Η πολιτική ορθότητα κι ο ‘μετάνθρωπος’
του Γιώργου Ρακκά
Στην Βρετανία το κίνημα για την καταγγελία της δολοφονίας του Τζωρτζ Φλόυντ έχει μετεξελιχθεί σε μια μεταμοντέρνα «πολιτιστική επανάσταση», με επιθέσεις ενάντια στα αγάλματα. Όχι μόνο του Τσώρτσιλ, ή διάφορων ιστορικών προσωπικοτήτων της Βρετανίας που κατηγορούνται αιώνες μετά τον θάνατό τους ότι ήταν έμποροι σκλάβων, αλλά και του… Γκάντι μιας και ο εθνικοαπελευθερωτικός του αγώνας φαίνεται αρκετά σωβινιστικός για την ριζοσπαστική πολιτική ορθότητα των διαδηλωτών. Φυσικά από τις διαμαρτυρίες δεν γλύτωσαν ούτε και ταινίες, όπως το «Όσα παίρνει ο άνεμος», το οποίο έπεσε θύμα λογοκρισίας από την διαδικτυακή πλατφόρμα της HBO καθώς κατηγορήθηκε για προαγωγή ρατσιστικών στερεοτύπων.
Πολλοί, για να στηλιτεύσουν την τελευταία εμμένουν στο εξωτερικό της κέλυφος, ότι δηλαδή βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα είδος αριστερόστροφου, σοσιαλφιλελεύθερου για την ακρίβεια, ολοκληρωτισμού που διεκδικεί να επιβάλει την μονολιθική του σκέψη: Στους δρόμους τις πλατείες των πόλεων, αλλά και μέσα στα ίδια τα πανεπιστήμια καθώς από το στόχαστρό του δεν ξεφεύγουν ούτε και τα κλασικά έργα του παγκόσμιου πνεύματος μιας και πια όλοι, από τον Σοφοκλή μέχρι στον Σέξπηρ, έχουν κατηγορηθεί για σεξισμό, ρατσισμό, μισογυνισμό και πατριαρχία.
Φυσικά και έχουμε να κάνουμε με μια μυστήρια παλινόρθωση ενός σκοταδισμού που διεκδικεί φωταδιστικές και προοδευτικές δάφνες, ωστόσο, δεν μπορούμε να μείνουμε στο προφανές για να ερμηνεύσουμε και να αξιολογήσουμε αυτήν την τάση η οποία δεν γεννήθηκε με την δολοφονία του Τζωρτζ Φλόυντ, αντίθετα υπήρχε εδώ και πάρα πολλά χρόνια στον αγγλοσαξωνικό κόσμος πρωτίστως, στην ηπειρωτική Ευρώπη κατά δεύτερο λόγο, και που τώρα βρήκε ευκαιρία να ξεδιπλωθεί σε όλη της την έκταση.
Σημασία έχει τι κρύβεται πίσω από αυτόν τον ολοκληρωτισμό, γιατί εκδηλώνεται με τέτοια ορμή, και τι κόσμο εν τέλει προδιαγράφει: «Η επίθεση στο παρελθόν έχει αρχίσει», θα γράψει πολύ εύστοχα ο Δημήτρης Μπελαντής στο facebook. Όντως, δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τις μεσσιανικές διαστάσεις που κυοφορεί η ριζοσπαστικότητα της πολιτικής ορθότητας. Η αξίωσή της είναι να αλλάξει ριζικά η οπτική του ανθρώπου για το ιστορικό παρελθόν, την πορεία του μέσα σε αυτό και τα δημιουργήματά της, με όλο το αρνητικό και το θετικό φορτίο που επιδεικνύουν.
Εν τέλει, η ριζική αλλαγή που ζητείται να συντελεστεί εδώ και τώρα, αφορά στον ίδιο του τον εαυτό: Η πολιτική ορθότητα είναι ένας πολιτισμικός «πολποτισμός» και καλεί τις κοινωνίες σε μια εκ θεμελίων δημιουργική καταστροφή. Στο στόχαστρό τους βρίσκονται όλες οι ταυτότητες που ορίζουν τον «συγκεκριμένο άνθρωπο», έτσι τον ονομάζει ο Γιώργος Καραμπελιάς όταν τον αντιπαραβάλει με τον ‘μετάνθρωπο’.
Όντως, έχουμε συνηθίσει να συζητάμε την έλευση των cyborg, της δραστικής τεχνολογικής επαύξησης του ανθρώπου μόνο σε σχέση με την πρόοδο της τεχνικής και της αυξανόμενής δυνατότητας που επιδεικνύει να επέμβει στην ανθρώπινη φύση. Πρόκειται για την τεχνοκρατική, την διαδικαστική πλευρά ενός πολύ βαθύτερου μετασχηματισμού, ο οποίος κατά τα άλλα περιλαμβάνει και όλες τις διεργασίες που η πολιτική ορθότητα και οι ιδεολογίες της καθολικής αποδόμησης επιταχύνουν: Δίχως φύλο, έθνος, τάξη και θρησκεία, ιστορία, συλλογικό ανήκειν και εδαφικότητα τι μένει από τον άνθρωπο όπως τον ξέραμε; Διόλου τυχαία αυτές ακριβώς είναι οι πτυχές της ύπαρξής που το ρεύμα πολιτικής ορθότητας καταγγέλλει ως ‘αντιδραστικές’ και απαιτεί να τις προγράψουμε από την πραγματικότητα.
