Δεξιά και Mικρά Ασία

709

του Βλάσση Αγτζίδη, από το Άρδην τ. 38-39, Νοέμβριος 2002

Α­να­φε­ρό­με­νοι στην ήτ­τα των Ελ­λή­νων στη Μι­κρά Α­σί­α, δεν εί­ναι δυ­να­τόν να μην ο­μο­λο­γη­θεί ό­τι η κύ­ρια ευ­θύ­-νη βα­ραί­νει το Λα­ϊ­κό Κόμ­μα και το Πα­λά­τι, τους τε­λι­κούς δια­χει­ρι­στές της κρί­σης α­πό τον Νο­έμ­βριο του ’20, δη­λα­δή το σύ­νο­λο της φι­λο­μο­ναρ­χι­κής πα­ρά­τα­ξης, που ε­φε­ξής θα α­πο­κα­λού­με “Πα­λαιο­δε­ξιά”. Η ήτ­τα, η ο­ποί­α υ­πήρ­ξε το α­πο­τέ­λε­σμα μιας ε­ξαι­ρε­τι­κά α­νορ­θο­λο­γι­κής συ­μπε­ρι­φο­ράς (ε­πα­να­φο­ρά του γερ­μα­νό­φι­λου βα­σι­λιά, διο­ρι­σμός α­νί­κα­νων στρα­τιω­τι­κών η­γε­τών, κα­κή ορ­γά­νω­ση των πο­λε­μι­κών ε­πι­χει­ρή­σε­ων, α­πα­γό­ρευ­ση αυ­το­-ορ­γά­νω­σης των Μι­κρα­σια­τών, α­πόρ­ρι­ψη του αι­τή­μα­τος αυ­το­νο­μί­ας της Ιω­νί­ας, α­πα­γό­ρευ­ση λει­τουρ­γί­ας της Μι­κρα­σια­τι­κής Ά­μυ­νας, έλ­λει­ψη γραμ­μής ά­μυ­νας στη Σμύρ­νη, α­πό­λυ­τη πο­λι­τι­κή και στρα­τιω­τι­κή ε­γκα­τά­λει­ψη του πο­ντια­κού ελ­λη­νι­σμού στον μι­κρα­σια­τι­κό βορ­ρά κ.ά.), η ο­ποί­α ο­φει­λό­ταν στο γε­γο­νός ό­τι η πα­ρά­τα­ξη αυ­τή ε­ξέ­φρα­ζε την ε­πο­χή ε­κεί­νη μό­νο τα νέ­α γρα­φειο­κρα­τι­κά στρώ­μα­τα της Πα­λαιάς Ελ­λά­δας. Τα συν­θή­μα­τα “Μι­κρά πλην έ­ντι­μος Ελ­λάς” και “Οί­κα­δε” α­ντα­να­κλούν με τον πλέ­ον έ­ντο­νο τρό­πο την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα αυ­τή. Ι­δε­ο­λο­γι­κά, η πα­λαιο­δε­ξιά α­να­πτύ­χθη­κε στο πλαί­σιο του κρα­τι­κι­σμού του νε­α­ρού ελ­λη­νι­κού βα­σι­λεί­ου και του ι­διό­τυ­που ε­θνι­κι­σμού του βαλ­κα­νι­κού ελ­λη­νι­σμού, που πε­ριό­ρι­ζε τις ε­πι­διώ­ξεις του στη βαλ­κα­νι­κή εν­δο­χώ­ρα, τό­νι­ζε πε­ρισ­σό­τε­ρο την ελ­λη­νο­σλα­βι­κή α­ντί­θε­ση και χα­ρα­κτη­ρι­ζό­ταν α­πό μια φι­λο­τουρ­κι­κή προ­διά­θε­ση. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή μορ­φή υ­πήρ­ξε ο Ί­ων Δρα­γού­μης –ο πλέ­ον φω­τι­σμέ­νος εκ­πρό­σω­πος των δυ­νά­με­ων αυ­τών– ο ο­ποί­ος καλ­λιέρ­γη­σε συ­στη­μα­τι­κά τις αυ­τα­πά­τες πε­ρί ελ­λη­νο­τουρ­κι­κής συ­νεν­νό­η­σης. Α­κό­μα και τη στιγ­μή που ο ελ­λη­νι­σμός έ­δι­νε την ύ­στα­τη μά­χη στο μι­κρα­σια­τι­κό μέ­τω­πο, ο ί­διος ο Δρα­γού­μης –αυ­τε­ξό­ρι­στος στο Πα­ρί­σι– θε­ω­ρού­σε ως μέ­γι­στο πραγ­μα­τι­κό ε­χθρό τον Βε­νι­ζέ­λο, κα­θώς και τους Μι­κρα­σιά­τες μα­ζί με τους Κρη­τι­κούς. Σε κα­μιά μορ­φή της πα­λαιο­δε­ξιάς δεν συ­να­ντού­με δια­φο­ρε­τι­κή προ­σέγ­γι­ση. Οι μύ­χιες σκέ­ψεις του μέλ­λο­ντα δι­κτά­το­ρα Ιω­άν­νη Με­τα­ξά, ό­πως προ­βάλ­λουν α­πό το η­μερο­λόγιό του, έρ­χο­νται να ε­πι­βε­βαιώ­σουν αυ­τή την κα­τα­λυ­τι­κή δια­πί­στω­ση. Ε­πει­δή κα­νείς α­πό το χώ­ρο αυ­τό δεν εί­χε πι­στέ­ψει στο μι­κρα­σια­τι­κό εγ­χεί­ρη­μα, η διαχείριση υπήρξε εξαιρετικά ανορθολογική –σε πο­λι­τι­κό και στρα­τιω­τι­κό ε­πί­πε­δο– και νο­μο­τε­λεια­κά ο­δή­γη­σε στην ήτ­τα.

