του Θ. Μουσόπουλου, από το Άρδην τ. 12, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1998
Όπως φανταζόµαστε τη Ῥωμανία, γιατί να µη φανταστούµε και έναΛιαχρονικό Μουσείο Θράκης. Έτσι, χωρίς ερωτηματικό, επιτακτικά.
Είναι φανταστικό ως πορεία έµπνευσης, πραγµατικό στο µύαλό.
Το Διαχρονικό Μουσείο Θράκης βρίσκεται στα παράλια του Θρακικού Πελάγους, κοντά στα Άβδηρα, στην πατρίδα του Πρωταγόρα και του Δημόκριτου.
Ἠ πρώτη µεγάλη αίθουσα δείχνει την έκταση που κατά εποχές κατείχε η Θράκη. Ο πρώτος χάρτης παρουσιάζει τη Θράκη στα προϊστορικά χρόνια: είναι η περιοχή βόρεια του Ολύμπου, ὡς το Δούναβη και τον Εύξεινο Πόντο. Ο δεύτερος χάρτης δείχνει πως στους κλασικούς χρόνους η Θράκη περιορίζεται ανάµεσα στο Δούναβη, Εύξεινο, Βόσπορο, προποντίδα-Θρακικό πέλαγος ὥς το Στρυµόνα (και από τον 4ο πχ αι. ὡς το Νέστο). Οι επόμενοι χάρτες δείχνουν τη Θράκη στα ρωμαϊκά χρόνια νότια του Αίμου, που στα βυζαντινά έχει ως Κέντρο το Βύζάντιο –την Κωνσταντινούπολη. Ο τελειπαίος, πιο συρρικνωµένος χάρτης είναι του αιώνα µας, τρίχρωμος: νοτιοδυτηζή Θράκη (Ελληνική), Βόρεια Θράκη (Βουλγαρική), Ἀνατολική Θράκη (Τουρκακή). Νοερά, όµως, η Θράκπ ως πολιτιστικός χώρος είναι ενιαίος. Στο Μουσείο γίνονται αναφορές και αναγωγές στο ενιαίο, επικεντρώνεται όµως το ενδιαφέρον της μελέτης στην περιοχή ανάµεσα στο Νέστο και στον Έβρο, στη νοτιοδυτιή Θράκη.
Έτσι στῃ δεύτερη αίθουσα παρουσιάζεται ηφύση της Θράκης, βουνά, ποτάμια, λίμνες, βιότοποι, χλωρίδα και πανίδα. Δεσπόζει η οροσειράτης Ροδόπης, ακολουθείπ µεγάλη µακρόστενη πεδιάδα της Θράκης και φτάνουµε στις θαλάσσιες ακτές µε το δέλτα του Νέστου και του Έβρου, µε Χειμαρροπόταμους τον Κόσυνθο, τονΚομψάτο, Φιλιουρή και Τρανό, τῃ λίμνη Βιστονίδα, τη Λάφρα, τη Λαφρούδα, τη λίμνη Μητρικού, στο βάθος τη νήσο Σαµοθράκη. Δάση οξιάς, δρυός και πεύκης,πανίδα πλούσια: πέρδικες, λαγοί, αλεπούδες, λύκοι, αγριογούρουνα, αρκούδες, ασβοί. Και στους υδροβιότοπους είδη σπάνια και θαυμαστά, µε ποιοτικά ονόματα: Ἀγκαθοκαλημάνα, Καλαµοκανάς, Καστανόχηνα, κολχικός φασιανός, καπακλής, Βαλτόπαπια, Νανόχηνα, Ροδοπελακάνος, λεπτομύτα, θαλασσαετός, Ψαραετός. Μυστικοί κώδικες δένουν τη φύση της Θράκης µε την αρχαιότητα του ανθρώπινου είδους. Και οἱ κάτοικοι µε τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την υλοτομία και την αλιεία σε ποτάμια, λίμνες και θάλασσα, αυτήν τη μυστική γλώσσα της θρακικής φύσης χιλιάδες χρόνια ψιθυρίζουν µε δέος.
