Γιατί θα ναυαγήσει κι αυτή η ελληνοτουρκική διαπραγμάτευση

669

Της Νεφέλης Λυγερού από το slpress.gr

Η αναστολή για ένα μήνα (κατά την τουρκική εκδοχή) των ερευνητικών δραστηριοτήτων του Oruc Reis σε θαλάσσια περιοχή νοτίως του Καστελλόριζου αποφασίστηκε όταν το Βερολίνο, που μεσολάβησε, διαβεβαίωσε την Άγκυρα ότι η Αθήνα συμφώνησε το επόμενο διάστημα να επανεκκινήσει ο διμερής διάλογος, που στην πραγματικότητα είναι διαπραγμάτευση. Η χρήση του όρου διάλογος προτιμάται από την Αθήνα, επειδή είναι σημειολογικά πιο ανώδυνος για την επιφυλακτική ελληνική κοινή γνώμη.

Η τουρκική πλευρά κάνει λόγο για διαπραγμάτευση «χωρίς όρους και προϋποθέσεις». Ουσιαστικά αυτό που απαιτεί είναι η κάθε πλευρά να θέσει στο τραπέζι όποιο ζήτημα θεωρεί ότι αποτελεί διμερή διαφορά. Είναι προφανές ότι με αυτόν τον τρόπο επιδιώκει να νομιμοποιήσει τις επεκτατικές διεκδικήσεις που έχει καλλιεργήσει από το 1973-74 εναντίον ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά και εναντίον της ίδιας της ελληνικής επικράτειας, με τους ισχυρισμούς περί “γκρίζων ζωνών”.

Από την πλευρά της, η Αθήνα επιμένει ότι η μοναδική διμερής διαφορά είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Μένει στον όρο υφαλοκρηπίδα και δεν χρησιμοποιεί τον ευρύτερο όρο ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), επειδή η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν αναγνωρίζει τον όρο ΑΟΖ που αυτή η Σύμβαση εισήγαγε. Κι αυτό, παρότι η εν λόγω Σύμβαση αποτελεί εθιμικό δίκαιο και ως τέτοιο δεσμεύει και τις χώρες που δεν την έχουν υπογράψει, άρα και την Τουρκία.

Έτσι φτάσαμε στο μάλλον κωμικό σημείο ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, για να μην αναφέρει τον όρο ΑΟΖ, να μιλάει για υφαλοκρηπίδα και για τις υπερκείμενες θαλάσσιες ζώνες! Ο λόγος που η Άγκυρα δεν μιλάει για ΑΟΖ δεν είναι τυπολατρικός. Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) αναγνωρίζει πιο καθαρά από ό,τι προηγούμενες συμβάσεις πως τα νησιά, που μπορούν να συντηρήσουν έστω και στοιχειώδη οικονομική δραστηριότητα, έχουν ΑΟΖ, όπως και τα ηπειρωτικά εδάφη.

Οι πραγματικές προθέσεις του Ερντογάν

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, η μορφή που θα πάρει η διαπραγμάτευση θα είναι αυτή των άτυπων διερευνητικών επαφών, που είχαν δρομολογηθεί μετά τη λεγόμενη “διπλωματία των σεισμών” το 1999. Υπενθυμίζουμε πως οι διερευνητικές επαφές είχαν διεξαχθεί με εντατικό ρυθμό, μέχρι το τέλος του 2003. Από τότε συνεχίστηκαν, αλλά πιο αραιά και ουσιαστικά χωρίς ισχυρή βούληση να επιτευχθεί ένας συμβιβασμός, κυρίως επειδή είχε διαφανεί ότι το χάσμα που χώριζε τις δύο πλευρές ήταν αγεφύρωτο. Ή τουλάχιστον για να γεφυρωθεί απαιτούσε από την Ελλάδα παραχωρήσεις που έθιγαν καίρια τα εθνικά συμφέροντα.

