της Π. Παπαγγελοπούλου-Μαυρογένη, από το Άρδην τ. 64, Απρίλιος – Μάιος 2007
«Είμαι σ’ ένα πάρκο, δίπλα στον Πύργο του Άιφελ –Tour Eiffel–, καθισμένη σ’ ένα παγκάκι»: αποτυπωμένες σκέψεις μου, στις σημειώσεις που βρήκα στο συρτάρι, από αναμνήσεις από την πόλη του φωτός. Γράφω… «Στην καρδιά του Παρισιού, στις Les Halles, επισκέφτηκα το Κέντρο Πομπιντού, είδα τις εκθέσεις έργων τέχνης, πολλά απ’ αυτά είναι μόνιμα έργα. και τα είχα ξαναδεί πριν από αρκετά χρόνια και αυτό με δυσαρέστησε. Τα είχαν προφανώς στην αποθήκη. Tα έργα τα είχα δει όταν ήμουν έφηβη και είχα έρθει στο Παρίσι για να παρακολουθήσω μαθήματα γαλλικής γλώσσας και πολιτισμού με σπουδαστές και από άλλες χώρες. Τα μαθήματα διεξήγονταν στο κτίριο του Πανεπιστημίου Jussieu. Άλλες εκθέσεις είχα δει και κατά τη διάρκεια παρακολούθησης μεταπτυχιακού κύκλου, στο Παν/μιο Paris X, στη Nanterre. Ένα σπουδαίο μουσείο που επισκέφτηκα είναι το Μusée Orsay, είναι μεγάλο μουσείο με πολλά εκθέματα, καλά διατηρημένο, με έργα μεγάλων ζωγράφων του 19ου και 20ου αιώνα. Επισκέφτηκα επίσης το μουσείο Orangeries, με έργα ιμπρεσσιονιστών ζωγράφων. Οι μεγάλοι πίνακες του Renoir στο υπόγειο έδιναν την εντύπωση της άνοιξης _τα χρώματα σε μπλε, ροζ, μωβ. Επισκέφτηκα επίσης το μουσείο του ζωγράφου Πικάσσο. Ήταν πολύ ωραίο. Πρώτη φορά είδα τόσα πολλά έργα του ιδίου. Στην κάτω αίθουσα του μουσείου, έπαιζε video, με τον ίδιο να σχεδιάζει, και παρατήρησα με πόση ευφυΐα σχεδίαζε απλές γραμμές, όμορφες τεράστιες φιγούρες με χάρι, φαντασία, γέννημα των ιδεών του. Επισκέφτηκα τη Notre Dame, την Παναγία των Παρισίων, και την αρχαιολογική κρύπτη από την ρωμαϊκή εποχή. Τράβηξα παντού πολλές φωτογραφίες. Δέκα μέρες στο Παρίσι και πάλι είναι λίγες για να τα δεις όλα, να δεις φίλους, να βρω προσωπικό χρόνο να σχεδιάσω στο χαρτί το παίξιμο του φωτός και των γραμμών. Ένα άλλο μουσείο που είδα είναι το μουσείο Αφρικάνικης τέχνης. Πλέον των άλλων ωραίων αντικειμένων που εξέθεταν (από θαλάσσιο πλούτο, κοσμήματα, χαλιά, γλυπτά, ξύλινα τοτέμ κ.λπ.), στην κάτω αίθουσα, είχε υδρόβια και κροκόδειλους. Μου διηγήθηκε η γαλλίδα φίλη μου, η Sophie Clément, καθηγήτρια αρχαίων ελληνικών στο Παρίσι, ότι όταν ήταν μικρή, τους έφερε το σχολείο τους για να το επισκεφτούν και της έπεσε το safari καπέλο της. Οι κροκόδειλοι το καταβρόχθισαν. Πήγα στο ζωολογικό κήπο, δίπλα από το πάρκο Vincennes. Περπάτησα στη λίμνη του πάρκου Vincennes, εκεί είδα βάρκες, πάπιες, ανθρώπους που έκαναν jogging και άλλους που έκαναν ηλιοθεραπεία, δίπλα στα πράσινα νερά της λίμνης. Αν είσαι τουρίστας, δεν μπορείς να δεις πολλά πράγματα, πρέπει να ζήσεις στην πόλη για κάποιο διάστημα. Το καλοκαίρι έχει πολύ κόσμο σε όλους τους κεντρικούς δρόμους, στα μουσεία του Παρισιού και βεβαίως στα μαγαζιά που επισκέφτηκα. Η Sophie Clément είναι κόρη του Γάλλου ορθόδοξου θεολόγου διανοητή, Olivier Clément.