Γκρεμίζοντας τα αγάλματα της ιστορικής κοινωνίας, ζητώντας από τα πανεπιστήμια να διαγράψουν τα ιδεολογικά ατελή πνευματικά δημιουργήματα της ανθρωπότητας (μια διαδικασία που τελικά θα θέσει στο στόχαστρο όλα τα πνευματικά δημιουργήματα, γιατί προφανώς ο ιστορικός άνθρωπος δεν ήταν ένα τέλειο ιδεολογικά ον), επιτιθέμενη στα μουσεία και τα μνημεία του παρελθόντος, η πολιτική ορθότητα δεν στοχεύει στην αποικιοκρατία, την φυλετική ή κατά φύλο ανισότητα κ.ο.κ. αλλά εν τέλει στην ίδια την ιστορική κοινωνία. Αν ξεκινούσε από τις θετικές πλευρές της, δεν θα μπορούσε να γίνει πιστευτή, ούτε να αξιώνει την μαζική υποστήριξη. Σε αυτήν την πρώτη φάση, δηλαδή, η ενσάρκωση αυτής της τάσης στο σχήμα της κοινωνικής καταγγελίας είναι αναγκαία. Γι’ αυτό και η επίθεση που γίνεται διαλέγει την χειρότερη, και ως εκ τούτου πιο αδύναμή της πλευρά προκειμένου να εισηγηθεί την καταστροφή της και την μετάβαση σε ένα νέο μέλλον.
Ποιο είναι αυτό το μέλλον; Εκείνο του σοσιαλφιλελεύθερου υπερ-εαυτού που μπορεί να δομεί και να αναδομεί κατά το επιθυμητικό του δοκούν τα πάντα, την ίδια του την ύπαρξη και τα χαρακτηριστικά της, το κοινωνικό του περιβάλλον (εδώ ακριβώς ταιριάζει η σάρωση των αγαλμάτων), το οικολογικό του περιβάλλον. Εδώ ακριβώς είναι που θα ξεπροβάλλει ο μετάνθρωπος, δηλαδή η δραστική τεχνολογική επαύξηση του ανθρώπου, που θα προσφερθεί σε αυτόν τον υπερ-εαυτό προκειμένου να υλοποιήσει πιο άμεσα και αποτελεσματικά την υπόσχεσή του. Η «επίθεση στο παρελθόν» προαναγγέλλει αυτήν ακριβώς την μετάβαση.
Το κίνημα περί πολιτικής ορθότητας εμφανίζεται σήμερα σαν μια τάση μεταξύ των λευκών της ανώτερης μεσαίας και ανώτερης τάξης. Είναι μειοψηφικό σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία, υπεραντιπροσωπεύεται ωστόσο ανάμεσα στα παιδιά των ελίτ, και τα εκπαιδεύει στις παραπάνω νοοτροπίες. Διόλου τυχαία σε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια θα είναι εκείνα που θα κληθούν να αναλάβουν στα χέρια τους τις τύχες του κόσμου, και τότε, ενδεχομένως θα είναι η στιγμή της μεγάλης τομής σε ανθρωπολογική πλέον κλίμακα…
2 ΣΧΟΛΙΑ
H «πολιτική ορθότητα» είναι μια αγγλοαμερικανική Ιδέα, ενδεικτική για τη ριζική απουσία πολιτικής σκέψης της ατλαντικής δυτικής παράδοσης.
Το αντίστοιχο της μεταμοντέρνας αυτής Ιδέας στην μοντέρνα εποχή ήταν η «ορθολογικότητα» του «εκκοσμικευμένου» απέναντι στη «νοοτροπία» του θρησκευόμενου.
Τα Νοήματα που διαμορφώνουν τη σκέψη και τη ψυχή στην Αγγλόσφαιρα απαγορεύουν την αντίληψη του ανθρώπου ως όντος διαφορετικού από τα ζώα και της κοινωνίας ως πραγματικού όντος. Αυτό που εκδηλώνεται ως επίθεση κατά του παρελθόντος είναι μια πολιτισμική βία κατά των διαφορετικών αντιλήψεων για τον άνθρωπο και τη κοινωνία.
Στη μοντέρνα εποχή, η αναγκαστική συνύπαρξη του κακού Δημοσίου με το καλό Ιδιωτικό καθιστούσε με το ζόρι ανεκτή την κοινωνική ταυτότητα. Στην «μεταμοντέρνα κατάσταση» όμως, οι Βορειο-Δυτικοί νοιώθουν ανακουφισμένοι που απαλλάχτηκαν από τα δεσμά της «δημόσιας σφαίρας».
