Το ασήμι του Λαυρίου και ο Ερντογάν

1,3K

To δίλημμα «βούτυρο ή κανόνια» στην αρχαία Αθήνα

Του Κώστα Σαμάντη

Τα ορυχεία

Τα ορυχεία του Λαυρίου ήταν ένας από τους βασικούς οικονομικούς πόρους της αρχαίας Αθήνας. Η εκμετάλλευσή τους χρονολογείται ήδη από το 3.000 π.Χ σύμφωνα με ευρήματα ανασκαφών της περιοχής. Η συστηματική όμως λειτουργία τους συνδέθηκε με την εγκαθίδρυση της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας από τον Κλεισθένη το 508 π. Χ. Τα έσοδα από την οικονομική αυτή δραστηριότητα ήταν σημαντικός πόρος για τους Αθηναίους πολίτες, μιας και μοιράζονταν εξίσου σε όσους έφεραν αυτή την ιδιότητα. Μάλιστα ήδη από το 580 π.Χ. η Αθήνα είχε κατορθώσει να εκδώσει ένα από τα πρώτα ασημένια νομίσματα, την αθηναϊκή δραχμή.

Ο Θεμιστοκλής

Ο Θεμιστοκλής εκλέγεται για πρώτη φορά επώνυμος άρχων το 493 π.Χ. Θα ακολουθήσει μια λαμπρή όσο και ιδιοφυή πολιτική σταδιοδρομία με σημαντικές επιτυχίες. Ο ίδιος θα πάρει ενεργά μέρος στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. ως στρατηγός της φυλής του. Ήταν μάλιστα επιφορτισμένος με την πλέον ριψοκίνδυνη αποστολή, η οποία και έκρινε καθοριστικά την τύχη της μάχης κατά των Περσών. Τα επόμενα χρόνια θα κατορθώσει να παραμείνει κυρίαρχος στα πολιτικά πράγματα της πόλης. Βασικός άξονας της πολιτικής του ήταν η υποστήριξη των συμφερόντων των φτωχότερων Αθηναίων, μιας και πίστευε ότι ήταν η ενεργός βάση του πολιτεύματος της δημοκρατίας. Εξίσου ικανός ήταν και στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής μιας και, με διορατικό τρόπο, είχε συνειδητοποιήσει ότι ο εξ ανατολών κίνδυνος δεν είχε εκλείψει μετά τη συντριπτική ήττα των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα. Για αυτό άλλωστε ήταν και ο βασικός χορηγός της τραγωδίας του Φρυνίχου, Μιλήτου Άλωσις. Στο έργο αυτό, ή μάλλον μέσω του έργου αυτού, προειδοποιούσε τους Αθηναίους ότι θα έχουν την τύχη της Μιλήτου, η οποία καταστράφηκε από τους Πέρσες οριστικά το 494 π. Χ.

Μια ευτυχής συγκυρία

Το 482 π.Χ. είχε ανακαλυφθεί μια νέα και αρκετά πλούσια φλέβα ασημιού στα ορυχεία του Λαυρίου. Μάλιστα είχε υπολογιστεί ότι τα έσοδα από αυτήν τη φλέβα θα έφθαναν συνολικά στα 100 τάλαντα ήτοι 600.000 αθηναϊκές δραχμές. Είχε επίσης υπολογιστεί ότι αν τα έσοδα από αυτήν τη φλέβα μοιράζονταν σε όσους Αθηναίους έφεραν την ιδιότητα του πολίτη, θα αντιστοιχούσε στο ήμισυ των μηνιαίων εσόδων για κάθε έναν από αυτούς. Εκείνη τη στιγμή έδρασε ο πολιτικός Θεμιστοκλής. Με έναν συγκινητικό λόγο, τον οποίο απηύθυνε στους Αθηναίους στον χώρο της αρχαίας αγοράς, τους επισήμανε τον διπλό εξωτερικό κίνδυνο που αντιμετώπιζε η πόλη. Τον κίνδυνο τόσο από την ανταγωνιστική πόλη της Αίγινας, όσο, και κυρίως, από την επαπειλούμενη εκ νέου εισβολή των Περσών στην Ελλάδα. Ο λόγος του ήταν τόσο συγκλονιστικός, που κατάφερε να πείσει τους Αθηναίους πολίτες να αποποιηθούν το δικαίωμα του προσπορισμού εισοδημάτων από το ασήμι του Λαυρίου και να υιοθετήσουν την πρότασή του, οι πόροι αυτοί να διοχετευθούν στην κατασκευή πλοίων (τριηρών) με σκοπό την ενίσχυση του στόλου.
Οι αντιρρήσεις από την πλευρά των πολιτικών του αντιπάλων δεν ήταν λίγες. Έχοντας υποτιμήσει τον κίνδυνο που αποτελούσαν οι Πέρσες για την Ελλάδα, θεωρούσαν την κατασκευή του στόλου σπατάλη δημοσίου χρήματος. Εξίσου σημαντικός όμως ήταν και ο δεύτερος λόγος των αντιρρήσεών τους: Η κίνηση των τριηρών στηριζόταν σε χιλιάδες κωπηλάτες. Με δεδομένο ότι για κάθε μία απαιτούνταν 170 κωπηλάτες, για τις 200 τριήρεις ο αριθμός έφτανε στις 34.000 περίπου. Τα ναυτικά αυτά πληρώματα απαρτίζονταν από τη χαμηλότερη τάξη των Αθηναίων πολιτών, τους λεγόμενους θήτες. Ήταν οι πολίτες οι οποίοι δεν είχαν την οικονομική ευχέρεια να αγοράσουν και να συντηρήσουν τον ατομικό οπλισμό τον απαραίτητο για τη συμμετοχή στις μάχες τις οποίες διεξήγαγε η Αθήνα. Μέσω όμως της υιοθέτησης της πρότασης του Θεμιστοκλή, τα φτωχότερα στρώματα των Αθηναίων όχι απλώς αναβαθμίζονταν κοινωνικά, αλλά αποκτούσαν κυρίαρχο ρόλο στην άμυνα της πατρίδας. Με τον τρόπο αυτό η δημοκρατία έβρισκε τη δικαίωσή της και στο πολιτικό πεδίο.