Στις επόμενες αίθουσες βλέπουμε τον άνθρωπο και τα έργα του. Πρώτα η αίθουσα της Προϊστορίας. Στην είσοδο, σε µια µεγάλη επιγραφή,το απόσπασμα του Ἡροδότου «Θρηίκων σε έθνος µέγιστον εστί µετά γε Ινδούς πάντων ανθρώπων». Και αμέσως µετά, ο παλαιολιθικός άνθρωπος (10.000 — 7.000 π.Χ.) µε τα λίθινα εργαλεία που τον βοηθούσαν, Καθώς ήταν νοµάς και τροφοσυλλέκτης. Στη συνέχεια ο άνθρωπος της νεολιθιαής περιόδου (4.500-3.000 π.Χ.), µε τα ευρήµατα της Παραδηµής, που δείχνουν πως τώρα ήταν καλλιεργητής και παραγωγός της γης, μόνιμων οικισμών δημιουργός.
Της περιόδου χαλκοκρατίας (3.000 –1.050), αγγεία και θρακικές ακροπόλεις της Εργάνης μαρτυρούν τα μαρτύρια των κατοίκων της περιοχής, που γύρω στα 2000 π.Χ. δέχονται επιδροµές από νέα ινδοευρωπαϊκά φύλα. Γύρω στα 1100 π.Χ. άρχισε η κάθοδος και εγκατάσταση θρακικών φύλων.
Μια µικρή αίθουσα βρίσκεται ανάµεσα στην Προΐστορική και στην κλασική, η αίθουσα της πρώιμης εποχής του σιδήρου (1050 –680 π.Χ.). Κείμενα του Οµήρου και του Ηροδότου, µαζί µε τις προτομές τους στολίζουν την αίθουσα, ενώ υπομνηµατίζεται µε ευρήματα το επίπεδο του πολιτισμού, π γένεση και ῃ διαµόρφωση της θρησκείας Καὶ της µύθολογίας. Οι τάφοι–μεγαλιθικά µνηµεία της Ρούσσας- ῃ κεραμική, τα φρούρια στα υψώματα της Ροδόπης, οι βράχοι µε τα εγχάρακτα σχέδια, χίλια δυο άλλα, δίνουν µια αποσπασματική αλλά σηµαντιΚή εικόνα για τη Θράκη. Στο άμεσο µέλλον αυτή η αίθουσα του Μουσείου θα μεγαλώσει.
Οι αιθούσες της Ἱστορικής περιόδου
Τον Το αιώνα π.Χ. Έλληνες άποικοι από τον αιγιακό χώρο (νησιά και μικρασιατικά παράλια) Ἱδρύουν αποικίες: Άβδηρα, Δίκαια, Στρύµη, Μαρώνεια, Ορθαγορία, Μεσηµβρία, Ζώνη, Δρυς, Σάλη, Τέµπυρα, Χαράκωμα, Σαμοθράκη.
Οι άποικοι συγκρούονται µε τους ντόπιους αλλά τελικά συµβιώνουν και από κοινού προχωρούν στο διάβα του χρόνου. (Τα Άβδηρα και η Μαρώνεια, μάλιστα, έχουν συνεχή παρουσία από την ίδρυσή τους, Γι’ αυτές υπάρχουν ειδικές αίθουσες).
Οι άποικοι βρήκαν στη Θράκη πολύτιμα μέταλλα, ξυλεία για κατασκευή πλοίων και σπιτιών, χωράφια εύφορα, βοσκοτόπια, ᾱλιεύματα. Ἡ εμπορική και οικονομική δραστηριότητα εκφράστῃκε µέσα από ἐργατέχνης και πολιτισμού. Στην 1η αίθουσα της ιστορικής Περιόδου επιτύμβια, αγάλµατα, αγγεία, ειδώλια, κοσµήµατα και νομίσματα φανερώνουν την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στη Θράκη. Ο Ἡρόδοτος, που αναφέρεται στους Θράκες, δίνει πληροφορίες για τον τρόπο ζωής τους. Πίνακες και χάρτες παρουσιάζουν την έκταση και τῃ δράση των Κικόνων, Βιστόνων, Σαππαίων, Οδρυσών.