Ενδεικτικό των προθέσεων του Ερντογάν είναι το γεγονός ότι αμέσως μετά την ανακοίνωση ότι παγώνουν οι έρευνες του Oruc Reis στη εν δυνάμει ελληνική ΑΟΖ, έστειλε το Barbaros για έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ. Με τον τρόπο αυτό ήθελε να ξεκαθαρίσει ότι η διαδικαστική συμφωνία για μορατόριουμ που προώθησε η γερμανική μεσολάβηση, δεν αφορά την Κυπριακή Δημοκρατία. Ταυτόχρονα έβαλε σφήνα στις σχέσεις Αθήνας-Λευκωσίας, στέλνοντας στους Ελληνοκύπριους το μήνυμα ότι η Ελλάδα κοιτάζει μόνο τον εαυτό της κι ότι αυτούς τους έχει αφήσει στην τύχη τους.

Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ δήλωσε ότι Έλληνες και Τούρκοι αξιωματούχοι θα πραγματοποιήσουν συναντήσεις τις επόμενες ημέρες στην Άγκυρα, προκειμένου να συζητήσουν τα θέματα που οδήγησαν σε αύξηση της έντασης το τελευταίο διάστημα. Στην πραγματικότητα, η συνάντηση αυτή θα είναι προκαταρκτική, με σκοπό να πέσει η θερμοκρασία και να διαμορφωθεί εποικοδομητικό κλίμα.

Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτή ήταν ιδέα της γερμανικής μεσολάβησης, που έγινε δεκτή και από τις δύο πλευρές. Η τριμερής μυστική συνάντηση της διπλωματικής συμβούλου του πρωθυπουργού πρέσβειρας Ελένης Σουρανή με τον εκπρόσωπο της τουρκικής προεδρίας Ιμπραχήμ Καλίν, παρουσία του διπλωματικού συμβούλου της καγκελαρίου Γιαν Χέκερ, έδειξε ότι το κλίμα είναι φορτισμένο.

Επανέναρξη των διερευνητικών επαφών

Επιπλέον, η αποκάλυψη στη συνέχεια της συνάντησης από τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου προκάλεσε πρόσθετο ρήγμα στο επίπεδο της εμπιστοσύνης, αφού και οι τρεις είχαν συμφωνήσει η συνάντηση να κρατηθεί μυστική για να μην προκύψουν παρενέργειες. Αξιοσημείωτη είναι η δήλωση Δένδια για την κατάσταση που βρισκόμαστε: «Δεν έχουμε φτάσει σε ένα σημείο, στο οποίο να μπορούμε να πούμε ότι έχουμε συμφωνήσει ακόμα και την έναρξη διαλόγου, που διακόπηκε το 2016, δηλαδή των διερευνητικών συζητήσεων».

Ο υπουργός πρόσθεσε, μεταξύ άλλων πως «δεν είμαστε σήμερα σε επίπεδο διερευνητικών συζητήσεων με την Τουρκία, αλλά σε επίπεδο επαφών που θα μπορούσαν, αν πετύχουν, να οδηγήσουν σε επανέναρξη των διερευνητικών». Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτό είναι ακριβές μόνο με την έννοια ότι δεν έχει συμφωνηθεί ακριβώς η διαδικασία διαπραγμάτευσης.

Από την άλλη και οι δύο πλευρές έχουν στις επαφές τους με τη γερμανική διαμεσολάβηση αποδεχθεί τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάλιστα, η διαδικασία είναι και ουσία. Διπλωματικές πηγές μας είπαν ότι Αθήνα και Άγκυρα δεν πρόκειται να αρχίσουν από το μηδέν. Θεωρούν δεδομένο πως με κάποιον τρόπο θα πιάσουν το νήμα από εκεί που το είχαν αφήσει στις άτυπες διερευνητικές επαφές.