Η δεύτερη εισβολή των Περσών

Το 480 π.Χ., δέκα χρόνια μετά τη μάχη του Μαραθώνα, οι Πέρσες εκστρατεύουν εκ νέου κατά της Ελλάδας. Ο Θεμιστοκλής, με το στρατηγικό μυαλό το οποίο διαθέτει, έχει συνειδητοποιήσει ότι η αντιπαράθεση δεν μπορεί να γίνει σε στρατιωτικό επίπεδο έναντι ενός πολυπληθέστερου και καλύτερα εξοπλισμένου στρατού. Διαπνεόμενος από το πνεύμα της αθηναϊκής ναυτοσύνης, κατορθώνει να πείσει, όχι χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες, τους συμμάχους, ότι η μάχη πρέπει να δοθεί στη θάλασσα. Έχοντας υιοθετήσει την πρόταση του Θεμιστοκλή, οι συμμαχικές δυνάμεις καταφεύγουν στα «Ξύλινα Τείχη». Με τον τρόπο αυτό κερδίζουν την πρώτη ναυμαχία που δίνεται στο Αρτεμίσιο. Κυρίως όμως επιλέγουν να αντιμετωπίσουν τα δυσκίνητα πλοία των Περσών στα στενά της Σαλαμίνας, χρησιμοποιώντας τα δικά τους, μικρότερου μεγέθους και μεγαλύτερης ευελιξίας, πλοία. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό όσο και καθοριστικό. Οι δυνάμεις του Ξέρξη Α΄ θα συντριβούν οριστικά και καθοριστικά στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, τα υπολείμματα των περσικών δυνάμεων θα αποχωρήσουν αποδεκατισμένα, θα εξαϋλωθούν μέχρι να επιστρέψουν στα βάθη της Ασίας από την οποία ήρθαν και ο ασιατικός κίνδυνος για την Ελλάδα, όσο και για την Ευρώπη γενικότερα, θα εκλείψει διά παντός.
Στις μέρες μας, ο πολιτικός και στρατιωτικός Θεμιστοκλής έχει βρει την αναγνώριση που δικαιωματικά του ανήκει. Εάν δεν είχε πείσει τους Αθηναίους να διοχετεύσουν σε ανύποπτο χρόνο το κέρδη από τα ορυχεία του Λαυρίου στην ενίσχυση του αθηναϊκού στόλου, το αποτέλεσμα της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας ενδεχομένως να ήταν διαφορετικό.

Η σημερινή συγκυρία

Στις μέρες μας, τα προηγούμενα χρόνια είχε κυριαρχήσει το «προοδευτικό» σύνθημα «βούτυρο αντί για κανόνια». Η λογική αυτή είχε οδηγήσει στην επί σειρά ετών απαξίωση της ενίσχυσης των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Όμως, μόλις πριν μερικές εβδομάδες γίναμε μάρτυρες του εξής φαινομένου: παρ’ ότι επιδικάστηκε από το ΣΤΕ η επιστροφή αναδρομικών στους συνταξιούχους, κάποιες φωνές άρχισαν να κάνουν τη διαφορά. Είναι όσοι, αντιλαμβανόμενοι τον νέο εξ ανατολών κίνδυνο, δήλωσαν διατεθειμένοι να παραιτηθούν του οικονομικού αυτού οφέλους και εξέφρασαν την επιθυμία τα έσοδα αυτά να διοχετευθούν για την ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων. Άλλωστε είμαστε πλέον όλοι μάρτυρες του τι συμβαίνει με την τουρκική επιθετικότητα τους τελευταίους μήνες στα νερά του Αιγαίου.
Όμως: η ιστορία διδάσκει, εμείς είμαστε διατεθειμένοι να την ακούσουμε;