Στη 2η Ἀίθουσα της Ἱστορικής περιόδου, παρακολουθούμε την κυριαρχία του Φιλίππου Β΄ (350 π.Χ.) και την παρουσία των Μακεδόνων και τη Ῥωμαιοκρατία (το 46 μΧ η Θράκη έγινε ρωμαϊκή επαρχία). Οι Μακεδόνες έπαιξαν σηµαντικό ρόλο στῃ διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού. Χτιστοί τάφοι Μακεδονικού τύπου, µε δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο, σ’ όλη την έκταση της νοτιοδυτικής Θράκης πιστοποιούν το ρόλο αυτό. Της ρωμαϊκής παρουσίας ίχνη είναι οι πόλεις Τόπειρος, Τραϊανούπολη, Πλωτινόπολη, Ἄδριανούπολη και, βέβαια, περίφηµῃ Ἐγνατία. Ο εξελληνισμός της Θράκης ολοκληρώνεται. Όλες οι επιγραφές είναι στα ελληνικά.
Στην αίθουσα της Βυζαντινής Θράκης υπάρχουν ευρήματα από αρχαίες και ρωμαϊκές πόλεις που συνεχίζουν τη ζωή τους και στα βυζαντινά χρόνια. Επί χίλια έτη η Θράκη, όντας ο Κορμός του κράτους του Βυζαντίου, ήταν το κέντρο του κόσμου. Στην ορεινή περιοχή της Ροδόπης βυζαντινοί οικισμοί, κάστρα, γεφύρια, εκκλησίες και µοναστήρια–το Παπίκιον Όρος, η μοναστική πολιτεία της Θράκης–π Παναγία Κοσμοσώτειρα του 1182 στις Φέρες, το Διδυµότειχο Και το Κάστρο του Πυθίου δείκνουν τη βυζαντινή Θράκη, που πρώτη στῃν Ευρώπη δέχτηκε το Χριστιανισμό. Εκτός από τις εικόνες και τα αντικείµενα χριστιανικής λατρείας, κεραμικά σκεύη καθημερινής χρήσης και νομίσματα θυμίζουν τη χιλιόχρονη δόξα της Θράκης, από το 330 μ.Χ ως τα µέσα του 14ου αιώνα.
Ἡ επόμενη αίθουσα παρουσιάζει τῃ Θράκη της Ὑστεροβυζαντινής περιόδου και της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Στην αρχή έχουµε τα τεκµήρια της Φραγκοκρατίας (1204 –1261) και ενδοβυζαντινών συρράξεων (1341-1354) και της παράλληλης διείσδυσης των Οθωµανών. Ἡ περίοδος αυτή των εκατό χρόνων πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης αλλοιώνει τον εθνογραφικό χάρτη της περιοχής, µε την εγκατάσταση στην ευρύτερη ενδοχώρα χερσονήσου του Ἀίμου Οθωμανών και τον εξισλαμισµό ντόπιων Χριστιανικών πληθυσμών. Στη Θράκη εκτός από τους Ἑλληνικούς Χριστιανικούς πληθυσμούς, έχουµε τους Μουσουλμάνους Οθωμανούς επήλυδες, τους Ποµάκους παλιούς Θραιαώτες και τους Ῥωμά, και ακόµη Ἀρμένιους, Ἐβραίους, Βαλκάνιους που στην αχανή χωρίς σύνορα οθωμανική αυτοκρατορία μπορούν και µετακινούνται.
Ἡ Θράκη γίνεται ένα χωνευτήρι γλωσσών, θρησκειών, πολιτισμών. Τα τεκμήρια της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής οργάνωσης (συντεχνίες, δηµογεροντίες, κοινότητες) αντανακλώνται στην πολιτιστική συγκρότηση των οµάδων και στην ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού.
