο αλλά καταναλώνουν συχνά περισσότερο απ’ότι παράγουν.
Αυτά ως προς την ικανοποίηση υλικών αγαθών και τον αγώνα για την ήττα της φτώχειας.
Η ευδαιμονία του ανθρώπου είναι σύνθετο θέμα αποτελεί μία άλλη συζήτηση και πάντως δεν έχει μόνο οικονομικό υπόβαθρο, η δε επίτευξή της δεν είναι ευθύγραμμη πορεία.
Πιστεύω λοιπόν πως πρέπει να σταματήσει η εξιδανίκευση των κοινωνικών αγώνων. Η συνεισφορά τους στην ιστορική εξέλιξη είναι μικρή.