Αυτό που λέγεται και στα ηγετικά κλιμάκια του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών είναι ότι οι 34 γύροι των διερευνητικών επαφών έχουν συσσωρεύσει ένα διαπραγματευτικό υλικό, το οποίο εκ των πραγμάτων θα είναι η αφετηρία από την οποία θα εκκινήσει η νέα διαπραγμάτευση. Ένα σημαντικό ζήτημα είναι ποιοι θα ηγηθούν των δύο αντιπροσωπειών. Συνήθως τον ρόλο αυτό τον είχαν ή οι γενικοί γραμματείς ή οι γενικοί διευθυντές πολιτικών υποθέσεων των δύο υπουργείων Εξωτερικών.

Διπλωματική πηγή μας είπε, ωστόσο, ότι ρόλο θα έχουν και η Ελένη Σουρανή με τον Ιμπραχήμ Καλίν, χωρίς να προσδιοριστεί ποιος θα είναι αυτός. Κατά την ίδια πηγή, οι δύο αυτοί θα λειτουργήσουν και ως κανάλι απευθείας επαφής του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ταγίπ Ερντογάν. Αυτό, εξάλλου, είχαν συμφωνήσει οι δύο ηγέτες στην τηλεφωνική επικοινωνία τους πριν την τριμερή συνάντηση του Βερολίνου. Ας σημειωθεί ότι σημαντικό είναι ποιος θα είναι ο νομικός σύμβουλος της ελληνικής αντιπροσωπείας. Διπλωματικές πηγές θεωρούν κρίσιμο ζήτημα το εάν τον ρόλο αυτό θα παίξει κάποιος από τον κύκλο Ροζάκη ή στέλεχος της Νομικής Υπηρεσίας του υπουργείου Εξωτερικών.

Αντιδιαμετρικές θέσεις 

Αξίζει, πάντως, να υπογραμμιστεί ότι οι δύο πλευρές εκκινούν από αντιδιαμετρικές θέσεις και στο ζήτημα των θαλασσίων ζωνών, με το οποίο –σύμφωνα με πληροφορίες– θα αρχίσει η διαπραγμάτευση. Κάπως έτσι είχαν ξεκινήσει και οι διερευνητικές επαφές πριν περίπου 20 χρόνια. Όπως είναι γνωστό, η Άγκυρα ισχυρίζεται, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ, ενώ η Αθήνα θεωρεί ότι έχουν και μάλιστα πλήρη επήρεια.

Ακόμα, όμως, κι αν η Ελλάδα αποδεχόταν την τουρκική απαίτηση, δεν θα λυνόταν το έτερο μεγάλο πρόβλημα, οι κατά την Τουρκία “γκρίζες ζώνες”. Οι Τούρκοι είχαν συνείδηση βέβαια πως η Ελλάδα δεν θα αποδεχόταν ποτέ την ύπαρξη “γκρίζων ζωνών” και γι’ αυτό είχαν επιχειρήσει να το βάλουν από το παράθυρο. Οι “γκρίζες ζώνες” τορπίλισαν τις διερευνητικές επαφές κι όταν αυτές ξανάρχισαν το 2009 μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου.

Κατά πάσα πιθανότητα το μενού κι αυτής της ελληνοτουρκικής διαπραγμάτευσης δεν θα είναι πολύ διαφορετικό από το μενού των άτυπων διερευνητικών επαφών. Αυτή τη φορά, όμως, η τουρκική πίεση ασκείται στην Ανατολική Μεσόγειο κι όχι στο Αιγαίο, επειδή εκεί έχουν εντοπιστεί σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων και επειδή ακόμα εκεί έχει μετατοπιστεί το κέντρο βάρους του γεωστρατηγικού ανταγωνισμού.

Η διαφορά αυτή, ωστόσο, δεν αλλάζει το γεγονός ότι το χάσμα και σήμερα είναι αγεφύρωτο, μάλλον περισσότερο από όσο ήταν πριν 20 χρόνια. Γι’ αυτό πιθανότατα και αυτή η ελληνοτουρκική διαπραγμάτευση θα έχει την τύχη των προηγούμενων. Είναι τόσα πολλά αυτά που ζητάει η Τουρκία που καμία ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να της τα δώσει.