Περιγραφές του P. Belon, Bertrundon de laBroquiere, του Τζοβάν Μαρία Ἀντζολέλλο, του Robert de Dreux και του Εβλιά Τσελεμπή δείχνουν τη Θράκη της οθωμανικής κατοχής. Κείμενα τους υπομνηµατίζονται από ήθη και έθιµα, φορεσιές, σπίτια και οἱκισμούς, εκκλησίες, μοναστήρια και τζαµιά, μουσικές και χορούς απ΄ όλες τις µεριές της Θράκης.
Σε ξεχωριστή πτέρυγα της µεγάλης αυτής αίθουσας, παρουσιάζεται ο οικιστικός πλούτος της Θράκης. Σπίτια αγροτικά και ᾱστικά, µέγαρα, Χάνια, μαγαζιά, καπνεργοσιάσια και κουκουλόσπιτα, σε μοντέλα παρουσιασµένα, φτιάχνουν τις µικρές και µεγάλες πόλεις και οικισμούς της Θράκης. Ἐκκλησίες µε τέµπλα και εικόνες λαϊκής τέχνης, βρύσες και προσκυνήματα, παζάρια και πλατείες παριστούν τη Θράκη του 18ου-19ου αιώνα, όπου η Θρακική Ἀναγέννηση. Έμποροι και τεχνίτες γυρνούσαν την Ευρώπη και έφερναν τις Ιδέες του διαφωτισμού. Και δίπλα οἱ γυναίκες να παίζουν ρόλο στη ζωή. Όλα αυτά ζωντανεμένα µε παραστάσεις, εικόνες και ηχητικά ακούσματα.
Και φτάσαμε στην αίθουσα του Λόγου, του λαϊκού και του λόγιου.
Πρώτα υπάρχουν αρχαία ντοκουμέντα για τη ΘράκΗ, κείµενα του Οµήρου, του Ἡσιόδου, του Ἀρχίλοχου, του Τυρταίου, του Ἀλκαίου, του Πίνδαρου, των µεγάλων τραγικών Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδῃ, του κωμικού Ἆριστοφάνη. ἈκόμΗ των Ἱστορικών, που γνώρισαν τη Θράκη, Ἡροδότου και Θουκυδίδη, Και των νεότερων, Ξενοφώντα, Στράβωνα, Ἀρριανού. Στη συνέχεια στοιχεία από τη ζωή και το έργο των µεγάλων θρακιωτών δπµιουργών της αρχαιότητας (όπως Ἀνακρέων, Δημόκριτος, Πρωταγόρας, Αριστοφάνης ο Βυζάντιος, Ἀρίσταρχος ο Σαμόθραξ, Διονύσιος ο Θράξ, Ευμένης, Ἱερώνυμος).
Στα χρόνιατης βυζαντινής οἱκουµένης ανάγεται η ρίζα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Τραγούδια και παραμύθια στα ελληνικά και ποµάακα µας δένουν µε τα ηρωικά εκείνα χρόνια. Παραλογές, µοιρολόγια, παραμύθια, αινίγµατα, παραδόσεις και διάφορα δρώμενα και έθιμα θεατρικής υφής (Ἀναστενάρια, Καλόγερος) οδηγούν από τα διονυσιακά της αρχαίας Θράκης στα χρόνια της οθωμανικής κατοχής. Το µαγικό σκοινί του Διονύσου, του Βυζαντίου και της σύγχρονης θρακικής λαἹκής ψυχής.
Ἡ λογοτεχνία του τέλους του Ί9ου αιώνα εκφράζεται από δυο κολοσσούς: Γεώργιο Βιζυηνό α-πό τῃν Ἀνατολική Θράκη και Κώστα Βάρναλῃ από την Ἀνατολική Ῥωμυλία–Βόρεια Θράκη.