Ο Ο. Clément ασπάστηκε την ορθοδοξία και βαπτίστηκε σε ηλικία 30 ετών, μετά από αναζήτηση ασιατικής πνευματικότητας. Πραγματοποίησε σπουδές στην ιστορία και πήρε τον τίτλο του υφηγητή. Διδάσκει, ως διδάκτωρ θεολογίας, χριστιανική ηθική και εκκλησιαστική ιστορία στο Ινστιτούτο του Αγίου Σέργιου στο Παρίσι. Έχει παρακολουθήσει μαθήματα θεολογίας που είχε διοργανώσει το Πατριαρχείο Μόσχας και εξέδωσε πολλά χειρόγραφα του V. Lossky. Στη διάρκεια του σοβιετικού καθεστώτος, μάχεται με τους χριστιανούς της Ρωσίας. Είναι συγγραφέας είκοσι περίπου βιβλίων. Τον γνώρισα μέσα από το βιβλίο του Η θεολογία μετά τον «θάνατο του Θεού», δοκίμια για μια απάντηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον σύγχρονο αθεϊσμό. Τη σημαντική αυτή προσωπικότητα γνώρισα από την κόρη του. Είχε έλθει και στην Ελλάδα. Με φιλοξένησαν στο παρελθόν στο σπίτι τους. Εκείνη την ημέρα, με την Σοφία, καθήσαμε σε ένα bistrot. Έπειτα, πήγαμε σπίτι της. Εκεί μας υποδέχθηκε ο άνδρας της, ο Μιχάλης. Η ατμόσφαιρα του σπιτιού της ήταν πολύ ζεστή. Της έδωσα μια εικόνα που είχα αγιογραφήσει. Έβαλε την εικόνα πάνω από το τζάκι, τους άρεσε πολύ. Το φαγητό ήταν πολύ καλό. Η Σοφία με επέστρεψε με το αυτοκίνητό της στο σπίτι στο οποίο διέμενα, στην κα Λέλα, μια Ρουμανίδα με καταγωγή από το Ισραήλ. Όλα ήταν πολιτισμένα και σέρβιρε άνετο πρωινό. Συζητήσαμε για τον άνδρα της που ήταν ζωγράφος. Οι πίνακές του ήταν κρεμασμένοι στους τοίχους.
Την άλλη μέρα, επισκέφτηκα τη Sacr Coeur. Πολύ κόσμος, όμορφος χώρος. Η εκκλησία είναι επιβλητική, δίπλα στην πλατεία της Μονμάρτρης. Δεν υπάρχουν πολλοί «ταλαντούχοι ζωγράφοι», στον χώρο αυτό. Κοντά εκεί, ευρίσκεται το μουσείο Dali, το οποίον επισκέφτηκα. Δεν επέτρεπαν τις φωτογραφίες. Είναι πρώτη φορά που βλέπω όχι έργα, αλλά γλυπτά του Dali, είναι πραγματικά ιδιοφυΐα, πολύ όμορφα γλυπτά, όμορφες συλλήψεις του χρόνου που περνά, της γυναίκας-μητέρας κ.ά. Η επιρροή του φροϋδισμού περνά στην ιδέα της εικόνας και του γλυπτού του.
Πολλά μέρη και μουσεία επίσης τα είχα επισκεφθεί στο παρελθόν. Δίπλα στις Halles, επισκέφτηκα το μουσείο Crevin Rock. Εκεί οι αντιπρόσωποι του ροκ, τα κέρινα ομοιώματα ξαναζωντάνευαν και παίζονταν κομμάτια του Jean Michel Jarre, M. Jackson, J. Lennon, κ.ά. Αγόρασα πολλά βιβλία σχετικά με τη ζωγραφική και ρούχα. Είδα αρκετά πράγματα. Διέθεσα μια μέρα για να δω την Ντίσνεϋλαντ. Ήταν φαντασμαγορική, μαγευτική, ήταν μια όμορφη επιστροφή στην χώρα του ονείρου, της φαντασίας, της παιδικής ηλικίας. Πέρασα μία μέρα εκεί και δεν μου έφτασε. Δίπλα, ελάμβανε χώρα φεστιβάλ με αμερικάνικα θεάματα. Τα επιβλητικά κτίσματα ήταν μίμηση των πιο γνωστών ξενοδοχείων της Αμερικής. Αργά το απόγευμα, έπιασε πολύ βροχή, μπόρα, και αν και είχε πολύ κόσμο, το γεγονός αυτό δεν τάραξε την ηρεμία του ονειρεμένου τοπίου, του πλαστικού και τεχνητού χώρου.