Μό­νο μέ­σα σ’αυ­τό το ι­δε­ο­λο­γι­κό πλαί­σιο μπο­ρεί να κα­τα­νο­η­θεί η ά­σχη­μη α­ντι­με­τώ­πι­ση του μι­κρα­σια­τι­κού πλη­θυ­σμού, τό­σο πριν την Ήτ­τα ό­σο και με­τά. Μια αρ­νη­τι­κή α­ντι­με­τώ­πι­ση που εκ­φρά­στη­κε με συ­γκε­κρι­μέ­νους τρό­πους οι οποίοι συ­νέ­βα­λαν στον ε­γκλω­βι­σμό του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού με­τά την Ήτ­τα και τη σφα­γή με­γά­λου μέ­ρους του α­πό τα κε­μα­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα. Για πα­ρά­δειγ­μα: στις 28 Ιου­νί­ου 1922 και ε­νώ εί­χε αρ­χί­σει να συ­ζη­τεί­ται σο­βα­ρά η α­παγ­γί­στρω­ση α­πό τη Μι­κρά Α­σί­α στα α­νώ­τε­ρα κυ­βερ­νη­τι­κά και στρα­τιω­τι­κά κλι­μά­κια, η κυ­βέρ­νη­ση θε­σπί­ζει το νό­μο 2670/22 με τον ο­ποί­ο α­πα­γο­ρεύ­τη­κε η έ­ξο­δος του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού α­πό τη Μι­κρά Α­σί­α. Ο νό­μος προ­έ­βλε­πε αυ­στη­ρό­τα­τες ποι­νές, πει­θαρ­χι­κές και χρη­μα­τι­κές, στην πε­ρί­πτω­ση σύλ­λη­ψης πλοί­ων που με­τέ­φε­ραν πλη­θυ­σμό. Α­κό­μα και με­τά την κα­τάρ­ρευ­ση του με­τώ­που που άρ­χι­σε στις 30 Αυ­γού­στου, οι αρ­χές προ­σπα­θού­σαν να α­πο­κρύ­ψουν την εί­δη­ση α­πό τον ελ­λη­νι­κό πλη­θυ­σμό και να α­πο­τρέ­ψουν τη φυ­γή του. Υ­πάρ­χουν κα­ταγ­γε­λί­ες κα­τά των ελ­λη­νι­κών αρ­χών της Σμύρ­νης, για βί­αι­η παρεμπό­δι­ση α­να­χώ­ρη­σης Ελ­λή­νων της Ιω­νί­ας, λίγες μό­νον η­μέ­ρες πριν την εί­σο­δο του τουρ­κι­κού στρα­τού στην πό­λη.