Κοντά στα τεκμήρια της παρουσίας τους, το οπτικό και ηχητικό υλικό, υπάρχουν στοιχεία για τους νεότερους Θρακιώτες δημιουργούς: Κώστα Θρακιώτη, Τριαντάφυλλο Πίτα, Μενέλαο Λουντέμπ, Γ.Σ Στογιαννίδη, Έφη Πανσελήνου, Πολύδωρο Παπαχριστοδούλου, Κατίνα Βεϊκου-Σεραµέτη, Στέφανο Ιωαννίδη µε τα «Θρακικά Χρονικά» κοντά στα πολλά άλλα.
Ἡ επόµενη αίθουσα θα µπορούσε να ονοµαστεί ο Θρακικός πολπισµός σήµερα –π επιβίωση. Ἀλλά δεν υπάρχει. Ο Καρ. Δοϊτσίδης, ο Χρ. Ἀηδονίδης, η Ελ. Φιλιππίδου, τα λαογραφικά µουσεία της Θράκης και πολλοί ερασιτέχνες λαογράφοι μπορούν να επιλέξουν τα καλύτερα «ζωντανά» κομμάτια της λαϊκής θρακικής ψυχής. Χαλκουργοί, ρωµά που πλέκουν καλάθια και πανέρια, Κεντήτρες χριστιανές και ποµάκισσες, παραμυθούδες και παραμύθάδες.
Ἡ επόµεντι αίθουσα του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης δείχνει φοιτητές και φαντάρους στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης και στο Τέταρτο Σώμα Στρατού. Το πρόσωπό τους φωτογραφίζει τη Θράκη του αύριο, όπου η χερσόνησος του Ἀίμου θα ζωντανεύει τῃ χάρτα του Ρήγα. Στα µπαρ καὶ στις σκοπιές, στα Άναγνωστήρια και στα ΚΨΜ της Θράκης, τα παιδιά ζωγραφίζουν την τρισχιλιόχρονπ της Θράκης παρουσία. Οι τρεις τελευταίες αίθούσες του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης είναι αφιερωμένες στα Άβδπρα, στ Μαρώνεια και στη Σαμοθράκη.
Ἡ αίθουσα Ἀβδήρων παρουσιάζει την ασταµάτητη πορεία από τον αποικισµό των Κλαζομενίων (656πχ) και των Τηίων ως τις μέρες µας. Με έμβλημα το γρύπα και πολιούχο θεό τον Ἀπόλλωνα, µε τους ναούς και το θέατρο, τα αγγεία, ειδώλια και κοσμήματα της αρχαίας εποχής. Η σαρκοφάγος κλαζομενιακού τύπου µε παράσταση της ενέδρας του Τρωίλου δεσπόζει. Η βυζαντινή κόρη της Πολύστυλον, οχυρωµένη δίπλα στη θάλασσα, µε ναούς και οκτάπλευρο βαπτιστήριο δείχνει ότι στα χρόνια τα βυζαντινά η πόλη ήταν ακμαία. Κι όταν ήρθαν χρόνοι δύσκολοι, οἱ Κάτοικοι τα µάζεψαν και κτίσανε την κόρῃ του Πολύστυλου, µε τ’ όνοµα ἹΜπουλούσιρα, πιο µέσα για το φόβο των πειρατών. Εκκλησίες, σχολεία, αρχοντικά, αλλά και τραγούδια και παραδόσεις, θυμίζουν τα χρόνια της οθωμανικής κατοχής, που στ’ Άβδηρα Οθωμανός δεν κατοίκησε.
Ἀνάλογῃ είναι και η αίθουσα της Μαρώνειας. Άποικοι από τη Χίο ίδρυσαν την πόλη στις πλαγιές του Ίσμαρου τον 7ο π.Χ. αιώνα. Ἡ γεωργία, η κτηνοτροφία, το εµπόριο͵ η ναυτιλία συντέλεσαν στην ανάπτυξή της. Και εδώ γεννήθηκαν συγγραφείς (Σωτάδης, Ηγεσίας) Και ζωγράφοι (Ἀθηνίων) αλλά δεν έφτασαν σε φήµη τους ᾱβδηρίτες. Τείχη, σπίτια, Ἱερό, το θέατρο της Μαρώνειας είναι υπολείµµατα της κλασικής εποχής. Ἡ πόλη αυτή και στα βυζαντινά χρόνια, µε το ίδιο όνοµα, συνεχίζει την παρουσία της. Ἀίθριο βασιλικής, ψηφιδωτά δάπεδα, τοιχογραφίες, εκκλησίες της βυζαντινής και υστεροβυζαντινής περιόδου δείχνουν την ακµή της πόλης.