Ο κοινωνικός άνθρωπος υπήρξε για την ιδιοσυγκρασία τους μια εκλογίκευση-Ιδεολογία. Τώρα πιστεύουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να ξαναγίνει ένα σκέτο έμβιο, ένα «γυμνό» υποκείμενο.
Το Νόημα του «ατόμου» για τους Βορειο-Δυτικούς ουδέποτε σήμαινε το κοινωνικό άτομο-δημιούργημα μιας κοινωνίας. Σήμαινε τον κάτοχο Ιδεών και Δικαιωμάτων με μια αφαιρετική έννοια του όντος.
Τα άτομα της συγκεκριμένης δυτικής παράδοσης θα είναι πάντα ευχαριστημένα με τον περιορισμό της ύπαρξης τους στο ψυχικό και νοητικό επίπεδο που μοιράζεται ο άνθρωπος με τα άλλα έμβια. Το ζήτημα είναι αν μπορούν να ζήσουν έτσι οι υπόλοιπες δυτικές παραδόσεις. Αν θα αντιδράσουν οι πολιτισμικά υποτελείς λαοί της Νότιας, της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης.
Όταν ήταν στη Νότιο Αφρική, ο Γκάντι έγραψε και κάτι παραγράφους ή σελίδες –δεν ξέρω– με ρατσιστικές απόψεις. Με αφορμή αυτό, διαγράφουν και παραγνωρίζουν όλα τα άλλα που έγραψε και έκανε, και έτσι συμπεραίνουν πως ο Γκάντι ήταν ρατσιστής. Πρόκειται δηλαδή για την ίδια ακραία και ισοπεδωτική στάση που χαρακτηρίζει και άλλες παρόμοιες απόψεις της μοδός.
Δηλαδή, αυτό που βρήκαν κατά του Γκάντι είναι εκείνες οι αναφορές που έγραψε. Δεν είναι ο αντι-αποικιακός του αγώνας.
Νομίζω όμως πως οι καταρρίψεις των αγαλμάτων δουλεμπόρων και στρατηγών των νοτίων του αμερικανικού εμφύλιου, δεν είναι επίθεση στο παρελθόν. Είναι επίθεση σε μιαν ορισμένη άποψη για το παρελθόν. Επιτίθενται σε μιαν άποψη που παρουσιάζει τη δουλεία σαν κάτι αποδεκτό, ή ακόμα σαν θέμα με ελάσσονα σημασία.
Διότι, όπως φάνηκε, συνέβαινε κι αυτό το απίστευτο και το παντελώς αναπάντεχο. Δηλαδή, μετά από τόσα που μας συμβούλευαν οι Δυτικοί να μην είμαστε ρατσιστές μα ….να τα βρούμε με τους κατακτητές μας, οι ίδιοι έχουν στις χώρες τους αγάλματα ακόμα και δουλεμπόρων.
Το άγαλμα ενός δουλέμπορου μπορεί και να τον παρουσιάζει να σέρνει με αλυσίδα πέντ-εξι μαύρους, και να πατά άλλους τρεις. Ή μπορεί να τον παρουσιάζει να στέκει με το κεφάλι ψηλά, σοβαρός και άξιος έμπορος στον οποίο οφείλονται και αρκετά ιδρύματα της πόλης. Δεν είναι λοιπόν μονόδρομος το τι και πως θα παρουσιάζει το άγαλμα ενός δουλέμπορου. Ούτε και μπορεί να θεωρηθεί επίθεση στο παρελθόν η κατάρριψη του.
Βέβαια, υπάρχει όντως μια ισχυρή κίνηση να βλέπουν όλη την ιστορία από την οπτική σημερινών αντιλήψεων και θεωριών. Κι έτσι, κάνουν, ας πούμε, φεμινιστική ανάγνωση και κριτική της Παλαιάς Διαθήκης, της Ιλιάδος, κλπ. Αλλά το κίνημα που προέκυψε μετά τη δολοφονία του Φλόυντ δεν ανήκει στο ρεύμα αυτό. Είναι ένα κίνημα αντιρατσιστικό. Στα πλαίσια του έχουν γίνει, πράγματι, και επεισόδεια πολιτικής ορθότητας. Μα το κέντρο βάρους είναι ο αντιρατσισμός.
Όλοι αντιλαμβανόμαστε πόσο αναγκαίο είναι να μη μείνει αυτό το κίνημα στα συμβολικά, και στην αστυνομική βία, μα να αναδείξει και άλλα προβλήματα. Όπως οι χαμηλότεροι μισθοί, οι μεγαλύτερες ποινές από τα δικαστήρια,… Δυστυχώς, είναι δεκαετίες που αυτό δεν έγινε.
–