Φο­βε­ρό εί­ναι το πε­ρι­στα­τι­κό που α­να­φέ­ρει ο ι­στο­ρι­κός Γρη­γό­ρης Δαφ­νής στο έρ­γο του “Η Ελ­λάς με­τα­ξύ των δύ­ο πο­λέ­μων”: Ε­νώ εί­χε σπά­σει το μέ­τω­πο και ο τουρ­κι­κός στρα­τός προ­έ­λαυ­νε α­νε­μπό­δι­στος προς τη Σμύρ­νη, ο νε­α­ρός τό­τε πο­λι­τι­κός Γε­ώρ­γιος Πα­παν­δρέ­ου, που βρι­σκό­ταν στο γρα­φεί­ο του αρ­μο­στή Α­ρι­στεί­δη Στερ­γιά­δη, ρω­τά τον ε­πί­ση­μο εκ­πρό­σω­πο της Ελ­λά­δας “Για­τί δεν ει­δο­ποιεί­τε τον κό­σμο να φύ­γει;” για να λά­βει την πα­ρα­κά­τω α­πά­ντη­ση α­πό τον Στερ­γιά­δη, τον ε­πί­ση­μο εκ­πρό­σω­πο της Ελ­λά­δας στην Ιω­νί­α: “Κα­λύ­τε­ρα να μεί­νουν ε­δώ να τους σφά­ξει ο Κε­μάλ, για­τί αν πά­νε στην Α­θή­να, θα α­να­τρέ­ψουν τα πά­ντα”.

Αυ­τή η προ­σέγ­γι­ση κα­θό­ρι­σε και τις συ­μπε­ρι­φο­ρές τις ε­πό­με­νες δε­κα­ε­τί­ες. Την προ­σπά­θεια ε­ξά­λει­ψης της ι­στο­ρι­κής μνή­μης του μι­κρα­σια­τι­κού ελ­λη­νι­σμού και την α­πό­κρυ­ψη της τε­ρά­στιας ση­μα­σί­ας της Ήτ­τας, κα­θώς και του με­γά­λου α­ριθ­μού των θυ­μά­των θα την βλέ­που­με διαρ­κώς για δε­κα­ε­τί­ες με­τά. Εί­ναι α­πο­κα­λυ­πτι­κά τα ό­σα εί­πε το 1957 α­πό το ε­πί­ση­μο βή­μα της Γε­νι­κής Συ­νέ­λευ­σης του Ο­Η­Ε ο Ευάγ­γε­λος Α­βέ­ρωφ, τό­τε υ­πουρ­γός Ε­ξω­τε­ρι­κών της κυ­βέρ­νη­σης Κ. Κα­ρα­μαν­λή: “…Ο πό­λε­μος αυ­τός (σ.τ.σ. ο μι­κρα­σια­τι­κός) έ­γι­νε διό­τι προ­σε­κλή­θη­μεν ό­πως συμ­με­τά­σχο­μεν εις αυ­τόν υ­πό της Αγ­γλί­ας, της Γαλ­λί­ας και της Ι­τα­λί­ας, αι ο­ποί­αι, δυ­νά­μει της Συν­θή­κης των Σε­βρών, ει­σέ­βα­λον εις την Μι­κράν Α­σί­αν και ε­κά­λε­σαν την Ελ­λά­δα εις την α­κτήν, την ο­ποί­α ό­ντως κα­τέ­λα­βαν…Πρέ­πει να α­να­γνω­ρί­σο­μεν ό­τι η Τουρ­κί­α α­πή­ντη­σε με μί­αν υ­πε­ρη­φά­νειαν και μί­α γεν­ναιό­τη­τα, η ο­ποί­α της έ­δω­σε την ε­θνι­κή της α­νε­ξαρ­τη­σί­αν. Αλ­λά πρέ­πει να υ­πάρ­ξει προ­σο­χή προ­τού α­να­φερ­θεί ο πό­λε­μος αυ­τός ως πό­λε­μος ελ­λη­νι­κής κα­τα­κτή­σε­ως. Ή­το πό­λε­μος συμ­μα­χι­κής κα­τα­κτή­σε­ως, εις την ο­ποί­αν η Ελ­λάς ε­κλή­θη να λά­βει μέ­ρος, αλ­λά βε­βαί­ως δεν ή­το ελ­λη­νι­κός πό­λε­μος…”