Όπως οι Ἀβδηρίτες, έτσι και οι Μαρωνίτες, λόγω των πειρατικών επιδρομών εγκαταλείπουν τα παράλια Και στα χρόνια της οθωµανικής κατοχής κτίζουν την πόλη τους στο εσωτερικό. Ἡ πόλη το 19ο αιώνα χάρῃ στην εµπορία καπνού ακμάζει. Ἀρχοντικά, εκκλησίες, κρήνες, σχολεία το δείχνουν και σήµερα.
Ἡ Αίθουσα της Σαµοθράκης, µιας από τις θρακικές Σποράδες, στο Κέντρο έχει ένα κενό βάθρο που περιμένει επιτακτικά τη Νίκη της από το Λούβρο. Θρπσκευτικό κέντρο µε τη λατρεία των Μεγάλων Θεών κα ιτά Καβείρια Μυστήρια, το Ἱερό των θεών, και στα βυζαντινά χρόνια, µε λιγότερη ακμή, αλλά βυζαντινές εκκλησίες που τώρα ανασκάπτονται. Πύργοι στην Παλαιόπολη και στη Χώρα είναι δείγματα της κυριαρχίας των Γατελούζων στη Σαμοθράκη. Στον αγώνα του 1821 καταστρέφεται, αλλά ανασταίνεται και στα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύσσεται. Εκκλησίες, σχολεία, σπίτια, μαγαζιά δείχνουν την ανάπτυξη του μοναχικού νησιού της Θράκης.
Ἠ τελευταία αἴθούσατου Μουσείου είναι αφιερωμένη στη Θράκη του 21ου αιώνα. Δείχνει ένα σχολείο όπου τα παιδιά διδάσκονται όλα αυτά, το µάθηµα γίνεται μέσα στο Διαχρονικό Μουσείο Θράκης. Ἀπό το Μουσείο αυτό περνούν υποχρεωτικά όλοι οι Κάτοικοι της χώρας τούτης. Να µην πω, ότι δίνουν εξετάσεις στην καθηµερινή τους ζωή. Κατά περιόδους από το Μουσείο περνούν όλοι οι λαοί της Χερσονήσου του Ἀίμου, να πουν τις εντυπώσεις τους στο βιβλίο επισκεπτών.
Στο Μουσείο παρουσιάζονται όλες οι εγκαταστάσεις που πραγµατοποιήθηκαν για την Ολυµπιάδα 2004 στη Θράκαι — γήπεδα, αθλητικά κέντρα, ολυμπιακό χωριό. Ἀκόμη οδικοί άξονες που ενώνουν την Εγνατία µε τη Βαλκανική ενδοχώρα. Πολιτιστικά κέντρα, συντηρηµένα τα αρχαία θέατρα Αβδήρων και Μαρώνειας, το επανιδρυµένο Δημοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης.
Ἠ αίθουσα αυτή είναι πιο µεγάλη και ῃ πιο χρήσιμη του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης. ἂν δεν υπάρχει αυτή, το άλλο µουσείο καταρρέει. Λογοτέχνες, μουσικοί, ζωγράφοι, που ζουν στη Θράκη, άλλοι πνευματικοί άνθρωποι διαδηλώνουν για να κτισθεί η μεγάλη αἴθούσα του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης. Θα τους ακούσουν; Όλοι οι Έλληνες πρέπει να φωνάξουν…
Πρωτοχρονιά 1998
Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος και συγγραφέας. Ζει μόνιμα στην Ξάνθη