Μουσκευτήκαμε και φύγαμε αργά το βράδυ. Ήσαν πολλοί Ιταλοί, Έλληνες, Γάλλοι, Αμερικάνοι κ.λ.π. Συναντηθήκαμε με τη Σοφία αργότερα και καθίσαμε στον Jardin de Luxemburg. Παρακολουθήσαμε ένα κονσέρτο βραζιλιάνικο. Μετά πήγαμε στο πάρκο de la Villette. Παρακολουθήσαμε ένα κονσέρτο μοντέρνο τζαζ, reggae και λικνιστήκαμε στους ρυθμούς βραζιλιάνικης μουσικής, για λίγο και υπό βροχή. Το ίδιο βράδυ, πήγα στα bateaux-mouches, είχε πολύ κόσμο και κάναμε βόλτα υπό βροχή, κάτι που συνηθιζόταν τις τελευταίες ημέρες. Απ’ το Τrocadero απόλαυσα την όμορφη θέα του Tour Eiffel και από εκεί, από το πάρκο, κάθομαι και τα εξιστορώ. Αυτοί οι ανώνυμοι clochards του Παρισιού, οι άνθρωποι που κοιμούνται φιλήσυχα στα παγκάκια, έχουν τη δική τους ιστορία, την δική τους παρέα. Το Παρίσι τους αφήνει ασυγκίνητους. Κάθομαι πάνω από δυόμισι ώρες. Είναι δύο από αυτούς. Ο ένας σηκώθηκε για ανάγκη του και ξαναέπεσε να κοιμηθεί και ο άλλος πήγε στα σκουπίδια, κάτι που συνηθίζεται εδώ στο Παρίσι, τα ψαχούλεψε και έφυγε.
Στο Πομπιντού, μου ζήτησε κάποιος λίγο σάντουιτς για τον φίλο του, από το σάντουιτς που έτρωγα, του έδωσα και έπειτα μου έδειξε το πόδι του φίλου του που ήταν κομμένο. Για ανταπόδοση μου έδωσε ένα τσιγάρο. Αυτοί οι clochards έχουν μέσα τους τιμιότητα και αξιοπρέπεια περισσότερη από άλλους.
Πολλοί επίσης κοιμούνται στον Σηκουάνα. Καλοκαίρι, Αύγουστος, Παρίσι 1992. Πόλεις και άνθρωποι. Στην ταινία του Θ. Αγγελόπουλου, Το βλέμμα του Οδυσσέα, τη στιγμή που κατεβάζουν το κεφάλι του Λένιν και πρόκειται να μεταφερθεί το άγαλμά του, η κοπέλα κλαίει και κλαίει και ο άνδρας. Αυτή τον ρωτά, γιατί κλαις; Και αυτός απαντά, κλαίω γιατί δεν μπορώ να σ’ αγαπήσω. Και την εγκαταλείπει μπαίνοντας στο πλοίο με το άγαλμα του Λένιν, ως άλλος «κανένας». Οδυσσέας που μετά την Οδύσσειά του θα γυρίσει στο μοναδικό αυτό συναίσθημα που του χαρίζει η γυναίκα, η θηλυκότητα και η προσμονή της, η ίδια της η αγάπη. Έρωτας που παρακμάζει όπως οι ιδεολογίες, αλλά που στο τέλος ο ήρωας αναζητά. Την σιγουριά της Αγάπης, της απρόσωπης και προσωποποιημένης στις εκάστοτε αναζητήσεις, του ανολοκλήρωτου έρωτα και της διαρκούς αναζήτησης, της χώρας και του προσώπου.
«Σαν αυτό που έχεις να μην είναι το ολόκληρο και η αναζήτηση του ολόκληρου είναι μια συνεχής αναζήτηση». (Θ. Αγγελόπουλος, Καθημερινή, 8/10/95).