Την ί­δια πε­ρί­ο­δο, ο ί­διος πο­λι­τι­κός α­πό την ί­δια θέ­ση, ό­πως και ο Πα­να­γιώ­της Πι­πι­νέ­λης, ζή­τη­σε ε­πι­σή­μως α­πό τον Αυ­στρια­κό υ­πουρ­γό Ε­ξω­τε­ρι­κών να ε­μπο­δί­σει τον Έλ­λη­να ι­στο­ρι­κό Πο­λυ­χρό­νη Ε­νε­πε­κί­δη να έ­χει πρό­σβα­ση στα κρα­τι­κά αρ­χεί­α της Βιέν­νης. Οι δύ­ο Έλ­λη­νες πο­λι­τι­κοί ε­πι­ζη­τού­σαν να μην έρ­θουν στο φως τα α­πο­κα­λυ­πτι­κά έγ­γρα­φα των Γερ­μα­νών και Αυ­στρια­κών δι­πλω­μα­τών της πε­ριό­δου 1909-1918, μέ­σα α­πό τα ο­ποί­α πρό­βα­λλε α­νά­γλυ­φα ό­λο το σχέ­διο του νε­ο­τουρ­κι­κού κο­μι­τά­του για ε­ξό­ντω­ση των χρι­στια­νι­κών ο­μά­δων της καθ’ η­μάς Α­να­το­λής. Ε­πί πλέ­ον, μέ­σα α­πό τις μαρ­τυ­ρί­ες των συμ­μά­χων της ε­θνι­κι­στι­κής Τουρ­κί­ας, α­πο­δει­κνυό­ταν το γε­γο­νός ό­τι δια­πρά­χτη­κε γε­νο­κτο­νί­α κα­τά των ελ­λη­νι­κών πλη­θυ­σμών της Μι­κράς Α­σί­ας. Το ε­πι­χεί­ρη­μα των Α­βέ­ρωφ και Πι­πι­νέ­λη ή­ταν ό­τι η δη­μο­σί­ευ­ση του αρ­χεια­κού υ­λι­κού θα έ­βλα­πτε τις ελ­λη­νο­τουρ­κι­κές σχέ­σεις.

Η πα­ρα­δο­σια­κή φι­λο­τουρ­κι­κή στά­ση της πα­λαιο­δε­ξιάς δια­μόρ­φω­σε μια συ­νεί­δη­ση α­νο­χής και αι­τιο­λό­γη­σης των ε­γκλη­μά­των που διέ­πρα­ξε ο τουρ­κι­κός ε­θνι­κι­σμός κα­τά των Ελ­λή­νων της Μι­κράς Α­σί­ας. Η α­νυ­παρ­ξί­α ο­ποιασ­δή­πο­τε α­να­φο­ράς στις σφα­γές των Ελ­λή­νων, α­κό­μα και α­πό τα θε­ω­ρού­με­να ως ε­θνι­κι­στι­κά κα­θε­στώ­τα των δύ­ο δι­κτα­το­ριών, εί­ναι α­πο­κα­λυ­πτι­κή. Οι Α­πρι­λια­νοί εί­χαν α­πα­γο­ρεύ­σει α­κό­μα και τη χρή­ση της λέ­ξης “Τούρ­κος” κα­τά τους ε­ορ­τα­σμούς της ε­πε­τεί­ου της 25ης Μαρ­τί­ου, α­ντι­κα­θι­στώ­ντας την με τη λέ­ξη “ε­χθρός”.

Έ­τσι, ό­ταν, α­πό τα μέ­σα της δε­κα­ε­τί­ας του ’80, οι Πό­ντιοι –ως πρώ­τη ο­μά­δα των Ελ­λή­νων της καθ’ ή­μάς Α­να­το­λής που διεκ­δί­κη­σε την α­να­γνώ­ρι­ση της γε­νο­κτο­νί­ας– δια­τύ­πω­σαν το σχε­τι­κό αί­τη­μα, συ­νά­ντη­σαν αρ­χι­κά την α­μη­χα­νί­α, κα­τό­πιν την άρ­νη­ση α­πό συ­γκε­κρι­μέ­να ά­το­μα και κύ­κλους που δια­τύ­πω­σαν γρα­πτώς τις α­ντιρ­ρή­σεις τους. Τέ­λος στη διελ­κυν­στίν­δα έ­δω­σε τε­λι­κά ο τό­τε υ­φυ­πουρ­γός Ε­ξω­τε­ρι­κών κ. Βύ­ρων Πο­λύ­δω­ρας με ε­πί­ση­μη α­να­κοί­νω­σή του τον Μά­ιο του 1992, που α­πο­τέ­λε­σε τον προ­άγ­γε­λο της ο­μό­φω­νης […]